Kałużyński Zygmunt - Wielkość Karola Wielkiego.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Wielkość Karola Wielkiego

Unie w Europie już bywały

Wstępujemy do Unii Europejskiej wbrew zasadzie Bolingbroke´a, od prawie

trzystu lat wpajanej w Eton i Cambridge. Głosi ona, że Wschód nie jest

częścią politycznej Europy.

Z Y G M U N T K A Ł U Ż Y Ń S K I

Przypomina się próby zjednoczenia Europy w przeszłości: Justynian, Karol Wielki,

Fryderyk Barbarossa, Innocenty III, Napoleon. W świadomości kulturalnej polskiej

znajduje się wśród tych postaci tylko Napoleon. Nazwiska pozostałe wydają się

odległe i należące do archeologii. W czasach Karola Wielkiego państwo polskie nie

istniało, w następnych wiekach zaledwie się wyłaniało. Jednak w kulturze

niemieckiej, i także francuskiej, są to tradycje ważne, sięgają nawet czasów

rzymskich, co widać w komiksach i filmach o Asteriksie, Galu odpierającym presję

cezarów.

W dzisiejszej perspektywie owe historyczne próby

zdobycia i zjednoczenia Europy ocenia się surowo.

Cesarz bizantyjski Justynian rezydujący w

Konstantynopolu w VI wieku usiłował odzyskać

Imperium Rzymskie; jego armia pod dowództwem

Belizariusza zagarnęła Italię i północną Afrykę, ale nie

zdołała tych terenów utrzymać; przedsięwzięcia

megalomańskie i daremne. Bardzo źle widziany jest

Innocenty III, zmarły w 1216 r., jedyny papież, który

na wizerunkach przedstawiany jest w zbroi, w hełmie

i przy mieczu, jako że próbował opanować w kilku

kampaniach oraz za pomocą systemu legatów Europę

prócz Hiszpanii. Ale myślenie nowoczesne nie

dopuszcza władzy politycznej Kościoła. Najlepiej

w tych refleksjach wypada Karol Wielki

(Charlemagne), może dlatego że jest najbardziej

odległy (VIII w.) oraz ponieważ łączy się z nim jeden

z najdawniejszych zabytków literatury francuskiej

„Pieśń o Rolandzie” (Roland poległ broniąc po bohatersku przed Saracenami

odwodów armii Karola).

Karol był wybitnym administratorem oraz organizatorem armii: ogłosił w dekrecie,

że rycerze stawiający się na wezwanie cesarza są obowiązani posiadać broń, a nie

wyłącznie kije, jak to mieli w zwyczaju. Był humanitarny: „Dziecięciu sierocie nie

waż się odbierać, co mu się należy”. Jego państwo Franków obejmowało teren

Karykatura porwania

Europy w niemieckim

czasopiśmie satyrycznym.

dzisiejszej Francji, Niemiec i część Italii. Postać mityczna i dlatego wygodna;

proponowano nawet, by zrobić go patronem Unii, ale co znaczy on dla Polaków,

Węgrów, Czechów? Wyłania się też pytanie, czy Unia, która jest związkiem

demokratycznym, powinna mieć za patrona dyktatora?

Armia tłumaczy

Statut Unii gwarantuje swobodę używania języka i hymnu narodowego, co pociąga

za sobą powstanie istnej armii tłumaczy. Niemniej w kontaktach precyzyjnych

bywa, że strony używają wspólnego języka. Dawniej na obszarze wpływów

Kościoła była to łacina. Sobór w Trydencie w 1545 r. zabrania używania języków

narodowych. Msza odbywa się po łacinie, która sięga daleko na Wschód. Łacina

jest oficjalnym językiem Rzeczypospolitej Polskiej do ostatniego dnia jej

niepodległego istnienia; nawet rozprawy sądowe odbywają się po łacinie. Jeszcze

w 1860 r. pełnomocnik rodziny Rzewuskich udaje się do Wiednia, by załatwić

komplikacje majątkowe i tam zeznaje po łacinie przed trybunałem austriackim, który

mu po łacinie odpowiada. Dochodzi do takich paradoksów, że jeszcze w XVIII w.

miejscowe języki narodowe wykłada się na uniwersytetach po łacinie.

Jest to wspólnota nie tylko językowa, także kulturalna. Literatura europejska

i również polska mają tę samą tradycję: antyczną, z zaniedbaniem i nawet z

zanikiem miejscowej. Dla Rabelais’go, Montaigne’a, Racine’a przeszłość oznacza

spadek grecko-rzymski. Podobnie jest u naszego Kochanowskiego – jego jedyny

dramat „Odprawa posłów greckich” tyczy epizodu wojny trojańskiej według Homera.

Podobnie jest u Krasickiego, Trembeckiego i jeszcze u Wyspiańskiego, u którego

bogowie Olimpu mieszają się do polskich porachunków (np. w „Nocy listopadowej”).

Dopiero wiek XIX zastępuje tę mitologię lokalno-narodową, nad czym biadają

filozofowie jak Hegel, uważający, że nastąpiła strata jedności europejskiej.

Obecnie na plan pierwszy wysuwa się angielski, którym według obliczeń ONZ

w 1999 r. posługiwało się około miliarda osób. Używa się go w biznesie, nauce

i przyjął się w Internecie. Niemniej jest krytykowany przez publicystów francuskich.

Ich zdaniem angielski ogranicza się w praktyce codziennej do wąskiej ilości pojęć,

należących do branży fachowców, i zawodzi przy kontaktach kulturalnych. Jego

niedostatkiem są kłopoty z wymową, która jest istnym utrapieniem

międzynarodowym i na co skarżą się sami Anglicy, padający ofiarą dialektów już

nie tylko miejscowych z ich wyspy, lecz też amerykańskich, australijskich i ludów

Trzeciego Świata. W tym względzie francuski jest jednolity, najbardziej logiczny

wśród języków europejskich i precyzyjny w sprawach kultury. Imprezy twórczości

artystycznej odbywają się zarówno po francusku, jak i po angielsku, jak np. festiwal

w Cannes, i nawet internacjonalna ekipa konsultantów przy Nagrodzie Nobla

posługuje się francuskim. Tak więc, jak dotychczas, dwa języki angielski i francuski

są proponowane dla potocznych kontaktów w Unii.

Poszerzona wizja interesów

Głównym problemem Unii jest pozbycie się nacjonalizmów. Proces ten, zdaniem

obserwatorów, posunął się w Anglii, Niemczech i w Italii. Nastąpiła zmiana

w mentalności, która nie polega na utracie poczucia narodowego, lecz na

podłączeniu go do poszerzonej wizji interesów. Nie stawia się już pytania „Jak to

się opłaci dla potęgi Włoch, Niemców, Anglików? ”, ale „Jaka to będzie dla nas czy

dla mnie korzyść, mimo że jestem Włochem, Niemcem czy Anglikiem”. Celem jest

dobrobyt mieszkańców Europy; zdaniem Bertranda Russella często przytaczanym

obecnie jest, że separatyzm, szowinizm, sekciarstwo biorą się z poczucia braku.

Powiada on „Nie istnieje ktoś taki jak najedzony nacjonalista”. „Zawzięty żołnierz

bierze się z nędzy”.

Aforyzmy te jednak nie sprawdzają się we Francji, opór tradycji nacjonalistycznej

jest tam największy. Np. Francuzi uważają się za ofiary dwóch wojen, tymczasem

do owej pierwszej przystąpili z zapałem ostatnio zapomnianym. Publicysta Agathon

w 1913 r. stwierdza: „Wojna? Bardzo chętnie. Nareszcie się zabawimy”.

W Almanachu na 1914 r. można przeczytać: „Dosyć siedzenia w mieście.

Wybierzmy się na piknik: na wojnę!”. Kultura francuska, której siłą był racjonalizm:

Kartezjusz, Wolter, Anatol France, obecnie pogrąża się w sztukę mętną,

emocjonalną, wizjonerską, której intencją jest odróżnić się od świata. Publicyści

z „Temps Modernes” wzywają do zlikwidowania uroczystości zwycięstw pod

Austerlitz, nad Marną i pod Verdun, a nawet posuwają się do propozycji, by zmienić

nazwy ulic poświęconych tym bitwom.

Nacjonalizm usprawiedliwia czyny, których osobiście wstydziłby się obywatel

francuski: przemoc, zabór, kłamstwa propagandowe, egoizm zbiorowy. Podaje się

jako przykład Ernesta Renana, jednego z najwybitniejszych myślicieli XIX w.

Oświadczył on, że wspomnienie tryumfów napoleońskich jest dla niego żenujące,

zaś klęska, jakiej Francja doznała w 1871 r. w wojnie z Prusami, jest dla niego

obojętna. „Nie Francja jest ważna, lecz ludzkość oraz tryumf rozumu nad obłędem,

nie ma zaś nic bardziej niedorzecznego, jak oddać życie za złudzenie”. „Opinie

Renana wywołały oburzenie – pisze komentator „Temps Modernes” – gdy jednak

czytamy je dzisiaj, uderza jego odwaga i przenikliwość na progu Unii Europejskiej”.

Gdzie leży Europa?

Gdzie się zaczyna i gdzie się kończy Europa? Już w jej ramach przyjętych przez

Unię zauważa się nierównowagę w zainteresowaniu należącymi do niej krajami. Na

plan pierwszy narzuca się Anglia, Francja, Niemcy, Włochy. Gdzie zaś jest miejsce

krajów, które określa się jako Europa Wschodnia czy też w wersji bardziej życzliwej

jako Europa Środkowa? Według tradycji uprawianej od wieków nie należą one do

interesów Europy. Działa tu tzw. prawo Bolingbroke`a, które od blisko 300 lat

przyswajają sobie studenci Eton i Cambridge, lecz o którym u nas nie słychać.

Pochodzi ono z „Historii Europy” owego lorda, która stanowi tam podstawowy

podręcznik nauk politycznych. Bolingbroke rozważał konflikt Anglii z Ludwikiem

XIV. Ten rozszerzał swoje imperium, dokonując podboju licznych ówcześnie

istniejących małych państewek, przeciwko czemu Anglia zaprotestowała. W walce

tej jednak należało sprzymierzyć się z Austrią; tymczasem ona zachowywała się

podobnie jak Ludwik XIV, tj. zagarniała Węgry i inne okoliczne księstwa.

W rezultacie alians z Austrią kompromitował główne hasło angielskie: obronę

słabych państw. Jednak Bolingbroke stwierdził, że system polityczny europejski

odnosi się tylko do Zachodu i nie obejmuje Europy Wschodniej, tak więc zabór

niezależnych państw przez Ludwika XIV jest groźny dla równowagi europejskiej,

natomiast podobna agresja Austrii na Wschodzie ma dla Europy małe znaczenie.

Zasada ta została sformułowana jako stale obowiązujące neutralne prawo polityki

europejskiej: do spraw Europy Wschodniej można się wmieszać, ale gdy nie ma

ważnego interesu, należy tego unikać. Był to wręcz podstawowy sposób myślenia

politycznego.

Polska odczuła działanie tej zasady. Obojętność Zachodu wobec rozbiorów,

potępienie – również przez papieży – powstań 1830 i 1863 r. jako naruszających

równowagę; jeszcze w 1939 r., gdy Polska stała się pretekstem do wojny, Herbert

G. Wells wspomina, że jej podbój przez Hitlera nie obudził współczucia Anglii, gdy

tymczasem najazd na Belgię w 1914 r. wywołał wręcz wyjątkowe oburzenie. Wobec

tych zaszłości obecne zaproszenie Polski, a także Czech i Węgier do Unii stanowi

przełomową sensację w dziejach Europy.

Ale tu wyłania się nowy problem, który będzie coraz bardziej dramatyczny:

oddzielność. Europa, również ta poszerzona, była zawsze pojęciem

wyodrębnionym wobec reszty świata. Jej obywatele skłonni byli oceniać kulę

ziemską spoza swojego muru, porównując wszystko co poza nim do swojego

europejskiego wzoru. „W Ameryce wciąż jesteśmy na Zachodzie, ale już nie

w Europie, w Rosji nie jesteśmy na Zachodzie, ale wciąż w Europie”, nie pamiętam

już, kto to powiedział, ale myśląc o Rosji i Ameryce nie odrywał się od swojego

europejskiego standardu. Co zaś z krajami jeszcze bardziej oddalonymi? Nie

jesteśmy już tam ani na Zachodzie, ani w Europie. Według obliczeń ONZ w 2011 r.

ludzkość będzie liczyła 7 mld mówiących sześcioma tysiącami języków. Europa na

tym tle oddala się niby odrębna planeta. Odłączenie to będzie rosło jak nigdy

dotąd. Jest to w tej chwili jedna z głównych trosk publicystów zajmujących się

losem Europy.

Ilustracje pochodzą z katalogu „Idee Europy. Projekty Wiecznego Pokoju”,

Niemieckie Muzeum Historyczne.

Kałużyński Zygmunt - Wielkość Karola Wielkiego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: