FINANSE – wykład prof. Mareckiego
Finanse i ich funkcje
1. Pojęcie finansów
a) podział naturalny (prymitywny)
b) podizał pieniężny
Podział pieniężny tzn. dokonany za pośrednictwem gromadzenia i wydatkowania pieniądza tworzy bodźce do aktywności gospodarczej, a także umożliwia zaspokajanie potrzeb w zaleźności od preferencji posiadanego pieniądza.
Dwa ograniczenia
- dostępność kwoty
- dostępność dobra
Współcześnie podział naturalny funkcjonuje marginesowo, zakres występowania ulega systematycznie zmniejszeniu np. DEPUTATY i częściowy podział produktu w gospodarce chłopskiej.
FINANSAMI nazywamy proces gromadzenia pieniądza i jego surogatów oraz wydatkowanie owego pieniądza i tychże surogatów.
Pieniądz może występować jako gotówkowy, bezgotówkowy, depozyt (jako zapis tradycyjny, elektroniczny, na koncie bankowym.
Różnica pomiędzy pieniądzem gotówkowym, a bezgotówkowym w ujęcio pojęciowo – formalnym
p. gotówkowy jest zmaterializowany
p. bezgotówkowy jest zdematerializowany
SUROGAT PIENIĘŻNY – różnica polega na tym, że surogat może, ale nie musi być przyjęty w transakcjach. Surogatami są np.: weksle, czeki (niby-pieniądz)
GROMADZENIE może następować w postaci bezzwrotnej lub zwrotnej (np. pożyczka) Ekonomiczną treścią gromadzenia pieniądza wraz z surogatami jest nabywanie praw do produktu.
WYDATKOWANIE pieniądza oznacza realizację prawa do produktu lub usługi oraz transfer pieniądza.
TRANSFER – nieodpłatne przekazanie pieniądza. Transfer może być legalny, nielegalny, dobrowolny, przymusowy, np.: darowizny, jałmużny, podatki, alimenty.
Finanse – kategoria pieniężna, pieniądz REALNY, nie idealny.
PROCES REPRODUKCJI
Składa się z 3 postaci stadiów
Finanse nie działają w produkcji, ale funkcjonują w podziale i wymianie; wg Fedorowicza finanse to pieniężna forma podziału PKB.
2. Funkcje finansów
FUNKCJE – sposób postrzegania danej kategorii (jak ją widzimy) lub sposób jej wykorzystania (do czego ona nam służy).
Finanse pełnią 2 funkcje:
Funkcja rozdzielcza polega na gromadzeniu i wydatkowaniu zasobów pieniężnych w tym surogatów w celu dokonania podziału wartości globalnej, a w jej ramach PKB (może istnieć bez funkcji stymulacyjnej).
Funkcja stymulacyjna polega na pobudzeniu i hamowaniu aktywności gospodarczej, czasami bywa ona neutralna, czasami odgrywa rolę negatywną, tzn. działa wbrew założeniu podmiotu, który chciał stymulować.
Funkcja ta nie występuje samodzielnie, jest nierozłącznie związana z funkcją rozdzielczą. Funkcja rozdzielcza może istnieć bez stymulacyjnej, wtedy gdy istnieje neutralna stymulacja (wtedy może odgrywać rolę negatywną, tzn. działać wbrez założeniom podmiotu, który chciał stymulować).
3. Bliższa charakterystyka funkcji rozdzielczej finansów na podstawie klasyfikacji strumieni i stanów pieniądza.
Wyróżniamy następujące strumienie pieniądza:
l przychody rynkowe ( = przychody ekwiwalentne. Pr); Pr jest to przychód uzyskany z tytułu sprzedaży dóbr i usług
l wydatek rynkowy (Wr) – Wydatek rynkowy tworzy przychody rynkowe i dlatego Wr = Pr (zawsze). Jest to wydatek skierowany na zakup dóbr i usług
l Dochody transferowe (Dt) – dochody uzyskane nieodpłatnie
l Wydatki transferowe (Wt) – nieodpłatne przekazanie pieniędzy
Wt – Dt Wr = Pr
Wt = Dt Wr – Pr Dt = Wt Pr = Wr
Oprócz strumieni występują STANY pieniądza – są to przede wszystkim oszczędności pieniężne Op – to nie wydatkowany dochód:
Oszczędności pieniężne mogą być:
a) dobrowolne (Ops) – określane jako spontaniczne
b) wymuszone (Opw) – niemożliwość wydatkowania (inflacja, brak dóbr)
Oszczędności rzeczowe (Or) – nieskonsumowany produkt
P = D – K
gdzie: P – przychód, D – dochód, K – koszt
Dk = Ops = Or
gdzie: Dk – dochody kredytowe,
Dk < Op – sytuacja DEFLACJI
Dk > Op – sytuacja INFLACJI
Elementem równowążącym Dk i Op są Opw. Może to nastąpić poprzez niewydanie, a więc zarządzanie kredytem. Z reguły w gospodarce rynkowej występuje inflacyjny wzrost cen.
Wprowadzany bilans finansowy kraju:
I – ex ante
II – ex post
I – równowaga prognostyczna:
Pr – Dr – Dk = Wr + Wt – Ops
Pr = Wr Dt = Wt Dk = Ops – Opw
II:
Pr – Dt – Dk = Wr – Wt – (Ops + Opw)
Obieg transakcyjny i dochody pieniądza
Funkcja rozdzielcza finansów może występować w postaci:
Klasyfikacja zjawisk finansowych
Wyróżniamy kryteria podmiotowe i przedmiotowe:
- publiczne (państwowe i szeroko pojętego samorządu terytorialnego)
- prywatne
- finanse gospodarstw domowych
- scentralizowane (budżet państwa)
- zdecentralizowane (prywatne, gospodarstw domowych)
Jest to podział nieprecyzyjny. W układzie przedmiotowym finanse dzielimy według strumieni i stanów pieniądza.
Zjawiska finansowe możemy klasyfikować również wg GUS, np.: finanse handlu, przemysłu.
Obieg transakcyjny i dochodowy pieniądza.
Obieg transakcyjny pieniądza – to przemieszczanie pieniądza umożliwiające kolejne etapy zbliżeń od producenta do konsumenta.
Pieniądz w obiegu dochodowym – to pieniądz uzyskany i wydatkowany przez konsumentów i inwestorów. Zakładając, że proces reprodukcji nie ulega zmianie, tzn. że z roku na rok sprzedajemy to samo i po nie zmienionych cenach, to ilość pieniądza transakcyjnego, aby nie było zakłóceń, musi być zawsze taka sama. Część pieniędzy z obiegu transakcyjnego może przejść do obiegu dochodowego. W szczególności wówczas, gdy zawężamy lub likwidujemy naszą działalność gospodarczą, kiedy wypłacamy pensję pracownikom, inwestujemy, potraącamy swóch dochód na utrzymanie.
Pieniądz dochodowy = oszczędności rzeczowe
Pieniądz transakcyjny pośredniczy, zbliża towary do konsumpcji.
Nadmiar pieniądza transakcyjnego przechodzi do obiegu dochodowego.
Kredyt i funkcje kredytu bankowego
1. Pojęcie kredytu
Kredyt jest stosunkiem ekonomicznym między wierzycielem, a dłużnikiem.
Ze względu na postać możemy wyróżnić:
l kredyt towarowy (handlowy, kupiecki)
l kredyt pieniężny
KREDYT TOWAROWY jest pierwotną formą kredytu, obecnie przeżywa swój renesans, jest związane z Polsce i niektórych krajach postsocjalistycznych z trudnościami płatniczymi zwanymi zatorami pieniężnymi. W krajach bogatych istnieją firmy, które stać jest na udzielanie kredytu towarowego w sytuacji, gdy istnieje tania towarowa (?) . Kredyt towarowy występuje na ogół jako kredyt dostawcy, aczkolwiek może to być taka zaliczka odbiorcy, w związku z tym kredyt towarowy to taki kredyt, który udzielają sobie wzajemnie funkcjonujące przedsiębiorstwa. Kredyt ten nie jest od pewnego momentu oprocentowany, natomiast po upływie tego czasu jkest oprocentowany (procent ten jest ukryty w cenie).
Sformalizowaną formą kredytu towarowego jest WEKSEL. Weksel stanowi krótkoterminowy dokument pożyczkowy (1 rok). W dokumencie tym umieszczona jest nazwa wystawcy (emitent), osoba, na którą opiewa weksel, nazwa otrzymującego pieniądze (remitent), termin, data i miejsce pożyczki.
Ze względu na budowę weksla wyróżniamy:
a) weksle proste
b) weksle trasatowy (trasowany)
W wekslu prostym występują 2 podmioty: EMITENT i REMITENT. W wekslu trasatowym występują 3 podmioty: TRASAT, TRASANT, REMITENT. W wekslu tym trasant zleca trasatowi zapłacenie określonej kwoty remitentowi. Często przy tym wekslu wymagany jest akcept trasat, niekiedy weksle są AWALIZOWANE (awal – gwarancja bankowa). Weksel trasowany jest wygodny wtedy, gdy trasant ma siedzibę w jednym kraju lub odległej miejscowości, a trasat i remitent w innym.
Ze względu na treść ekonomiczną, a nie formalną postać możemy wyróżnić:
a) weksle handlowe
b) weksle finansowe
(Generalnie taka sama postać. Wyjątek: BONY SKARBOWE)
Weksle HANDLOWE są lepsze, bo są pewniejsze, ponieważ odzwierciedlają one transakcje gospodarcze.
Weksel FINANSOWY odzwierciedla brak pieniędzy u wystawcy. Niekiedy powstają weksle finansowe DĘTE – są to weksle mające na celu wyłudzenie kredytu od banku. Weksel w obrocie gospodarczym może być odstępowany, nosi nazwę INDOSU weksla. Przy indosie każdy kolejny podmiot wpisuje swoją nazwę na wekslu. Weksel można sprzedaż bankowi, nosi to nazwę DYSKONTA weksla. Nazwa wywodzi się stąd, że bank potrąca stopę procentową od wartości nominalnej weksla – pobiera stopę dyskontową. Banki komercyjne mogą sprzedać weksle Bankowi Centralnemu, nosi to nazwę REDYSKONTA weksla (gdyż Bank Centralny pobiera stopę redyskontową).
Banki Centralne popierają obrót wekslowy między innymi w ten sposób, że stopa kredytu redyskontowego jest najniższą ze wszystkich stóp. Obrót wekslowy jest względnie pewny, ponieważ związana z wekslem jest instytucja PROTESTU weksla, przyspieszona i uproszczona egzekucja wierzytelności.
KREDYT PIENIĘŻNY występuje jako:
- kredyt pozabankowy
- kredyt bankowy
Dalszy ciąg wykładu będzie dotyczył kredytu BANKOWEGO. Kredyt towarowy nie jest elementem finansów, chociaż jest związany z pieniądzem. W momencie udzielenia zmniejsza zapotrzebowanie na pieniądz, a w momencie spłaty zwiększa. Częścią finansów są natomiast kredyty pieniężne.
Wyróżniamy 3 czynniki warunkujące potrzebę istnienia kredytów:
a) nierównomierność przebiegu procesów gospodarczych
b) istnienie oszczędności
c) kredytowa forma emisji pieniądza
ad a)
rozumiany dwojako:
1. jako nierówny obraz trwania jednego cyklu gospodarczego (od kilku godzin do kilkunastu miesięcy)
2. jako powtarzającej się w skali roku zmiany wielkości w strukturze asortymentu sprzedaży, tzn. ci, którzy realizują krótki cykl otrzymują szybki zwrot kapitału i odwrotnie (koszty)
Periodyczna zmienność procesów gospodarczych prowadzi do tego, że w jednych dziedzinach zwiększa się popyt na pieniądz, a w innych zmniejsza.
ad b)
porównaj wykład I
ad c)
teoretycznie istnieją 3 kanały zasilania gospodarki narodowej w pieniądz:
1. emisja skarbowa (budżetowa) – nie występuje – nie ma bezpośredniego związku z procesami gospodarczymi i sytuacją pieniężną kraju; jest zabroniona
2. emisja bankowa – polega na wprowadzaniu pieniądza do obrotu w sposób właściwy (kredyt) do banku
3. napływ netto dewiz z zagranicy – poprzez wymianę dewiz na pieniądz krajowy
Funkcje kredytu:
l emisyjna (pieniężna) MAKRO
l dochodowa (prosta) MIKRO
l rozdzielcza
l stymulacyjna
FUNKCJA EMISYJNA
Każdy kredyt bankowy w momencie udzielenia tworzy pieniądz. W momencie spłaty pieniądz ulega likwidacji. Tworzenie pieniądza nie może być utożsamiane z tworzeniem materiału pieniężnego. Jest to tworzenie specyficznego stosunku społecznego, w którym kredytobiorca otrzymuje dodtakową siłę nabywczą, a w momencie spłaty ją traci. WPW i mennica nie tworzy pieniądza, a jedynie materiał pieniężny.
FUNKCJA DOCHODOWA
Mikro, dochód kredytotwórczy
Wyróżniamy 2 kryteria:
1. punkt widzenia kredytobiorcy
2. okres zadłużenia
Nie możemy rozpatrywać tej funkcji z makroekonomicznego punktu widzenia albo w układzie zamkniętej całości, można ją rozpatrywać z punktu widzenia części składowych. Jedne podmioty oszczędzają, drugie korzystają z kredytów. W skali makro: kompensacja.
FUNKCJA ROZDZIELCZA
Odmiana funkcji dochodowej. Polega na udziale kredytu bankowego w ostatecznym podziale PKB na część konsumowaną, akumulowaną. Są to kredyty: konsumpcyjne, inwestycyjne, finansujące przyrost zapasów i rezerw. Znaczenie funkcji rozdzielczej zależy od sytuacji ekonomicznej kraju. Tam gdzie występują „wolne” moce produkcyjne i znaczna podaż, łatwiej jest sprzedać na kredyt.
FUNKCJA STYMULACYJNA
Związana jest z operowaniem stopą kredytu oraz rozmiarem potencjalnej podaży kredytu. Im stopa wyższa tym popyt na pieniądz jest mniejszy i odwrotnie. Nie zawsze te twierdzenia sprawdzają się w warunkach wolnej koniunktury lub powyższej relacji: podaż kredytu powoduje zmiany wielkości i struktury wydatków.
System finansowy i jego ogniwa
1. Pojęcie systemu finansowego
System finansowy to ogół norm prawnych, zasad, urządzeń i instytucji regulujących gospodarkę finansową kraju.
NORMY PRAWNE – np.: prawo finansowe, prawo podatkowe
ZASADY – sposób prawidłowego, racjonalnego postępowania wypracowany przez teorię i praktykę. Są to np.: zasada równowagi budżetowej (brak deficytu)
URZĄDZENIA FINANSOWE – np.: bilans płatniczy
INSTYTUCJE, np.: Ministerstwo Finansów, Izby Skarbowe, banki, instytucje ubezpieczeniowe
2. Ogniwa systemu finansowego (części składowe):
Ze względu na układ podmiotowy wyróżniamy:
a) system finansów publicznych
b) system finansów prywatnych
c) system finansów gospodarstw domowych
System finansów publicznych jest najbardziej regularny: przepisy są najbardziej rozbudowane, mniej jest przepisów prawnych w odniesieniu do przedsiębiorstw prywatnych. Niektóre aspekty działalności przedsiębiorstw prywatnych regulowane są przez inne normy prawne. Niektórzy autorzy twierdzą, że nie ma systemu finansowego gospodarstw domowych.
Ze względu na przedmiot działania wyróżniamy:
a) system budżetowy
b) system bankowy
c) system finansów przedsiębiorstw
d) system finansów gospodarstw domowych
Rynek finansowy
1. Pojęcie rynku finansowego i jego segmenty
Przedmiotem funkcjonowania rynku finansowego są walory finansowe występujące w postaci zmaterializowanej (coraz rzadziej) i zdematerializowanej (coraz częściej) jako walory rzeczywiste i nierzeczywiste
WALORY FINANSOWE to:
l ...
chomik_dodo