Przypadek Charlesa Dextera Ward.pdf

“PRZYPADEK

CHARLESA

DEXTERA WARDA”

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Rezultat i prolog

-1-

Z prywatnego szpitala dla obłąkanych w pobliżu Providence, Rhode

Island, zniknął ostatnio wyjątkowo dziwny osobnik. Nazywał się

Charles Dexter Ward i został tam bardzo niechętnie umieszczony przez

zrozpaczonego ojca, który dostrzegł niepokojące zmiany w osobowości

syna i rosnącą aberrację przechodzącą od zwykłego ekscentryzmu do

mrocznej manii wyrażającej się skłonnościami morderczymi. Lekarze

przyznawali, że są kompletnie zbici z tropu; był to bowiem

niecodzienny przypadek zarówno pod względem fizjologicznym jak i

psychologicznym.

Przede wszystkim, pacjent wyglądał nienaturalnie staro; starzej niż

powinien wyglądać ktoś, kto liczy sobie dwadzieścia sześć lat. To

prawda, zaburzenia umysłowe potrafią wywołać raptowny proces

starzenia się, ale twarz tego młodego człowieka nabrała w jakiś

subtelny sposób cech charakterystycznych wyłącznie dla ludzi

niebywale leciwych. Po drugie, jego procesy organiczne wchodziły w

relacje jakich nie notowała dotąd praktyka medyczna. Oddech i akcja

serca wykazywały niewiarygodną arytmię, a głos którego praktycznie w

ogóle nie było, potrafił wznieść się co najwyżej do szeptu.

Zadziwiająco długi i sprowadzony do minimum okazał się proces

trawienia, a reakcje nerwowe na zwyczajne bodźce nie posiadały

analogii z żadnymi zaobserwowanymi dotąd ani normalnymi, ani

patologicznymi odruchami. Skóra była chorobliwie zimna i sucha, o

strukturze tkanki przesadnie gruboziarnistej i małej spoistości.

Znikło nawet duże, oliwkowe, przyrodzone znamię na prawym biodrze,

podczas gdy na piersi uformował się niespotykany zaśniad czy też

czarniawa plama, której wcześniej nie było. Słowem, ogół lekarzy był

zgodny, że w Wardzie spowolnione zostały w niespotykanym stopniu

procesy metaboliczne.

Również i pod względem psychologicznym, Charles Ward stanowił

wyjątek. Jego szaleństwo nie miało odpowiednika w niczym, co notowały

najnowsze nawet i najobszerniejsze dzieła medyczne; kryło jednak w

sobie siłę, zdolną uczynić z Warda geniusza lub przywódcę, gdyby nie

jego zwichrowanie i przedziwne, groteskowe formy. Doktor Willett,

lekarz domowy Wardów, utrzymuje, że wielkie zdolności umysłowe

pacjenta, oceniane na podstawie reakcji na sprawy wykraczające poza

sferę jego szaleństwa, rzeczywiście wzrosły od chwili odosobnienia.

Ward, to prawda, zawsze był erudytą i miłośnikiem starożytności; lecz

nawet jego najlepsze, wcześniejsze prace nie świadczyły o tak

fenomenalnej błyskotliwości i wnikliwości sądu, jakie manifestował

podczas prowadzonych przez psychiatrów badań. Przy tak potężnym i

klarownym umyśle trudno byłoby legalną drogą umieścić młodzieńca w

szpitalu, gdyby nie świadectwo wielu postronnych osób oraz

zadziwiające luki w zasobie wiadomości Charlesa, tak nieprzystające

do jego inteligencji. Do ostatniej chwili przed swym zniknięciem,

pochłaniał książki i prowadził dyskusje, na tyle, na ile pozwalał mu

na to jego nieszczęsny głos; a bystrzy obserwatorzy, nie przewidując

wcale jego nieoczekiwanego zniknięcia, bez wahania przepowiadali jego

rychłe zwolnienie.

-2-

Jedynie doktor Willett, który przyjął Charlesa Warda na świat, i

następnie od początku śledził jego rozwój fizyczny i umysłowy, żywił

poważne wątpliwości co do jego przyszłego zwolnienia. Sam doktor

doznał takich przeżyć oraz odkrył rzeczy tak straszne, że nawet nie

odważył się podzielić nimi ze swymi sceptycznymi kolegami. A w

związku z ucieczką utrzymywał, że nic o niej nie wie. Był ostatnim

człowiekiem, który widział pacjenta, a z ostatniej z nim rozmowy

wyszedł w stanie przerażenia zmieszanego z ulgą, co przypomniało

sobie kilka osób w trzy godziny później, kiedy ucieczka wyszła na

jaw. Ucieczka ta jest jedną z niewyjaśnionych zagadek szpitala

doktora Waite'a. Otwarte okno wychodzące na pionowe urwisko o

wysokości sześćdziesięciu stóp, niczego nie wyjaśnia. Ale jest faktem

bezspornym, że po rozmowie z Willettem młodzieniec zniknął. Willett

nie miał nic na ten temat do powiedzenia, niemniej sprawiał wrażenie

bardziej odprężonego psychicznie niż przed ucieczką pacjenta. Wiele

osób czuło jednak, że powiedziałby o wiele więcej, gdyby miał

pewność, że większość da mu wiarę. Warda zastał w pokoju, ale kiedy

wkrótce po jego wyjściu ktoś z personelu zastukał do drzwi,

odpowiedziała mu cisza. Gdy drzwi otworzono, pokój był pusty i

jedynie przez otwarte okno chłodny, kwietniowy wiatr nawiewał

delikatną chmurę błękitnawo-szarego kurzu, który omal nie udusił

wchodzących. To prawda, że jakiś czas przedtem wyły psy, ale działo

się to jeszcze wtedy, gdy wewnątrz był Willett; potem już zwierzęta

niczego nie wyczuwały i nie okazywały niepokoju. Ojciec Warda,

któremu telefonicznie natychmiast zakomunikowano o ucieczce syna,

wydawał się tym faktem bardziej zasmucony niż zaskoczony. Zanim

przybył osobiście doktor Waite, Willett odbył z nim rozmowę, w której

obaj zgodnie wyparli się jakiejkolwiek wiedzy o ucieczce czy

współudziału w niej. Wyłącznie z kręgów najbliższych przyjaciół

Willetta i Warda seniora dochodziły pewne informacje, lecz były one

zbyt fantastyczne, by brać je serio. Fakt faktem, że do chwili

obecnej, po zaginionym szaleńcu nie został nawet ślad.

Charles Ward od dziecka przejawiał zamiłowanie do starożytności,

zapewne pod wpływem atmosfery sędziwego miasta w którym żył oraz

wielu reliktów przeszłości wypełniających każdy kąt starej,

usytuowanej na grzbiecie wzgórza posiadłości jego rodziców na

Prospect Street. Z biegiem lat oddanie się sprawom minionym rosło:

historia, genealogia, studia nad architekturą kolonialną, meblami i

wytworami rzemiosła tak głęboko go pochłonęły, że wyparły z kręgu

jego zainteresowań wszystko inne. Te właśnie zamiłowania muszą być

brane pod uwagę w kontekście jego szaleństwa; bo jakkolwiek same w

sobie nie stanowiły jądra choroby, zadecydowały o jej zewnętrznych

przejawach. Wszelkie dostrzegane przez psychiatrów luki w jego wiedzy

dotyczyły zagadnień współczesnych, ale były z kolei wyrównywane przez

ogromną acz skrzętnie skrywaną orientację w problemach minionych;

przychodziło wręcz na myśl, że pacjent dosłownie przenosił się za

pomocą jakiejś nieznanej formy autohipnozy w przeszłość. Intrygujące

też było to, że ostatnio Ward całkiem stracił zainteresowanie

historią, którą przecież tak wybornie znał. Może opanował ją zbyt

dokładnie i wszelkie jego wysiłki zmierzać zaczęły w kierunku

ogarnięcia rzeczy współczesnego świata, które dotąd tak całkowicie i

rozmyślnie wymazywał ze swej świadomości. Robił co mógł, by się z

nimi nie zdradzać, lecz dla każdego, kto bacznie go obserwował, było

oczywiste, że cały ten nowy program lektur i rozmów powodowało

żarliwe pragnienie przyswojenia sobie takiego zasobu wiedzy o własnym

życiu oraz praktycznym i kulturowym podłożu dwudziestego wieku, jaki

przystoi komuś, kto urodził się w 1902 roku i zdobył wykształcenie we

współczesnych szkołach. Psychiatrzy zastanawiają się, jak — ze

względu na tak niepełną wiedzę — zbiegły pacjent poradzi sobie w

skomplikowanym, dzisiejszym świecie; przeważają opinie, że się

“podłoży", a jego sytuacja będzie bardzo przykra aż do chwili, kiedy

zasób jego informacji nie osiągnie normalnego poziomu.

Wśród psychiatrów panują rozbieżne opinie co do początku szaleństwa

Warda. Doktor Lyman, znakomity bostoński autorytet, umiejscawia go w

roku 1919 lub 1920 — chłopiec kończył właśnie ostatni rok nauki w

szkole Mojżesza Browna. Wtedy to nieoczekiwanie porzucił studia nad

przeszłością na rzecz badań okultystycznych, rezygnując tym samym ze

szkoły wyższej i motywując swą decyzję tym, że zaczął oddzielne

studia wiele większej wagi. Ward zmienił swe zwyczaje: rozpoczął

ustawiczne poszukiwania w dokumentach miejskich i na starych

cmentarzach, tropiąc pewien, wykopany w 1771 roku grób; grób swego

przodka Josepha Curwena, którego papiery znalazł był za ścienną

płaszczyzną dekoracyjną w bardzo starym domu w Olney Court na

Stampers Hill, w którym — jak mówiono — zamieszkiwał Joseph Curwen.

Ogólnie mówiąc, nie sposób zaprzeczyć, że zima 1919—1920 roku

przyniosła ogromną przemianę Warda; wtedy bowiem porzucił

nieoczekiwanie studia nad starożytnością i rozpoczął gorączkowe

badania okultystyczne w kraju i za granicą, urozmaicając je tylko

dziwnie uporczywymi poszukiwaniami mogiły swego przodka.

Doktor Willett był jednak odmiennego zdania, a sąd swój opierał na

długiej i bliskiej znajomości z pacjentem, oraz na pewnych

przerażających badaniach i odkryciach, jakich pod koniec dokonał. Owe

badania i odkrycia pozostawiły już w nim trwały ślad; kiedy o nich

mówi, drży mu głos, kiedy pisze o nich — drży mu ręka. Willett

twierdzi, że zmiana z przełomu 1919 i 1920 roku zapoczątkowała tylko

postępujący regres, który skumulował się w strasznej, godnej

politowania, niesamowitej alienacji w roku 1928. Przyznając bez

wahania, że chłopiec zawsze był niezrównoważony, przesadnie wrażliwy

i żywo reagujący na otaczające go zjawiska, nie zgadza się, że już

tamta wczesna przemiana oznaczać miała przejście od rozsądku do

szaleństwa; wierzy natomiast oświadczeniu Warda, że ten odkrył, czy

też ponownie odkrył coś, czego skutki dla ludzkiej myśli okazałyby

się wielkie i zdumiewające.

Jest przeświadczony, że rzeczywiste szaleństwo przyszło wraz z

późniejszą zmianą; już po tym jak Charles wydobył portret Curwena i

jego stare papiery; już po zagranicznej podróży do dziwnych miejsc, i

po straszliwych inwokacjach śpiewanych w tajemniczych

okolicznościach; już po jakichś odpowiedziach na te inwokacje oraz po

gorączkowym liście napisanym w śmiertelnej udręce i z nie

wyjaśnionych powodów; już po fali wampiryzmu i złowieszczych plotkach

w Pawtuxet; i po tym, jak pamięć pacjenta zamykać się zaczęła przed

wyobrażeniami współczesnymi, jego głos zanikł, a wygląd fizyczny

przechodził subtelne zmiany, co później dostrzegało wiele osób.

Działo się to w tym mniej więcej czasie — co z dużą trafnością

wykazał Willett — kiedy z osobą Warda łączono koszmarne zdarzenia i

doktor był absolutnie pewien, że istnieją wystarczające dowody na to,

by uznać za prawdziwe twierdzenie młodzieńca, iż dokonał przełomowego

odkrycia. Po pierwsze, dwóch bystrych robotników było świadkami

odnalezienia starych papierów Josepha Curwena, a po drugie sam

chłopiec pokazał kiedyś Willettowi te papiery wraz ze stronicą z

pamiętnika Curwena; dokumenty nosiły wszelkie znamiona

autentyczności. Dziura, w której Ward je znalazł, istnieje do dziś, a

komplet tych dokumentów Willett widział w miejscu, w istnienie

którego trudno byłoby w ogóle uwierzyć i jeszcze trudniej je

udowodnić. Były zagadki i dziwne zbiegi okoliczności związane z

listami Orne'a i Hutchinsona, był problem charakteru pisma Curwena i

tego co w związku z doktorem Allenem wydobył na światło dzienne

detektywi; to wszystko oraz straszliwe przesłanie napisane

średniowieczną minuskułą, znalezione w kieszeni Willetta, kiedy ten

odzyskał przytomność po swoim wstrząsającym przeżyciu.

Ale najbardziej rozstrzygające są dwa odrażające wyniki, jakie pod

koniec poszukiwań uzyskał doktor z dwóch formuł; wyniki, które

rozstrzygają kwestię autentyczności papierów i ich monstrualnych

związków z czasem, kiedy papiery te zostały wydarte z ludzkiej

pamięci.

Trzeba cofnąć się do wcześniejszego życia Charlesa Warda, jako do

czegoś, co należy do przeszłości i historii, które tak głęboko

ukochał. Jesienią 1918 roku, wykazując spory zapał do zajęć

wojskowych, rozpoczął pierwszy rok nauki w usytuowanej bardzo blisko

domu Wardów szkole Mojżesza Browna. Główny, stary budynek wzniesiony

jeszcze w 1819 roku zawsze pobudzał wyobraźnię interesującego się

historią młodzieńca, a rozległy park, którym otoczona była Akademia,

zwracał jego uwagę swą malowniczością. Ward prowadził ubogie życie

towarzyskie; czas spędzał głównie w domu, na wędrówkach, w salach

wykładowych, na ćwiczeniach wojskowych lub na gromadzeniu informacji

o przeszłości i wiedzy genealogicznej w Ratuszu, w Gmachu Stanowym, w

Bibliotece Publicznej, w Athenaeum, w Towarzystwie Historycznym, w

Bibliotekach Johna Cartera Browna i Johna Haya na Uniwersytecie

Browna oraz w nowo otwartej Bibliotece Shepleya na Benefit Street.

Warto opisać, jak w tamtych czasach wyglądał Ward. Wysoki, szczupły,

o jasnych włosach, zamyślonych oczach, lekko przygarbiony, ubierał

się cokolwiek niedbale i ogólnie sprawiał wrażenie raczej

niezgrabnego i nieatrakcyjnego.

Podczas spacerów, które poświęcał zawsze poszukiwaniom historycznym,

starał się wynaleźć pośród wielu reliktów wspaniałego, starego miasta

jakiś żywy obraz stuleci, które minęły. Mieszkał w wielkiej,

georgiańskiej rezydencji usytuowanej na szczycie stromego wzgórza,

wznoszącego się na zachodnim brzegu rzeki i z tylnych okien w

skrzydłach zbudowanego bez jednolitego planu domu miał oszałamiający

widok na rozciągające się za skupiskiem wież, kopuł, dachów i

drapaczy chmur purpurowe wzgórza za miastem. Tu się urodził i z tej

właśnie uroczej, klasycznej werandy znajdującej się na ozdobionym

podwójnym pasem cegieł froncie domu, po raz pierwszy wywiozła go w

dziecięcym wózku niania; minęli niewielką, białą farmę sprzed dwustu

lat, która stała tu już na długo przed powstaniem tej części miasta i

kierując się w stronę okazałych budynków uczelni, szli elegancką

ulicą na której, pośród wystawnych podwórek i ogrodów, drzemały pewne

siebie i ekskluzywne, stare, kwadratowe rezydencje zbudowane z cegły

oraz mniejsze, drewniane domki z wąskimi frontami zdobionymi przez

doryckie kolumny.

Wieziony był również wzdłuż sennej Congdon Street ciągnącej się

poniżej, na zboczu stromego wzgórza, zabudowanej rzędem

przylegających do siebie domów wzniesionych tarasowato na spadzistej

ulicy. Niewielkie, drewniane domki były tu starsze, gdyż miasto

rozbudowując się, wspinało w górę stoku. Podczas tych przejażdżek

musiał wchłonąć w siebie wiele z kolorytu osobliwej, kolonialnej

osady. Niania zazwyczaj zatrzymywała się i przesiadywała na ławkach

na Prospect Terrace, gdzie gawędziła z policjantami; jednym z jego

pierwszych dziecięcych wspomnień było wielkie, rozciągające się na

zachód morze zamglonych dachów, kopuł oraz wyniosłych, odległych

wzgórz, które ujrzał pewnego zimowego popołudnia z ogromnej,

ogrodzonej skarpy fioletowe i mistyczne na tle gorączkowego,

apokaliptycznego zachodu słońca w kolorach czerwonych, złotych,

purpurowych oraz zadziwiającego odcienia zieleni. Wielka, marmurowa

kopuła Gmachu Stanowego wyróżniała się masywną sylwetką, a wieńczący

ją posąg kąpał się w jakiś fantastyczny sposób w barwnych obłokach

spowijających płonące niebo.

Kiedy podrósł, rozpoczął swe słynne spacery; początkowo w

towarzystwie zniecierpliwionej, wlokącej się niani, potem sam —

zatopiony w marzeniach i rozmyślaniach. Docierał coraz dalej i dalej

w dół tego prawie pionowego wzgórza, za każdym razem osiągając

starsze i osobliwsze partie starodawnego miasta. Ruszał ostrożnie w

dół stromej Jenckes Street okolonej ścianami domów o dachach w stylu

kolonialnym ze szczytami, do rogu cienistej Benefit Street, gdzie

natychmiast wyłaniał się przed nim drewniany zabytek z dwoma

przejściami ozdobionymi jońskimi pilastrami, a obok resztki pradawnej

farmy oraz wielki, ze smętnymi resztkami georgiańskiego majestatu dom

Sędziego Durfee. Obecnie była to dzielnica ruder zamieszkała przez

ubogą ludność i męty społeczne, ale tytanicznej wielkości wiązy

rzucały tu odświeżający cień i chłopiec zazwyczaj wędrował na

południe, mijając długą linię wzniesionych jeszcze przed Rewolucją

domów z ogromnymi kominami i klasycznymi portalami. Te po wschodniej

stronie stały na wysokich fundamentach i wiodły do nich podwójne

kondygnacje kamiennych, ogrodzonych poręczą stopni i młody Charles

potrafił sobie doskonale wyobrazić, jak wszystko to tutaj wyglądało,

kiedy ulica była nowa, a czerwone obcasy i peruki przesuwały się pod

barwnymi frontonami, których ślady mógł jeszcze dostrzec.

Po stronie zachodniej wzgórze opadało równie stromo jak po

przeciwnej, aż do starej “Town Street", którą twórcy w 1636 roku po

prowadzili brzegiem rzeki. Biegło od niej mnóstwo niewielkich zaułków

z pochyłymi ze starości i stłoczonymi domami, pochodzącymi z

zamierzchłych czasów, i jakkolwiek fascynowały one młodego Warda,

dużo upłynęło czasu nim odważył się zagłębić w ich archaiczne

labirynty, w strachu, by nie okazały się jakimś snem czy bramą

wiodącą do nieznanego przerażenia. Kiedy wreszcie skierował tam swe

kroki, zrozumiał, że nie ma w nich nic groźnego; szedł więc wzdłuż

Benefit

Street, mijając żelazne ogrodzenie kościoła św. Jana skrywające

kościelny cmentarz, a za nim, pochodzącą z 1761 roku siedzibę władz

kolonialnych i piętrzące się cielsko Golden Ball Inn, gdzie zatrzymał

się swego czasu Washington. Patrząc dokładnie w kierunku wschodnim, z

Meeting Street dawniej Goal Street, a następnie King Street — mógł

ujrzeć sklepioną w łuk kondygnację schodów, do których do chodziła

pnąca się po stoku szosa, a w dole po zachodniej stronie wyzierał

zbudowany ze starej cegły budynek byłej szkoły kolonialnej,

uśmiechający się przez całą szerokość drogi godłem Głowy Szekspira,

gdzie jeszcze przed Rewolucją drukowana była Providence Gazette and

Country Journal. Dalej pojawiał się wspaniały Pierwszy Kościół

Baptystów z 1775 roku ze zbytkowną i z niczym nie porównywalną wieżą

Gibbsa oraz georgiańskimi dachami i wznoszącymi się nad nimi

kopułami. Tutaj i dalej na południe, sąsiedztwo stawało się lepsze,

przemieniając się w cudowną grupę dawnych rezydencji; a jeszcze

starsze zaułki wiodły w dół, ku spadającej na zachód przepaści;

upiorna w swym archaizmie, obniżała się aż do opalizujących nizin,

gdzie wstrętna część miasta przylegająca do rzeki przypominała dumne

dni Indii Wschodnich z ich różnojęzycznym występkiem, nędzą,

nadgnitymi nadbrzeżami oraz kaprawymi dostawcami okrętowymi i nazwami

zaułków, które przetrwały do dziś: Uliczka Grubej Forsy, Uliczka

Sztabek Złota, Sztabek Srebra, Monety, Dublonu, Guldena, Dolara,

Dziesięciocentówki, Centa.

Gdy już podrósł i nabrał odwagi, młody Ward zapuszczał się czasami na

sam dół, w wir grożących zawaleniem domów, połamanych belek,

pokruszonych schodów, wykręconych balustrad, smagłych twarzy i

odrażających zapachów; idąc z South Main do South Water, wyszukiwał

doki, w których ciągle jeszcze tkwiły osiadłe na mieliznach parowce,

zawracał na północ, na jeszcze niższe poziomy, aż do pochodzących z

1816 roku magazynów o stromych dachach, a potem na szeroki plac przy

Great Bridge, gdzie wciąż jeszcze krzepko stała na swych starodawnych

łukach Hala Targowa z 1773 roku. Na placu tym przystawał, by upajać

się oszałamiającym widokiem pnącego się w górę urwiska po wschodniej

stronie starego miasta, pełnego georgiańskich wież i wieńczonego

rozległą kopułą kościoła Nauki Chrześcijańskiej, podobnie jak Londyn

zwieńczony jest kopułą katedry św. Pawła. Najbardziej lubił

przychodzić tutaj późnym popołudniem, kiedy na Halę Targową,

starożytne dachy i dzwonnice na wzgórzu padały ukośne promienie

słoneczne, oblewając wszystko złotem i roztaczając jakiś czar wokół

drzemiących nadbrzeży, gdzie zazwyczaj rzucały kotwice przybywające z

Indii okręty. Kiedy tak błądził dłuższy czas spojrzeniem, pod wpływem

tego widoku wpadał w przyprawiający go prawie o zawrót głowy,

poetycki nastrój. Następnie wchodził na pnący się w górę stok i

ruszał w stronę domu, już o zmroku mijał stary, biały kościół i piął

się dalej w górę wąskimi, stromymi drogami, podczas gdy w oknach o

małych szybkach i w półkolistych okienkach nad drzwiami, znajdujących

się wysoko nad podwójnymi kondygnacjami schodków z żelazną balustradą

wyjątkowo misternej roboty, pojawiać się zaczynały żółte błyski.

Kiedy indziej, także w późniejszych latach, poszukiwał wyrazistszych

kontrastów; połowę swej trasy, poświęcał rozsypującym się terenom

kolonialnym na północ od swego domu, gdzie wzgórze opadało na niższe

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: