Geografia rolnictwa

DEFINICJA; NAUKI ZWIĄZANE Z GEOGR. ROLN.; KIERUNKI BADAWCZE

Nauki ekonomiczne związane z geografią rolnictwa: ekonomika rolnictwa; ekonomika i organizacja gospodarstw; makroekonomia; planowanie gospodarcze; planowanie przestrzenne; międzynarodowe stosunki gospodarcze.

Nauki społeczne związane z geografią rolnictwa: socjologia; demografia; historia gospodarcza; historia kultury materialnej; etnologia.

Nauki rolnicze związane z geografią rolnictwa: hodowla roślin; uprawa roślin; polityka agrarna; mechanizacja rolnictwa.

Nauki przyrodnicze związane z geografią rolnictwa: gleboznawstwo; klimatologia; ekologia; botaniki.

Geografia rolnictwa wywodzi się z nauk rolniczych, zwraca ona uwagę na przestrzenne ujęcie rolnictwa (zróżnicowanie produkcji rolnej w przestrzeni): rozmieszczenia, powiązań, wyjaśniania genezy i przyczyny rozmieszczenia poszczególnych elementów. Geografię rolnictwa wyodrębnił z nauk rolniczych Franciszek Krzymowski (początek XX w.).

1938 r. – pierwsze studium poświęcone geografii rolnictwa jako dyscyplinie naukowej (Wajwel).

Kierunki badawcze geografii rolnictwa:

►Monograficzny – wąski typ działalności.

►Regionalny.

►Handlowy – analizowany jeszcze zanim powstała geografia rolnictwa jako nauka. W ramach tego kierunku powstawały prace mówiące gdzie jest hodowany dany  gatunek zwierzęcia.

►Krajobrazowy – prace opisujące i analizujące krajobraz rolniczy. Zajmowano się genezą krajobrazu rolniczego, strukturą krajobrazu oraz morfologią krajobrazu.

►Przyrodniczy – analizujący warunki przyrodnicze.

►Użytkowania ziemi – rolnicze użytkowanie ziem na świecie.

►Typologiczny – prace koncentrujące się nad wydzielaniem typów rolniczych. ►Regionalny – delimitacja regionów (wydzielanie granic), kryteria wydzielania regionu, rozmieszczenie regionów, analizy dotyczące ich struktury.

►Historyczny – ustalenie początków rolnictwa.

►Syntetyczny – celem jest badanie nie tylko poszczególnych elementów produkcji rolniczej ale badanie produkcji rolniczej jako pewnej całości.

Rolnictwo – jest najstarszą i najbardziej podstawową działalnością gospodarczą człowieka, będącą następstwem poprzednich typów działalności (łowiectwo, rybołówstwo).

Współczesne pojęcie rolnictwa – gałąź produkcji materialnej mającej na celu wytworzenie żywności oraz niektórych surowców dla przemysłu.

Zadania rolnictwa:

►Produkcja żywności.

►Produkcja paszy dla zwierząt.

►Produkcja surowców dla przemysłu.

Działy rolnictwa:

►Produkcja roślinna – wykorzystanie zjawiska fotosyntezy +potencjał glebowy + potencjał innych sił przyrody.

►Produkcja zwierzęca – zwierzęta wykorzystują tę część biomasy, która nie może być użyta bezpośrednio przez człowieka (przy czym występuje 7-krotna utrata energii). ►Rybołówstwo.

►Rybactwo.

►Leśnictwo.

Głębsza definicja rolnictwa: Rolnictwo to świadome i celowe sterowanie procesami biologicznymi roślin i zwierząt aby uzyskać dobra dla potrzeb społecznych.

CECHY ROLNICTWA

Cechy charakterystyczne dla rolnictwa jako działalności gosp. (wyróżniające spośród innych działów):

►Oparcie się na procesach biologicznych w stopniu większym niż w innych typach działalności.

►Przestrzenny charakter.

►Sezonowość produkcji.

►Największe uzależnienie od warunków przyrodniczych.

►Nietrwałość produktów.

►Zawodność plonów wynikająca głównie z warunków przyrodniczych (gł. war. atmosferyczne).

►Cykl pracy nie pokrywa się z cyklem produkcji.

►Istnienie wielu małych jednostek produkcyjnych. Większość gospodarstw to rozproszony rynek pracy.

►Spory udział produkcji na potrzeby własne.

►Dywersyfikacja (wielorakość) produktów.

Cechy opisujące rolnictwo:

►Społeczno-własnościowe: systemy władania ziemią wg przyjętej klasyfikacji; wielkość gosp.

►Organizacyjno-techniczne.

ZNACZENIE ROLNICTWA W GOSPODARCE NARODOWEJ; PROBLEMY

Powiązanie rolnictwa z gospodarką:

►Otoczenie bliższe: wytwórczość środków produkcji i usług dla rolnictwa: import (środki produkcji, żywność); wytwarzanie produktu i surowce rolnicze; skup (obsługa biznesowo-bankowa); przetwórstwo rolno-spożywcze; rynek; nauka rolnicza (doradztwo i edukacja rolnicza).

►Otoczenie dalsze: przemysły wytwarzające środki produkcji dla rolnictwa i przemysłu spożywczego; system energetyczny kraju; budownictwo; system transportowy kraju; obsługa handlowa (handel zagraniczny); system finansowo-handlowy kraju; edukacja, nauka i badania podstawowe.

Płaszczyzny powiązań:

►Powiązania osobowe.

►Powiązania materialne.

►Powiązania instytucjonalne.

►Powiązania informacyjne.

Powiązania są wynikiem społecznego podziału pracy.

Stopień uzależnienia rolnictwa od innych działów gospodarki:

►Rolnictwo traci swój pierwotny charakter (korzysta z dóbr wytwarzanych w innych działach gospodarki, coraz większą część swej produkcji i innym działom gospodarki). ►Stopa zysku jest osiągana powoli w odróżnieniu od innych działów gospodarki à tzn. alokacja gałęziowa zasobów i nakładów.

Miejsce rolnictwa w gospodarce światowej:

►W rolnictwie wytwarzane jest 90% żywności (oraz włókna, skóry, używki, oleje przemysłowe).

►Odwieczne miejsce pracy dla ogromnej liczby ludności globu.

►Źródło utrzymania dużej części światowej społeczności.

►Kształtowanie specyficznego stylu życia.

►Utrzymanie równowagi ekologicznej obszarów wiejskich.

►Wpływ na kształtowanie stopy życiowej mieszkańców.

Znaczenie rolnictwa w gospodarce narodowej:

►Odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie: średnio na świecie jest to 61,3% ludności czynnej zawodowo. Ameryka Południowa >30%, Ameryka Środkowa – również dużo, Ameryka Północna – kilka procent. W Afryce 61,5% ludności jest zatrudniona w rolnictwie. ►PKB: Afryka – 20% do 60%; Ameryka Południowa – większość państw >10% , wyjątki to Chile, Wenezuela (<10%) oraz Kolumbia, Ekwador, Paragwaj (>10%).

►Udział rolnictwa w wymianie międzynarodowej: Argentyna, Kolumbia, Paragwaj (>50% dochodów z eksportu pochodzi z rolnictwa), podobnie jest w przypadku Brazylii, Ekwadoru i Gujany.

W Azji rolnictwo ma różne znaczenie: Kuwejt – PKB 0%; Azja S i E – PKB ok. 40%;. Duże zróżnicowanie jest także w zatrudnieniu od kilku % do 75%.

Znaczenie rolnictwa w gospodarce narodowej:

Problemy rolnictwa światowego:

►Głód, niedożywienie.

►Kwestia agrarna: problem w krajach zacofanych, brak informacji.

►Ochrona zasobów (kurczenie się areału ziem uprawnych): ziemie urodzajne – rolnictwo, osadnictwo, przemysł.

►Problem rynku rolnego: handel artykułami rolnymi.

►Rozwój procesów integracji w rolnictwie światowym.

►Transfer wiedzy i technologii – niewystarczająca ilość środków na zakup technologii.

Teoria Thunena  - jest to pierwsza teoria lokalizacji rolnictwa.

Teoria Thunena – formuła matematyczna pozwalająca na obliczenie modelu Thunena:

R = Ei (pi ● ai) – Eifik

R – renta gruntowa; Ei – wydajność produktu; pi – cena rynkowa; ai – koszt produkcji; fi - stawka transportowa dla produktu i z odległości; k – odległość od rynku.

Kręgi wg. Thunena:

►I Rolnictwo intensywne – warzywa i mleko.

►Gospodarka leśna.

►Rolnictwo ekstensywne.

►Gospodarka hodowlana.

ROZWÓJ ROLNICTWA

Hipotezy pochodzenia rolnictwa:

►Monocentrycznego rozwoju rolnictwa, tzw. teoria monocentryczna. Rozwój następował w wyniku promieniowania od jednego miejsca. Rolnictwo promieniowało z obszaru „Żyznego półksiężyca” – ośrodek pierwotny (dorzecze Tygrysu i Eufratu, między Morzem Śródziemnym, Czerwonym i Zatoką Perską). Irak, Liban, Syria

►Rolnictwo rozwijało się jednocześnie w kilku ośrodkach na kuli ziemskiej tzw. teoria policentryczna (wg Sauera i Wawiłowa). Ośrodki policentryzmu: ● Morza Śródziemne i kraje Bliskiego Wschodu. ● Obszar wschodnioazjatycki (wschodnie Chiny, Półwysep Koreański, Japonia, wschodnia część Rosji). ● Obszar południowoazjatycki (Półwysep Indyjski, Półwysep Indochiński, Południowe Chiny, archipelag wysp Indonezji). ● Obszar afrykański – Wyżyna Abisyńska. ● Obszar Nowego Świata: region środkowoamerykański, region południowoamerykański górski, region południowoamerykański nizinny.

ETAPY ROZWOJU ROLNICTWA ŚWIATOWEGO

►I Okres/etap przedrolniczy – okres paleolitu, zbieractwo, myśliwstwo. Liczba ludności świata nie była duża, ok.. 7 mln, gęstość zaludnienia mniejsza, człowiek potrzebował do przeżycia ok. 1,5 km2. Eskimosie i Indianie z północnej Kanady potrzebowali do przeżycia aż 14 km2. Niektóre plemiona (Buszmenów, Pigmejów, Aborygenów, Patagończyków) do obecnych czasów uprawiają ten typ pracy w celu zdobycia pożywienia. 99% dziejów ludzkich to okres działalności przedrolniczej.

►II Etap wczesnorolniczy – okres neolitu (związek między gęstością zaludnienia a intensywnością w zdobywaniu pożywienia. Wzrost liczby ludności do 35 mln – początki świadomej uprawy przez człowieka (przygotowanie – wypalanie roślinności). Inna nazwa tego okresu to etap gospodarki żarowej. Najpierw wypalano trawy. Rolnictwo żarowe było związane z rzekami (położenie nadrzeczne). Najważniejsze wydarzenie tego okresu to wynalezienie narzędzi. Narzędzia do spulchniania gleby: najpierw patyk, kij kopieniaczek – później zaopatrywano go w twardą końcówkę, zastosowanie motyki – zaczęto uprawiać ziemię. Cywilizacja zyskała tu nowe pojęcie – powstanie terminu kultura (w odniesienie do uprawy ziemi à spulchnianie, sianie, sadzenie). Walka z chwastami, zdobywanie światła, składników pokarmowych z gleby. Zastosowanie sochy (wymagała pracy dwóch mężczyzn) – w Egipcie znano je 7 tyś. lat p.n.e.

►III Rolnictwo średniowieczne – system trójpolowy (jest to największe osiągnięcie tego okresu). Nastąpił wzrost plonów oraz były one stabilniejsze. System trójpolowy polegał na uprawie dwóch pól, jedno leżało ugorem (rosnące tu chwasty wykorzystywano do spasania bydła) – podnosiło to żyzność gleby. Później je zasiewano zbożami. Okres rolnictwa średniowiecznego trwał w Europie do końca XVI wieku (gdzieniegdzie do XVII-XVIII wieku). Doskonalenie narzędzi rolniczych – pług (najpierw drewniany).

►IV Etap rolnictwa uprzemysłowionego – wprowadzono rośliny motylkowe, zrezygnowano z  trójpolówki, wprowadzono płodozmian. Wprowadzono następstwo (zmianowanie) norfolskie (druga połowa XVIII wieku – początki XIX wieku). Polegało ono na konsekwentnym stosowaniu sekwencji roślin.: okopoweàzboża jareàkoniczynaàzboża ozime. Dawało to dwukrotny wzrost plonów. W tym okresie zastąpiono pług drewniany pługiem żelaznym. Czyniono pierwsze próby stosowania nawozów sztucznych. W 1843 r. powstała pierwsza fabryka produkująca nawozy sztuczne.

Fosfa – w Anglii (saletra fosfatowa), pierwsze ładunki saletry chilijskiej dochodziły do Anglii. Niemcy także produkowali nawozy azotowe (posiadają oni sód potasową). Początek produkcji to 1860 r., ale rozpowszechnienie ich to 1890 r, à uzyskano wówczas siarczan amonowy. W 1907 r. była synteza amoniaku z powietrza (azotu troposferycznego). Produkowano też saletrę wapniową. Zastosowanie nawozów przyniosło zwiększenie plonów.

►V Etap rolnictwa chemicznego – początki były już w poprzednim etapie, pełna chemizacja to okres od lat 30-tych XX wieku do lat 80-tych XX wieku. Procesy te przeniosły się także do USA i Kanady, Ameryki Południowej i później do Australii. „Zaraźliwy przekaz informacji”. Nieustanne dążenie do wzrostu plonów osiągnęło w tym okresie zenit. Wzrost nawozów nie idzie w parze ze wzrostem plonów, gleba reaguje na nawozy silnie tylko do pewnego momentu. Pod koniec okresu ludzie doszli do wniosków, że jednak trzeba ograniczać nawożenie. W tym okresie miał miejsce także postęp hodowlany. Oprócz schemizowania rolnictwa nastąpiło wyhodowanie nowych odmian zbóż, gdzie udział ziarna w biomasie jest większy (praca w zakresie hodowli roślin). Udział naziemnej części zboża zwiększył się z 30% do 55%.

W literaturze okres ten (banie nowych odmian zbóż) nazywają Pierwszą Zieloną Rewolucją – przebiegała w latach 50-tych, dotyczyła zbóż. Druga Zielona Rewolucja – przełom lat 70/80-tych, objęła kraje rozwijające się. Dotyczyła uprawy zbóż, ale głównie ryżu i pszenicy. Miała ona na celu zmniejszenie głodu. Została za to przyznana Nagroda Nobla Borlaug’owi 1960 – wyhodowanie nowej odmiany pszenicy. Wprowadził on pszenicę dającą wysokie plony przy słabych warunkach glebowych (Indie, Indonezja, Ameryka Łacińska). Udało się w tym okresie wyhodować także ryż.

Uważa się jednak, że Zielona Rewolucja wprowadziła więcej szkód: rozwarstwienie społeczeństwa wiejskiego (większe wzbogacenie bogatych, zubożenie biednych); uzależnienie się od krajów bogatych; erozja rodzimego materiału genetycznego.

►VI Etap rolnictwa biotechnologicznego – doradztwo wysoko wyspecjalizowanych fachowców. Włączenie mikroorganizmów do zwalczania patogenów (inne organizmy zwalczają inne). Udział ten stanowi zaledwie 1%. Bacillus thuringiensis – preparat zawiewa białko w postaci kryształków, w czasie wprowadzenia tego organizmu do innego rozpuszczające się kryształy wydzielają składniki toksyczne. Inne sposoby to np. sztuczne nawożenie połączone z nawadnianiem – bardzo przyjazne roślinom, przy zachowaniu równowagi ze środowiskiem naturalnym.

WARUNKI PRZYRODNICZE I POZAPRZYRODNICZE ROZWOJU ROLNICTWA