03.pdf

w nUMerze

Szanowni Państwo!

Janusz Kujawa

Artykuł wstępny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tadeusz Tondera

Mój „sportowy” Rzeszów . . . . . . . . . . . . . . 2

Stefania Obara

Garść wspomnień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Karina Bester

Różne oblicza Podkarpacia

Święta u Łemków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

nienie nam takich właśnie materiałów, często

niesłusznie kwalifikowanych jako interesujące

tylko rodzinę. Żywa reakcja czytelników dowo-

dzi, jak często mylący może być taki sąd. Pew-

ne niedyskrecje czy nazbyt subiektywne opinie

po latach z pewnością nikomu nie zaszkodzą.

Jeśli zaś zdarzy się, że autor przedstawił ja-

kieś wydarzenie nie do końca zgodnie z fak-

tami, będzie okazja, by takie nieprawdziwe

opowieści skorygować. Pewnym novum w ta-

kim prezentowaniu wspomnień jest wywiad

z p. Mieczysławem Skotnickim, będący frag-

mentem przemiłej rozmowy, którą mieliśmy

przyjemność odbyć w domu naszego gospoda-

rza – dawnym dworku na obrzeżach Tyczy-

na. Mam nadzieję, że będziemy mieć jeszcze

niejedną okazję podzielenia się z czytelnika-

mi plonem takich spotkań – wywiadów. Arty-

kuł „Pamięć ciągle żywa” porządkuje, a także

poszerza naszą wiedzę o wojennych stratach

ludności naszego miasta, która wraz z upły-

wem lat staje się coraz mniej osobista, a bar-

dziej „książkowa”. Uprzedzając pytania – wy-

jaśniamy. Kilka wcześniej zapowiedzianych

kontynuacji wciąż czeka na stosowną okazję

lub miejsce, by do nich powrócić. Prosimy za-

tem o cierpliwość i wyrozumiałość. Historia

to przede wszystkim ludzie, ci często nieza-

uważani pośród codziennej gonitwy, a będący

żywymi skarbnicami wiedzy o czasach minio-

nych, oraz ci już zmarli. Przesłanie, które czę-

sto nieśli nam oni swoim życiem czeka wciąż

jeszcze na odkrycie. W tym dziale biograficz-

nym obok wspomnianego już M. Skotnickiego,

spotkamy jeszcze p. S. Sojową, zaś wspomnie-

niem obejmiemy K. Kaszubę, A. Zagórskiego

oraz D. Stachurę. To oczywiście nie wszystko,

co znajdziecie Państwo na kartach niniejszego

numeru. Brak tam także tych najciekawszych

opowieści. Tych, które nie zostały jeszcze opo-

wiedziane, wysłuchane i spisane. Nie przez nas,

lecz przez Was drodzy Czytelnicy. Więc nie tra-

cąc czasu szukajmy wokół siebie śladów prze-

szłości, wyjmujmy aparaty, dyktafony czy ka-

mery. Może jeszcze zdążymy, zanim będzie

za późno. Na koniec chcemy wyrazić wspól-

ną radość, że jest nas coraz więcej i że słowo

„ślad” coraz powszechniej kojarzone jest z na-

szym stowarzyszeniem i pismem. Za to wszyst-

kim, którzy się do tego przyczynili, pragniemy

serdecznie podziękować. Tyle słów i tak przy-

długiego wstępu. Żegnamy się do następnego

numeru, który już przygotowujemy.

W imieniu redakcji życzę miłej lektury

Janusz Kujawa

Redaktor naczelny

Jan Lucjan Wyciślak

Chrzest Litwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Grzegorz Ostasz

Pułkownik Mieczysław Wałęga . . . . . . . . 2

Janusz Kujawa

W strugach „BURZY” na ulicach Tyczyna

– rozmowa z kpt. M. Skotnickim . . . . . . 3

Witamy po raz trzeci! To jeszcze niewiele,

ale zapewne wystarczająco dużo, by już wie-

dzieć, czego się po sobie wzajemnie spodziewać.

Czytelnicy coraz lepiej czują, jakie tematy in-

teresują nas najbardziej i w jaki sposób chcemy

je przedstawiać. My także dzięki Państwa uwa-

gom i sugestiom zaczynamy poznawać Wasze

oczekiwania wobec naszego pisma. W bieżącym

numerze będzie dużo kontynuacji już tradycyj-

nych działów, ale pojawią się także nowości.

Sięgniemy w nieco bardziej odległe dzieje, za-

glądając równocześnie nieco dalej od Rzeszo-

wa, będącego jednak wciąż centrum naszych

zainteresowań. Niektóre nowe tematy pojawiają

się w sposób przemyślany, jak np. temat obycza-

jów świątecznych u Łemków. Inne w brutalny

sposób przyniosło życie – jak np. wspomnie-

nia pośmiertne o niedawno zmarłych. Szcze-

gólnym smutkiem napełniła nas wiadomość

o śmierci p. Kazimierza Kaszuby. W poprzed-

nim numerze zamieściliśmy jego wspomnie-

nie o nieudanej akcji pomocy dla Powstania

Warszawskiego i krótką relację ze spotkania

z nim w Domu Kombatanta. Po tej rozmowie

obiecaliśmy sobie, że w przyszłości wrócimy

jeszcze do niektórych wątków jego bogatej bio-

grafii. To już niestety nie będzie możliwe. Po-

zostanie w naszej pamięci fakt, że dosłownie

kilka dni przed śmiercią pan Kazimierz otrzy-

mał numer „Śladu” z jego artykułem – z czego

bardzo się ucieszył. W niejako naturalny spo-

sób w życie każdego pisma historycznego in-

gerują aktualnie obchodzone rocznice i świę-

ta, jak np. Chrzest Litwy. Stałym działem stają

się wspomnienia: tym razem sportowe Tadeu-

sza Tondery oraz poświęcone rodzinnym stro-

nom – Straszydlu – p. Stefanii Obary. Wiemy,

że te na poły osobiste wycieczki w przeszłość

cieszą się dużym zainteresowaniem czytelni-

ków. Chcemy, by stanowiły one ważny element

każdego numeru. Pozwalamy sobie więc wystą-

pić do Państwa z pierwszym apelem o udostęp-

Ewa Rabczak

Pamięć ciągle żywa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Marek Soja

Strażniczka pamięci o Katyniu . . . . . . . 9

Urszula Szymańska-Kujawa

Zróbmy wrzawę wokół Wrzaw! . . . . . . . 2

Z życia stowarzyszenia . . . . . . . . . . . . . . . 22

Renata Pasternak

Szlakiem rzeszowskich nośników

pamięci historycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Odeszli na wieczną wartę . . . . . . . . . . . . 25

Dociekliwy

Cuda i guziki – felieton. . . . . . . . . . . . . . . 28

KwartalniK

SPołeczno-hiStoryczny

„Ślad”

numer 3–4/2007 (4–5)

Kwartalnik wydawany jest przez Regionalne

Stowarzyszenie Pamięci Historycznej

„ŚLAD”, przy współpracy Instytutu Historii

Uniwersytetu Rzeszowskiego.

redakcja : Jadwiga Hoff, ks. Stanisław

Nabywaniec, Tadeusz Ochenduszko, Urszula

Szymańska-Kujawa, Wacław Wierzbieniec

redaktor naczelny : Janusz Kujawa

Korekta : Katarzyna Mikluszka,

Anna Mazurkiewicz

Zdjęcia na okładce: (od lewej)

S. Obara, D. Stachura, A. Zagórski, K. Kaszuba

adres redakcji :

Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3,

ul. Wyspiańskiego 6a, 35– Rzeszów

e-mail: stowarzyszenieslad@wp.pl

www.slad.go.pl

tel. kom. 692 45 389

druk :

tel./faks 07 86 26 69, 07 852 3 62

e-mail: mitel@mitel.com.pl • www.mitel.com.pl

Wydawnictwo i Drukarnia

Tadeusz Tondera

Mój „sportowy” Rzeszów

Z opowiadań rodziców dowiedzie-

liśmy się, jak to w młodości spędzali

oni wolny czas. Mama, jako panien-

ka, należała do Sokoła i ćwiczyła

gimnastykę, jazdę na łyżwach i tań-

ce. Ojciec również był czynny w So-

kole, a przejmując po moim wujku

Stanisławie Marcinkiewiczu funk-

cje w zarządzie Resovii, a później

prezesurę, wiele czasu i pieniędzy

poświęcił klubowi. Ja już pamiętam,

jak wiele wysiłku włożył w budowę

boiska piłkarskiego przy ul. Krakow-

skiej, gdzie poza ogrodzeniem, wybu-

dowano kręgielnię, korty tenisowe

i studnię, bo jeszcze wtedy nie było

wodociągów. Dla postawienia klu-

bu na jakimś poziomie, trzeba było

go wyposażyć w sprzęt i w ubiory. Oj-

ciec zakupił piłki, a buty piłkarskie,

których nie było w handlu, zrobił,

a właściwie przerabiał, wynajęty przez

ojca szewc – Jan Ciupak. Zakupione

przez ojca w 7. pułku piechoty (po

znajomości) trzewiki wojskowe tzw.

komyszniaki, przystosowywał, odry-

wając zelówki nabite ćwiekami i ob-

casy, a mocując korki.

do których mieliśmy dostęp, a póź-

niej stawy powstałe na kopalni gliny,

były wymarzone do realizacji zapędów

sportowych dla nas, młodych zapaleń-

ców oraz ich kolegów, którzy chętnie

się przyłączali. Zwłaszcza że matka

umiała ich zachęcić, robiąc po trenin-

gu smaczne podwieczorki.

Od wczesnej młodości jeździliśmy

na łyżwach. Ja jako mały brzdąc, wi-

dząc jak wyglądały holenderki mojej

mamy, mocowane do bucików za po-

mocą żabek, z mocno zakręconym

noskiem, wymyśliłem, że wystarczy

łyżka do butów. Mieliśmy blaszaną,

z zakrzywionym noskiem, która po-

łożona na wyfroterowanej podłodze,

udawała łyżwę, a po wstawieniu bu-

cika w ten zagięty nosek, ślizgała się

i to był początek jazdy na łyżwach.

Potem, chcąc zapoznać się z lodem

(a zimy były srogie i 3 miesiące była

ślizgawka na Wisłoku oraz później

na stawie) ślizgaliśmy się na butach,

i podkówkach. Do tego trzeba było

mieć koniecznie przybite do obca-

sów podkówki. Tak oswojeni z lodem,

gdy podrośliśmy i ja miałem już 0

lat – dostałem pierwsze łyżwy, które

miały ciekawą konstrukcję mocującą

łyżwę do buta. Jedną dźwignią zsu-

wało się żabki do podeszwy i obcasa.

Potem dostałem nowocześniejsze,

gdzie jeszcze musiało się do obcasa

przymocowywać blaszkę z otworem,

do którego wchodziła główka mo-

cująca, a po przekręceniu go o 90 o ,

utrzymywała tył, a do podeszwy trze-

ba było zacisnąć kluczykiem żabki.

Młodsi bracia w międzyczasie zapo-

znawali się z jazdą, stawiając pierw-

sze kroki na łyżwach wymyślonych

przez ojca i wykonanych w warszta-

tach cegielni. Były to łyżwy o dwóch

nożach – dwie płazy, przymocowane

do deseczki o kształcie podeszwy bu-

cika dziecięcego, które rzemieniami

przypinało się do butów. To pozwa-

lało oswoić się z lodem, nie męcząc

nóg w kostkach, bo dwie płazy roz-

stawione utrzymywały bucik w pra-

widłowym położeniu. I tak maluchy

mocowały się i oswajały z łyżwami,

które dla mnie były już wysłużone,

a ja dostałem nowe.

Gdy na kopalni pokazały się źródła

i można było zalać wyrobisko, ojciec

wybudował kanał odprowadzający

nadmiar wody do Wisłoka. W zi-

mie, po jego zamarznięciu urządził

dla Resovii ślizgawkę. Szatnia była

ogrzewana, tanie bilety, bo trzeba

było opłacić człowieka, który pole-

wał lód i odmiatał.

Zaczęliśmy próbować nie tylko

jazdy figurowej, ale także hokeja.

Kije robiliśmy początkowo ze zbija-

nych łopatek i trzonka. To wprawdzie

nie było podobne do oryginalnych

kijków hokejowych, ale pozwalało

opanować prowadzenie krążka i imi-

tację strzałów. Ojciec w końcu kupił

oryginalne kije kanadyjskie, zrobio-

no bramki, bandy z pojedynczych

desek, bramki i zaczęły się poważne

treningi. Ja i brat Janek, który świet-

nie jeździł, oraz dwaj bracia Dżero-

wicze stanowiliśmy trzon pierwszej

drużyny hokejowej Resovii. Mie-

liśmy już oryginalne łyżwy kana-

dyjskie CCM mocowane do butów,

a ochraniacze dla bramkarza zro-

bił za pieniądze ojca rymarz. Wyko-

nane były one z brezentu, wypcha-

ne słomą, ale na początek musiały

wystarczyć. Kije szybko potrzaska-

ły się – więc trzeba było na ich miej-

sce coś wymyśleć. I na szczęście był

w cegielni wspaniały stolarz – pan

Widurek. Ponieważ umiał on giąć

drewno i wiedział, jakie najlepiej

będzie się nadawać na kije hokejo-

we, kazał kupić ojcu bale z brzostu.

Po ugotowaniu w specjalnym pojem-

niku, zagięte na formie suszyły się

po wypaleniu cegły, a potem cięto

Mama natomiast zatrudniała kraw-

cową – panią Świerkową, która cały-

mi dniami szyła w kuchni koszulki

i spodenki oraz wykonywała emble-

maty resovii, naszywając je na ubra-

nia sportowe. Świadczenia ze strony

matki zostały pozytywnie ocenione

przez lwowski okręgowy związek

Piłki nożnej, bo otrzymała, chyba

jako jedyna kobieta w tej dziedzinie

sportu, odznakę „zasłużonemu dla

Piłki nożnej”.

W takiej atmosferze wychowywa-

liśmy się. Było nas trzech i od wczes-

nej młodości mieliśmy doskonałe

warunki, bo mieszkaliśmy w służbo-

wym mieszkaniu w Cegielni Miejskiej

przy Rejtana 0, gdzie i mieszkanie,

i budynki fabryczne, ogrody i przy-

ległe błonia, łąki, Wisłok i warsztaty,

je na 3-cm surówki, które obrabiało

się strugiem, nadając kształt kija le-

wego i prawego. To było osiągnięcie,

które pozwoliło nam grać bez więk-

szych wydatków.

Podobnie poradziliśmy sobie

z nartami.

jaków. Ponieważ było nas trzech

– poszła seria jedynek o nazwie T.

J. S. – z jednym żebrem w połowie,

z bardzo wąskimi dziobami i rufą,

a kokpity pokryte blachą. Wiosła ro-

biliśmy składane i trzeba było umieć

trzymać równowagę. Były to bar-

dzo wywrotne i bardzo zwrotne ka-

jaki, ale za to śmigały po prądach.

To były chyba pierwsze kajaki w Rze-

szowie.

Potem zrobiliśmy łódź wiosłową,

w której mogło się zmieścić 5 osób,

a wioślarz miał okazję pogimnasty-

kować plecy i mięśnie rąk, z czego

często korzystał wujek Marcin.

Raz, w przeglądzie sportowym, po-

kazało się zdjęcie łodzi wyścigowej,

jedynki, tzw. skichu. Wykonane by-

ło z mostu, gdzieś w Londynie, w taki

sposób, że można było wyliczyć wy-

miary łodzi w rzeczywistości. Pozo-

stało dobrać odpowiednie materia-

ły na konstrukcję kadłuba, zrobić

wiosła jesionowe z jednego kawałka

drewna i już gotowe! Łódź stanowiła

wielkie widowisko dla rzeszowiaków,

zwłaszcza, że szybkość jej była zawrot-

nie duża w porównaniu z kajakami.

Ale trzeba było umieć na niej siedzieć

i uważać zwłaszcza przy wsiadaniu

i wysiadaniu, aby się nie skąpać.

Przyszła wojna, sport został skie-

rowany na inne tory. Przydał się, gdy

pieszo przebyliśmy trasę, uciekając

na Wschód przed nadciągającą armią

niemiecką. A poszliśmy do Włodzi-

mierza Wołyńskiego, Kowla i Brześ-

cia, a dopiero z Brześcia dojechali-

śmy do Baranowicz i Stołpców. Stąd

musieliśmy po kilku dniach, po „wy-

zwoleniu” tych terenów przez Armię

Radziecką, uciekać i po wielu pery-

petiach wróciliśmy do Rzeszowa.

do Warszawy, a później do Katowic,

gdzie po kursach i praktycznych za-

jęciach zostałem sędzią i sędziowałem

nawet mistrzostwa Polski w Zako-

panem i Nowym Targu. Gdy pra-

cowałem w Nowym Targu w latach

948–950, uprawiałem narciarstwo

i łyżwiarstwo, przy czym tam nauczy-

łem się, jak naprawdę jeździć w gó-

rach na nartach.

Góry poznałem dopiero po wyzwo-

leniu, kiedy były dostępne wczasy. Po-

nieważ lubiłem wspinaczkę, sprawi-

łem sobie buty z okuciami i mogłem

spokojnie wędrować poprzez Tatry,

Karkonosze, Góry Sowie – gdzie za-

wsze montowałem grupkę miłośni-

ków gór. Mając doskonałe mapy, ba-

wiłem się w przewodnika i w lecie,

i w zimie na nartach.

Gdy z przemysłu przeniosłem się

do szkolnictwa, aby z żoną, która

skończyła studia nauczycielskie mieć

wspólne wakacje – nie mogąc uczest-

niczyć w kursach sędziowania jazdy

figurowej (niemożliwość uzyskania

zwolnień), pozostała mi amator-

ska jazda na motocyklu, a później

samochodowa. To pozwoliło zwie-

dzić całą Polskę. Życie motocyklo-

we koncentrowało się u inżyniera

Stanisza w naszym klubie podwór-

kowym, gdzie kilku zapaleńców wy-

mieniało doświadczenia na temat

utrzymania i obsługi różnych powo-

jennych marek motocykli. Było też

miejscem omawiania trasy rajdów

i wspólnych wycieczek, przy czym

z tego klubu podwórkowego wyszło

wielu działaczy Polskiego Związku

Motorowego.

Sport, który zaszczepili mi rodzice,

pozwolił mi na utrzymanie do póź-

nego wieku sprawności, dzięki nie-

mu mając 86. rok, jeszcze jakoś się

trzymam. Niestety, nie udało mi się

zarazić sportem moich dzieci, gdyż

one wychowywały się w innych niż

my warunkach, co wyraźnie odbiło

się na ich stanie zdrowia.

Teraz, na starość, pozostały tyl-

ko spacery po ścieżkach nad Wisło-

kiem, który na zawsze będzie zwią-

zany z moją młodością.

Pierwsze narty, oryginalne hi-

kory norweskie, miał Staszek Kra-

jewski. Były to narty bardzo długie,

w połowie bardzo grube – miały tam

wydłubany otwór, przez który był

przesuwany rzemień do mocowa-

nia obcasa.

Szczęki były stałe, więc po zrobie-

niu formy do kształtowania wygięć

noska i całości, zakupił ojciec jesion

ogrodowy i pan Widurek na podsta-

wie rysunków wymiarowych robił

deski. Te z kolei w zaślepionej z jed-

nej strony rurze zaparzało się, gięło

i suszyło w komorze ceglanej, później

politura, impregnacja i dawało to do-

skonałe wyniki. Na takich deskach

– nartach jeździliśmy na Zalesie, do

Matysówki i nawet zabrałem je póź-

niej do Lwowa, gdzie były wspaniałe

tereny i można było przyjemnie po-

hasać w dzień wolny od zajęć.

Nie skończyło się na łyżwach

i nartach, bo przecież Wisłok stwa-

rzał nowe możliwości, a był on inny

niż dzisiaj. Po pierwsze, w okolicy

Lisiej Góry był dziki, z płyciznami,

głębiami i zakolami pięknie zaroś-

niętymi wikliną. Można było nie-

raz spotkać zimorodka, można było

w nocy na gruntówkę łapać brza-

ny. Teraz Wisłok to obetonowany

ściek. A wtedy co roku na wiosnę

wylewał, gdy płynęły lody i w jesie-

ni, gdy padały deszcze. Woda była

szalona: wiry, prądy – więc nam

rodzice nie pozwalali się tam ba-

wić (zdarzały się wypadki utonięć)

dopóki nie nauczyliśmy się pływać

na kontrolowanych głębokościach

stawu po gliniance. Sami nauczyli-

śmy się różnych stylów, a szczegól-

nie młodszy brat Janek opanował

kraula i pływał doskonale. Więc

gdy woda była przez nas opano-

wana, zaczęło się budowanie ka-

za okupacji o sporcie nie było

mowy, a po wyzwoleniu, gdy zaczą-

łem pracować w przemyśle, zająłem

się sportem motorowym. Uruchomi-

liśmy żużel, rajdy motocyklowe.

Ja też byłem czynnym zawodni-

kiem w „Ogniwie” Resovia. Jako mi-

łośnik łyżew, zostałem skierowany

na kurs sędziowski jazdy figurowej

nie tylko łódki i kajaki były na-

szym sportem. na łąkach i między bu-

dynkami cegielni a wisłokiem mieli-

śmy urządzone boisko do koszykówki,

skocznię i rzutnię. Ćwiczyliśmy tam

rzut dyskiem, pchnięcie kulą, mając

do dyspozycji swój sprzęt.

wie mogli się wyżyć sportowo. Gra-

liśmy na boisku Sokoła, ale tylko

dwa lata, bo przyszła wojna. Puchar

gdzieś się zapodział, bo raz go wygra-

ła „Rezerwa”, a raz APZS i nie wiem,

co się z nim stało, a teraz pozostały

tylko zdjęcia.

To, że za młodu zżyliśmy się z wodą

i kajakami, pozwoliło mi wejść z za-

miłowania do drużyny kajakowej

„Asturia”, gdzie przez 2 lat na każ-

dych wakacjach, w ramach wczasów

PTTK, prowadziliśmy naukę pływa-

nia, biwakowania i posługiwania się

kajakiem, na wodach Jezior Mazur-

skich i Suwalsko-Augustowskich

oraz najwspanialszych rzekach jak

Czarna Hańcza, Pasłęka, Brda itp.

Ja w tej drużynie byłem mechani-

kiem, porobiłem wiele usprawnień

w sprzęcie biwakowym oraz ułatwia-

jącym spływy w różnych warunkach.

W miarę upływu czasu, chorób i wie-

ku członków „Asturii” zakończyli-

śmy naszą działalność, pozostawiając

sobie niezapomniane wspomnienia,

przyjaźnie i setki zdjęć.

Wspomnienia napisano

w 1999 roku (przypis redakcji)

Gdy byliśmy już dorośli, ja na stu-

diach we Lwowie, a brat Janek po pod-

chorążówce, należeliśmy do klubów

koszykówki. Ja do Akademickiego

Pododdziału Związku Strzeleckie-

go, a brat Janek do „Rezerwy”. Mama

wymyśliła turniej koszykówki, fun-

dując puchar przechodni, aby syno-

Stefania Obara

mo mojego Ojca. Świadczy to o tym,

że we wsi, z której pochodzę, czyli

Straszydlu, szkoła 3- lub 4-klasowa

była w 890 r. lub nieco wcześniej.

Jak opowiadali moi Rodzice, a tak-

że w tym czasie, kiedy ja chodziłam

do szkoły i do 939 r., kiedy nauczy-

ciel wchodził do klasy, dzieci stojąc

mówiły „ Niech będzie pochwalony Je-

zus Chrystus” . Nauczyciel odpowiadał

„Na wieki wieków amen” i zaczynał,

żegnając się, Ojcze Nasz i Zdrowaś

Maryjo. Tak samo po skończonych

lekcjach. Czasem śpiewało się jesz-

cze: „Kiedy ranne wstają zorze”.

Nauczyciele byli przygotowani

do zawodu, wykształceni i z powo-

łania; starali się i potrafili w trzech

– czterech latach nauczyć wiejskie

dzieci kaligraficznego pisania, gra-

matyki, płynnego czytania, tablicz-

ki mnożenia i dzielenia, przyrody,

geografii, miary, kopy, litry, tuziny,

kilometry itp. W historii polskiej był

z ich strony wielki nacisk na najważ-

niejsze wydarzenia historyczne w na-

szym kraju, jak początek państwa, pa-

nowanie Piastów i Jagiellonów, Sasów,

elekcje, zasłużeni hetmani, przywód-

cy powstań, Konstytucja 3 Maja.

Matematykę, polski i historię,

to wpychali w umysły nie zawsze

pojętnych dzieci ucząc tracili dużo

nerwów i zdrowia. Byli to nauczy-

ciele z krwi i kości, nie brali za dar-

mo pensji, odpracowywali ją rzetel-

nie. Mieli czas na uczenie higieny,

Garść wspomnień

Nauka i oświata w Straszydlu

To, że wiara, tradycje i patriotyzm

były tak głęboko zakorzenione na wsi

i przetrwały 23 lata zaborów, było

zasługą rodziców, nauczycieli, księ-

ży. Księża wpajali w umysły parafian

dobro, a ostro i zdecydowanie potę-

zakładali Kasy Stefczyka, mleczarnie

i inne organizacje świeckie.

nie we wszystkich wsiach w tym

czasie były szkoły i tam – jak opowia-

dała moja Babcia – nauczyciele cho-

dzili zimą po domach, uczyli dzieci

i starszych nie tylko czytania i pisa-

nia, ale przekazywali też historię na-

szego państwa, jego początek i dalsze

dzieje, rozbudzali miłość do ojczyzny,

utrwalali patriotyzm.

Stefania Obara

Usłyszane od nich wiadomości

przekazywali jedni drugim. Nauczy-

ciel pożyczał książki, które umieją-

cy już czytać czytali głośno groma-

dzącym się w ich domu sąsiadom.

A w czasie rozbiorów i potem byli

w naszej ojczyźnie pisarze i poeci,

którzy umieli trafić swoim piórem

do serca nie tylko uczonych, ale i pro-

staczków, wzniecić nienawiść do wro-

gów, nauczyć miłości do ojczyzny.

Moja Babcia nauczyła się pisać

i czytać dzięki takiemu chodzącemu

po domach nauczycielowi. Mój Oj-

ciec urodzony w 887 r. był czwar-

tym dzieckiem w rodzinie, chodził

do szkoły. Jestem w posiadaniu li-

stu od jego najstarszego brata, któ-

ry przed I wojną światową wyjechał

do Ameryki. List ten jest pisany takim

samym charakterem pisma, jak pis-

piali zło. Była współpraca między ro-

dzicami, nauczycielem i księdzem.

To wspólne działanie przynosiło owo-

ce. Ksiądz nie tylko odprawiał msze

św., głosił kazania (nie było mikrofo-

nów, ale stojącego na kazalnicy wszy-

scy słyszeli), udzielał sakramentów,

organizował różne bractwa kościel-

ne, uczył dzieci religii i śpiewu pieś-

ni, ale byli też księża społecznicy, ci

porządku, poszanowania starszych,

uprzejmości, punktualności, ochro-

ny przyrody. Nauczyciel uczący śpie-

wu uczył hymnu narodowego „Jeszcze

Polska nie zginęła”, „Boże coś Polskę”,

patriotycznych piosenek, prowadził

chór w szkole i kościele. W okresie

Bożego Narodzenia dzieci przygoto-

wywały jasełka.

mem ręcznym. Dlatego ludzi chodzą-

cych do szkoły przed wojną razi pismo

teraźniejszych urzędników, bazgrzą-

cych brzydko i niewyraźnie, że trud-

no odczytać, co jest napisane, chociaż

przeważnie piszą na maszynach, tyl-

ko w kasach czy na poczcie przy po-

bieraniu pieniędzy na kwitach kilka

wyrazów czy dat piszą ręcznie.

Zanika wszystko co polskie, piękne

i patriotyczne. Bardzo wątpię, czy dzi-

siejsi chłopcy w wieku 3, 4 lat po-

szliby bez przymusu i w takich wa-

runkach, jakie były w czasie I i II

wojny światowej, walczyć o odzyska-

nie niepodległości, kiedy synowie,

mimo sprzeciwu rodziców, uciekali

z domów, dodawali sobie lat, by być

przyjętym do wojska czy powstania.

Przykład Orląt Lwowskich. A czas

okupacji w 939 roku, podziemie,

partyzantka, wywózki, obozy, wię-

zienia, rozstrzeliwania, powstanie

warszawskie – to są dowody patrio-

tyzmu przekazywanego, wpajanego

z pokolenia na pokolenie. Dzisiejsza

młodzież, dzieci szkolne, gdy star-

si na nabożeństwach w święta na-

rodowe śpiewają „Boże coś Polskę”

stoją jak niemowy, bo nikt ich nie na-

uczył tej pieśni. Sądzę, że nie wiedzą,

co to jest patriotyzm, przypuszczal-

nie nie znają tego słowa.

Ludzie starsi, wychowani w wie-

rze, tradycjach, z wpojonym patrio-

tyzmem, patrząc na dzisiejsze dzieci

i młodzież, tak wiejską, jak i w mia-

stach, bardzo ubolewają nad tym,

że patriotyzm, pracowitość, posza-

nowanie dla starszych, uczciwość,

rzetelność, prawda zanikły zupeł-

nie, a niszczenie dóbr społecznych,

profanowanie cmentarzy, kradzie-

że, zabójstwa, choroby spowodowa-

ne rozwiązłością, narkomania itp.

szerzą się nie tylko w miastach,

ale i na wsiach.

Wstręt do pracy na wsi, na roli,

niechęć do dziedziczenia ojcowizny,

pozbywanie się jej, nieuprawianie

roli, byle by tylko nie zostać jej właś-

cicielem. To są skutki pięćdziesięciu

lat zakłamania naszej rodzimej hi-

storii, literatury, kultury.

Choroby i leczenie

na wsi

Lekarzy we wsiach nie było wca-

le, kilku w większych miastach. Je-

den szpital na duży obszar i dużo

mieszkańców. Koszty fachowego le-

czenia za duże na kieszenie wieśnia-

ków, a dojazd do miasta, gdzie był le-

karz, długi i niewygodny furmanką.

Karetek pogotowia nie było na wsi.

Dlatego ludzie na wsiach leczyli się

domowymi sposobami, czyli ziołami,

miodem i bańkami. I tak: na bóle żo-

łądka podawało się napar z dziuraw-

ca, centurii i mięty. Przeziębienia,

kaszle leczono herbatą z kwiatu li-

powego, podawano wodę ze sokiem

malinowym i wygrzewano chorego

pod pierzynami.

na robotach ręcznych w szkole

dziewczęta uczyły się szycia, podsta-

wowych ściegów, haftu, chłopcy opra-

wiali książki, robili klatki dla ptaków,

ramki do obrazków.

Na 3 Maja, Jana Kantego, po I woj-

nie światowej na listopada – świę-

to niepodległości – wszystkie dzie-

ci szkolne szły parami prowadzone

przez grono nauczycielskie do kościo-

ła na msze św. Każdy nauczyciel wy-

chowawca stał w kościele przy swojej

klasie, nie było rozmów, kręcenia się,

dzieci stały modląc się lub śpiewając,

bo taki przykład dawali nauczycie-

le. Mamy nie sadowiły swoich dzieci

w ławkach, ławki w kościele były dla

ludzi starszych.

Do 939 r. nie było Dnia Nauczy-

ciela. Nauczyciele na wsi nie dosta-

wali od dzieci żadnych prezentów ani

kwiatów na początek roku szkolnego

czy imieniny i rozdanie świadectw.

Rodzice ceni-

li pracę nauczy-

cieli i choć cza-

sem ich dziecko

zostało ukarane

biciem nie reago-

wali, a kiedy przy-

znało się do tego,

w domu dostało

poprawkę. Matka czy ojciec mówili:

„na pewno zasłużyłeś/łaś na karę”.

W tamtych czasach nawet zdolne

dzieci ze wsi nie miały możliwości

kształcenia się w szkołach wyższych,

bo za naukę trzeba było płacić czes-

ne. Na taki koszt rodziców wiejskich

nie było stać. Licea były tylko w więk-

szych miastach. Dawniej nie było ma-

szyn do pisania, każdy dokument

w gminie czy protokoły sądowe były

pisane pięknym kaligraficznym pis-

Bóle gardła łagodziło się gorącym

mlekiem z miodem i masłem, okłada-

mi z gotowanych, gorących ziemnia-

ków. Strzykanie w uszach leczyło się

parówką z rumianku. liście z kapusty

przykładano na bolące głowy.

Masażami, czyli smarowaniem, le-

czono nerwobóle kręgosłupa i inne.

Kładziono na bolące miejsca worecz-

ki z gorącymi otrębami, a także papkę

z utłuczonej gorczycy. Obrzęki owija-

ło się szmatą zmoczoną w serwatce.

Na rany przykładano chleb pomie-

szany z pajęczyną dla zatamowania

krwawienia. Dzieci latem od bie-

gania boso miały poodbijane stopy,

przeważnie pięty, na których two-

rzyły się ropnie nazywane odbita-

mi. Taki ropień nabierał kilka dni,

był przy tym wielki ból. Chcąc przy-

śpieszyć wydostanie się ropy na ze-

wnątrz przykładano na bolące miej-

sce liście babki, cebulę, tarte surowe

ziemniaki. Przy grubej skórze pięty

ropa nie mogła wydostać się na ze-

wnątrz, ścinano skórę brzytwą i na-

kłuwano igłą.

Dzieci chorowały na choroby dzie-

cięce: ospę, odrę, świnkę (nie było

szczepień), ale nikt nie szedł z nimi

do lekarza, a po kilku dniach le-

żenia powracały do zdrowia. Cho-

rujące na dyfteryt umierały. Dzie-

ci, które przeżyły wiek niemowlęcy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: