lwowskie piosenki ^Sfisaul 11 lll^^l^l^ ___ i interpretacjach ? ? ?^ # . I II .^ ______________________________s_ kabaretowe i okoliczno�ciowe do 1939 roku JERZY HABELA ZOFIA KURZOWA lwowskie piosenki uliczne, kabaretowe i okoliczno�ciowe do 1939 roku *�?.'&. ? ^. U�^jMt ? ? db-w t /~'>j �� ,*, ?& I JERZY HABELA ZOFIA KURZOWA � lwowskie piosenki uliczne, kabaretowe i okoliczno�ciowe ? do 1939 roku PWM oMuzyka polsk� W~ dokume�tacjac�i i interpretacjach Ok�adk� projektowa�a Barbara Wysocka ? Copyright by Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Krak�w, Poland, 1989 ISBN 83-224-0386-0 Polskie Wydawnictwo Muzyczne Krak�w, al. Krasi�skiego lla. Printed in Poland. Wyd. I, 50000 egz., 21,8 ark. wyd., 21% ark. druk. Papier offset. IV ki., 71 g, 70 x 100. Oddano do sk�adania 16 VII 1987 r. Podpisano do druku 21 XI 1988 r. Druk uko�czono w 1989 r. Drukarnia Narodowa Zak�ad Nr 1, Krak�w, ul. Manifestu Lipcowego 19. Zam. nr 556/87. D-10/313. PRZEDMOWA Ksi��ka, kt�r� oddajemy do r�k czytelnik�w, to zbi�r lwowskich piosenek, stanowi�cych ciekawy dokument polskiej kultury obyczajowej i muzycznej, a tak�e j�zyka, prze�omu XIX i XX w. oraz dwudziestolecia mi�dzywojennego w regionie, gdzie wsp�y�y r�ne narodowo�ci, krzy�owa�y si� r�ne pr�dy, a kultura i j�zyk polski, maj�ce zdolno�� asymilowania element�w obcych, rozwija�y si� pot�nie i bujnie. Wszystko to nale�y ju� do przesz�o�ci. Wydanie zbioru lwowskich piosenek w serii �Muzyka polska w dokumentacjach i interpretacjach" Polskiego Wydawnictwa Muzycznego podkre�la historyczny i dokumentacyjny charakter pracy, maj�cej na celu utrwalenie tego wycinka dziej�w polskiej kultury i j�zyka. To utrwalenie jest tym istotniejsze, �e odchodzi pokolenie, kt�re by�o nosicielem, �wiadkiem, a tak�e tw�rc� tych specyficznych zjawisk kulturowo-j�zykowych. Jeszcze na jeden aspekt u�yteczno�ci niniejszego zbioru trzeba zwr�ci� uwag�: przynosi on mianowicie materia� do r�norodnych bada� folklorystycznych, dotycz�cych przede wszystkim folkloru miejskiego i jego piosenki oraz problemu przemieszania kultury, obyczajowo�ci miejskiej z folklorem wiejskim. Tym bardziej, �e problematyka ta stanowi bia�� plam� w dotychczasowych studiach nad polskim folklorem. Praca niniejsza nie jest jednak pierwszym czy jedynym wydanym zbiorem lwowskich piosenek; jest zbiorem czwartym, ukazuj�cym si� w XX w., ale po raz pierwszy piosenki lwowskie opracowano naukowo pod wzgl�dem filologicznym, muzycznym, historycznym i j�zykowym. Przedsi�wzi�cie, kt�re mia�o ustali� �ci�le i wiernie brzmienie tekstu s�ownego oraz muzycznego, wymaga�o zespo�owej pracy dw�ch specjalist�w: j�zykoznawcy i muzykologa. I tak zebrany materia� od strony j�zykowej zosta� opracowany przez Zofi� Kurzow�, od muzycznej za� przez Jerzego Habel�. Autorzy, osadzaj�c mocno zbi�r w realiach historycznych, obyczajowych i muzykologicznych, rozbudowali znacznie wst�p do wydania piosenek oraz komentarze do nich. We Wst�pie czytelnik znajdzie informacje o mie�cie, kt�re stworzy�o tak oryginaln� piosenk�, o jej tematyce i j�zyku, stanowi�cym swoisty i autentyczny dokument lwowskiej gwary miejskiej, o piosence ulicznej jako gatunku tw�rczo�ci artystycznej, o genezie i historii lwowskiej piosenki, wreszcie � charakterystyk� melodii. Dowie si� te� o dotychczasowych wydaniach. Zbi�r piosenek rejestruje zar�wno teksty g��wne, jak i ich wa�niejsze warianty s�owne i melodyczne. Ka�da piosenka posiada komentarz zawieraj�cy informacj� o �r�d�ach piosenki, tzn. przez kogo i kiedy zosta�a zapisana, oraz wyja�nienie wszystkich reali�w historycznych, obyczajowych, topograficznych, o kt�rych mowa w piosenkach. Piosenka wraz z komentarzem stanowi wi�c nierozerwaln� ca�o�� i dlatego powinna by� czytana ��cznie z nim. Obja�nienia niezrozumia�ych wyraz�w znajdzie czytelnik w S�owniku, obja�nienia za� r�nych nietypowych form gramatycznych w rozdziale pt. J�zyk piosenek. Wydanie niniejszego zbioru lwowskich piosenek jest, jak wspomniano, prac� wsp�ln�, mimo to mo�na wskaza� dzia�y, kt�re s� przygotowane przez poszczeg�lnych autor�w, za kt�re autorzy poczuwaj� si� do szczeg�lnej odpowiedzialno�ci. Skompletowanie tekst�w i melodii, ustalenie zar�wno tekstowych, jak i muzycznych wariant�w: g��wnego i pobocznych oraz zapisanie nut jest wy��cznym dzie�em J. Habeli. Ustalenie gwarowego brzmienia piosenek oraz sporz�dzenie S�ownika jest prac� Z. Kurzowej. Ponadto Z. Kurzowa jest autork� nast�puj�cych rozdzia��w Wst�pu: Zycie Lwowa i jego mieszka�c�w w latach 1772-1939, Folklor miasta w �wietle piosenek, J�zyk piosenek, Piosenki lwowskie wobec tw�rczo�ci folklorystycznej, Charakterystyka filologiczna zbioru i jego uk�ad. Autorstwa J. Habeli s� pozosta�e rozdzia�y Wst�pu: Geneza, �r�d�a melodii i rozw�j historyczny piosenki lwowskiej, Dotychczasowe zbiory lwowskich piosenek, Charakterystyka melodii piosenek lwowskich. Komentarze do piosenek oraz bibliografia zosta�y sporz�dzone wsp�lnie. Na koniec pozostaje autorom mi�y obowi�zek podzi�kowania tym wszystkim, kt�rzy, wykazuj�c zainteresowanie i �yczliwo�� dla tej pracy, przyczynili si� do ostatecznego jej kszta�tu albo poprzez uwagi krytyczne, jak Panowie: prof. dr Henryk Batowski, prof. dr Czes�aw Hernas, prof. dr Jan Ernst, doc. dr Aleksander Fr�czkiewicz, albo pomagaj�c w kompletowaniu materia��w �r�d�owych, w poszukiwaniach historycznych i bibliograficznych, jak Panowie: Adam �abinowicz, doc. dr Witold Szolginia, A. Ch.1 oraz wszystkie osoby wymienione w wykazie zamieszczonym na ko�cu ksi��ki. Zofia Kurzowa i Jerzy Habela Krak�w, czerwiec 1986 ' Nazwiska nie wymieniamy zgodnie z �yczeniem zainteresowanego. Wst�p f ? ?????�? ? ?"~??????? ? H#*NW*j ?-.??1 /�,�/" /' Lw�w � Plac Mariacki. Litografia O. Dobrowolskiego, '1914-1915' 3 ' ^^ �YCIE LWOWA I JEGO MIESZKA�C�W W LATACH 1772-1939 Dzieje Lwowa by�y burzliwe i zmienne. W ci�gu 600-letniej historii miasto wraz z okoliczn� ziemi� zmienia�o przynale�no�� polityczn� wielokrotnie. Od za�o�enia oko�o 1250 r. do roku 1939, kiedy wesz�o w obr�b Ukrai�skiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, przechodzi�o pod r�ne panowania: ruskie, litewskie, w�gierskie, polskie, austriackie, rosyjskie, ukrai�skie i zn�w polskie. Trwa�y one d�u�ej lub kr�cej, r�ne te� pozostawia�y po sobie �lady w sk�adzie ludno�ciowym miasta, w jego j�zyku, kulturze, zabudowie. W niniejszym szkicu dziej�w Lwowa zatrzymamy si� tylko na dw�ch ostatnich okresach jego historii, obejmuj�cych 167 lat: austriackim � od 1772 do 1918 r. i polskim � w latach 1918-39. Te bowiem czasy stanowi� najbli�sze t�o dla przedstawianych w obecnym zbiorze piosenek, daj� wyja�nienie wszystkich wspominanych w nich reali�w. Lw�w wszed� do monarchii austriackiejl wprawdzie jako podupad�a twierdza polska, ale z drugiej strony, jako miasto bogate w zasoby gospodarcze i kulturalne, przez co stanowi� jedyny warto�ciowy dla Austrii nabytek w tej cz�ci Rzeczypospolitej, kt�ra w rozbiorach mia�a jej przypa��, ale z kt�rej nie mia�a ochoty zrezygnowa� i Rosja. Targi dyplomatyczne mi�dzy 1 Niniejszy zarys zosta! sporz�dzony na podstawie nast�puj�cych prac: � J. Buszko Historia Polski 1864-1948. Warszawa 1984; � H. Zieli�ski Historia Polski 1914-1939. Wroc�aw--Warszawa 1983; � J. Bialynia-Cholodecki Lw�w w XIX stuleciu. Lw�w 1928; � B. Braiter Dawny Lw�w. Lw�w 1937; � S. Hoszowski Ekonomiczny rozw�j Lwowa 1772-1914. Lw�w fl935; � F. Jaworski Lw�w stary i wczorajszy. Lw�w 1911; � ten�e Lw�w za Jagie��y. Lw�w 1910; � A. Krajewski Lwowskie przedmie�cia. Lw�w 1909; � A. Krysi�ski Liczba i rozmieszczenie Ukrai�c�w w Polsce. Warszawa 1929; � ten�e Liczba i rozmieszczenie ludno�ci polskiej na kresach wschodnich. Warszawa 1930; � K. Maleczy�ski, T. Ma�kowski, F. Pohorecki, M. Tyrowicz Lw�w i Ziemia Czerwie�ska. Lw�w [1938]; � S. Lam Zycie w�r�d wielu. Warszawa 1968; � M. Opa�ek Gdy Alkar kocha� Emin�. Obrazki z epoki biedermeierowskiej. Lw�w- Warszawa-Krak�w 1924; � M. Papierzy�ska-Turek Sprawa ukrai�ska w Drugiej Rzeczypospolitej 1922-1926. Krak�w 1976; � B. Pawlikowski Zaj�cie Lwowa przez Austriak�w 1772. �Tygodnik Ilustrowany" 1911 nr 48, s. 953-954; � S. Pep�owski- Schnur Z przesz�o�ci Galicji. T. I-II, Lw�w 1895; � M. Pr�szy�ski Powiat lwowski. Ludno�� i instytucje. Lw�w 1911; � W. A. Serczyk Historia Ukrainy. Warszawa- Krak�w-Wroc�aw 1979; � K. Tomaszewski Pochodzenie ludno�ci miasta Lwowa. Lw�w 1939, oraz � Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. I, Warszawa 1984, has�o: Lw�w, s. 605-608, a tak�e przewodniki: � Przewodnik po Lwowie. Lw�w 1888; � A. Medy�ski Lw�w. Ilustrowany przewodnik po Lwowie. Lw�w 1937; � M, Or�owicz Ilustrowany przewodnik po Lwowie. Lw�w-Warszawa 1925. Austri� a Rosj� o Lw�w zako�czy�y si� ostatecznie pomy�lnie dla Austrii, kt�ra zaj�a miasto 15 wrze�nia 1772 ?., ? 4 pa�dziernika zainstalowa�a uroczy�cie now� w�adz�, reprezentowan� przez gubernatora J. A. Pergena. Mieszcza�stwo lwowskie, pomne na �luby z�o�one Stanis�awowi Augustowi, nie chcia�o pocz�tkowo uzna� nowej w�adzy, ale nie znajduj�c poparcia u kr�la i polskiego rz�du, ostatecznie podda�o si� nakazom i poleceniom rz�du austriackiego. W narzuconych warunkach miasto, staj�c si� stolic� nowej prowincji monarchii austriackiej, tzw. Kr�lestwa Galicji i Lodomerii, nazywanego p�niej w skr�cie Galicj�, zmieni�o swoje dawne wojenno-handlowe oblicze na urz�dniczo- biurokratyczne. R�wnie� tutaj wprowadzono centralistyczny system rz�d�w, tym samym narzucono nowy zarz�d i nowy ustr�j administracyjny. Poci�gn�o to za sob� nap�yw ogromnej rzeszy urz�dnik�w, niemieckich, czeskich, w�gierskich, w�oskich oraz zniemczenie zewn�trznej;, pow�oki �ycia miasta: jego organizacji, zabudowy, obyczaj�w, mody, ...
michaal