Powstanie styczniowe, powstanie narodowe przeciw Rosji, trwające od 22 I 1863 do wiosny 1864 i obejmujące swym zasięgiem Królestwo Polskie, Litwę i Białoruś, w mniejszym stopniu Ukrainę. Spowodowane nasilającym się rosyjskim uciskiem narodowym.
Przygotowania do powstania
Poprzedzone ulicznymi manifestacjami patriotycznymi w Warszawie (m.in. obchodami rocznicy wybuchu powstania listopadowego 1830-1831, procesjami, pochodami o charakterze patriotyczno-religijnym), krwawo tłumionymi przez władze rosyjskie.W okresie przedpowstaniowym formowały się obozy polityczne "czerwonych" i "białych". Obóz "czerwonych" na czele z Komitetem Miejskim (I. Chmieleński, A. Korzeniowski), następnie Centralnym Komitetem Narodowym (CKN, S. Bobrowski, J. Dąbrowski, A. Giller, Z. Padlewski), skupiał działaczy radykalno-demokratycznych dążących do wybuchu powstania i połączenia go z reformami społecznymi.Obóz "białych" na czele z Delegacją Miejską (L. Kronenberg), później Dyrekcją Krajową, przeciwny był rychłemu wybuchowi powstania, opowiadał się za pracą organiczną i legalnymi działaniami na rzecz zachowania polskości.
Początek powstania
Wybuch powstania styczniowego przyspieszyło zarządzenie przez władze rosyjskie poboru do wojska (tzw. branki). Branka miała na celu rozbicie konspiracji "czerwonych" i udaremnienie powstania. 22 I 1863 w dzień wybuchu powstania CKN przeobraził się w Tymczasowy Rząd Narodowy, który opublikował manifest powstańczy i uzupełniające go dekrety. W manifeście rząd wzywał narody polski, litewski i białoruski do walki z zaborcą, zarazem uroczyście ogłaszał zniesienie różnic stanowych oraz natychmiastowe uwłaszczenie.Osiągnięcie poważniejszych sukcesów było niemożliwe wobec wyraźnej przewagi oddziałów rosyjskich. W Królestwie Polskim stacjonowała stutysięczna armia rosyjska, przeciw niej w nocy z 22 na 23 stycznia wystąpiło zaledwie 6 tys. powstańców. Garnizony rosyjskie zaatakowano w 33 miejscach. W części miejscowości (np. w Płocku) atak powstańców w ogóle się nie powiódł, w innych miejscach - zwłaszcza na Podlasiu - udało się rozbroić kilka garnizonów.Wybuch powstania zaalarmował jednak dowództwo rosyjskie, które zarządziło koncentrację wojsk w większych miastach. Liczba miejsc, w których stacjonowali Rosjanie, zmniejszyła się ze 180 do 42. Było to korzystne dla powstańców, którzy zyskali większą swobodę ruchów na prowincji oraz swobodny dostęp do granic Królestwa.
Większe bitwy stoczone przez powstańców
Przewaga rosyjska była bardzo wyraźna, w związku z tym Polacy przyjęli taktykę wojny partyzanckiej, nękając przeciwnika niespodziewanymi atakami, nie podejmując otwartej walki. Większe bitwy stoczyły oddziały powstańcze A. Kurowskiego (17 II 1863 pod Miechowem), M. Langiewicza (24 lutego pod Małogoszczą oraz 17-18 III 1863 pod Chrobrzem i Grochowiskami), M. Heidenreicha (8 VIII 1863 pod Żyrzynem), K. Kality (17 I 1864 pod Lubienią i Iłżą).Ogółem przez szeregi oddziałów polskich w całym okresie powstania przeszło ponad 200 tys. ochotników. Stoczono ok. 1200 potyczek. Największe nasilenie powstanie styczniowe osiągnęło latem 1863, gdy przewagę we władzach centralnych uzyskali "biali" i po przejęciu dyktatury powstania przez M. Langiewicza (10-19 marca, po krótkim okresie dyktatury L. Mierosławskiego)."Biali" duże nadzieje wiązali z ewentualną interwencją mocarstw zachodnich. Francja, Anglia i Austria ograniczyły się jedynie do przesłania Rosjanom not dyplomatycznych żądających zapewnienia Królestwu autonomii. Noty te zostały odrzucone przez rząd carski, który zdawał sobie sprawę z nieskuteczności takich protestów. Żadne z tych państw nie zamierzało faktycznie wystąpić zbrojnie w interesie Polski.Nie mogąc zlikwidować partyzantki polskiej, władze rosyjskie podjęły akcje pacyfikacyjne oparte na stosowaniu terroru i zasad odpowiedzialności zbiorowej. Z okrucieństwa zasłynął zwłaszcza nowy gubernator Litwy, M.N. Murawjow, którego nazywano Wieszatielem. Mnożyły się publiczne egzekucje, kontrybucje, konfiskaty majątków i masowe zsyłki na Sybir.
Dyktatura Traugutta
Jesienią 1863 powstanie osłabło. Próbował je ratować sprawujący od 17 X 1863 władzę dyktatorską R. Traugutt, jednak na wiosnę 1864 walki prawie zupełnie wygasły. Najdłużej, bo aż do jesieni 1864, walczył oddział chłopski księdza S. Brzóski na Podlasiu. 5 VIII 1864 Traugutt, którego ujęli Rosjanie, został stracony wraz z 4 członkami Rządu Narodowego.
Upadek powstania
Do grudnia 1864 utrzymał się ostatni naczelnik Warszawy, A. Waszkowski, ale i on ujęty przez policję został stracony w lutym 1865. Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym powstaniem polskim, wspomaganym przez Polaków ze wszystkich zaborów, emigrację, a także przedstawicieli innych narodów, m.in.: Rosjan (A.D. Trusow), Ukraińców (A. Potebnia), Włochów (F. Nullo), Francuzów, Niemców, Słowaków.Czołowymi dowódcami powstania byli: M. Borelowski, D. Czachowski, J. Hauke-Bosak, A. Kurowski, M. Langiewicz, Z. Sierakowski, W. Wróblewski. Wg szacunków w powstaniu styczniowym zginęło ok. 30 tys. powstańców, ok. 38 tys. zostało zesłanych na Sybir.Klęska powstania była ogromnym wstrząsem dla Polaków. Wśród znacznej części społeczeństwa zapanowało przeświadczenie o beznadziejności wszelkiej walki zbrojnej. Rząd carski stopniowo likwidował resztki autonomii Królestwa Polskiego, którego nazwę zmieniono na Kraj Nadwiślański.
Stuacja w państwach niemieckich w połowie XIX w.– po Wiośnie Ludów (1848 r.) do władzy powracają siły konserwatywne;– Prusy i Austria rywalizują ze sobą o zjednoczenie Niemiec:• Austria stoi na czele Związku Niemieckiego – organizacji politycznej utworzonej podczas kongresu wiedeńskiego,• Prusy stoją na czele Związku Celnego – organizacji gospodarczej utworzonej w roku 1834, która dokonuje gospodarczego zjednoczenia Niemiec;– po przegranej wojnie w 1859 r. pozycja Austrii ulega osłabieniu (patrz temat nr 46);– następuje szybki rozwój przemysłu, szczególnie w niektórych rejonach Prus (Nadrenia, Westfalia, Saksonia).2. Otto von BismarckW 1862 r. król powołuje na kanclerza Prus Otto von Bismarcka. Nowy kanclerz, konserwatysta i wróg liberalizmu nie przejmuje się uchwałami Landtagu (parlamentu pruskiego), dla osiągnięcia wytyczonych celów gotowy jest współpracować z ludźmi, których nie lubi, jest jednym z najzdolniejszych polityków niemieckich. Na stanowisku kanclerza Prus, a potem Niemiec utrzymuje się do 1890 r.3. Wojna z Danią – 1864 r.– opinia niemiecka oburzona jest polityką Danii wobec księstw Szlezwik i Holsztyn; – armia pruska i austriacka dokonują ataku na Danię (1864 r.) i odbierają jej oba księstwa, które stają się kondominium (pod wspólnym zarządem) Austrii i Prus.
4. Wojna z Austrią a. wojna
– prowokując spięcia w księstwach Szlezwik i Holsztyn, Bismarck doprowadza do wojny z Austrią (1866 r.), – armia pruska dowodzona przez szefa sztabu Helmuta von Moltke rozbija wojska austriackie pod Sadową na Morawach;b. pokój w Pradze (1866 r.)– Austria płaci odszkodowania wojenne, – Austria rezygnuje z wpływów politycznych w Niemczech i rozwiązuje Związek Niemiecki, – Włochy otrzymują Wenecję;c. skutki wojny– powstaje Związek Północnoniemiecki pod hegemonią Prus,– zawarte zostają traktaty wojskowe z państwami południowoniemieckimi,– reformy wewnętrzne w Austrii:• powstaje dualistyczna monarchia austro-węgierska,• pozostałe narody monarchii (w tym Polacy) otrzymują szeroką autonomię wewnętrzną.5. Wojna z Francjąa. przyczyny– wzrost potęgi Prus i groźba dominacji tego państwa w Europie;– problem z sukcesją hiszpańską (groźba powołania na tron hiszpański Leopolda Hohenzollerna),– przyczyna bezpośrednia: tzw. Depesza emska, depeszę króla pruskiego do Napoleona III o rezygnacji Hohenzollerna z tronu hiszpańskiego przejmuje Bismarck i zmienioną publikuje w prasie, tak by stała się obraźliwą dla Francji i Napoleon musiał wypowiedzieć wojnę;b. przebieg– 1870 r. – dwie armie francuskie ponoszą klęski pod Metz i Sedanem (do niewoli dostaje się Napoleon III), – działania wojenne kończy kapitulacja Paryża w styczniu 1871 r. c. pokój we Frankfurcie nad Menem– Francja traci Alzację ze Strasburgiem i część Lotaryngii z Metz, – Francja musi zapłacić olbrzymie odszkodowanie (5 mld franków w złocie), – do czasu zapłaty odszkodowania wojska pruskie okupują część Francji;d. utworzenie cesarstwa niemieckiegoW styczniu 1871 r. w Wersalu ogłoszone zostaje powstanie cesarstwa, pierwszym cesarzem jest Wilhelm I Hohenzollern.
Zjednoczenie Włoch
1. Wiosna Ludów we Włoszech– w Austrii wybucha rewolucja (powoduje wystąpienia Włochów przeciw austriackiemu panowaniu) – wzmaga dążenia zjednoczeniowe (koniec marca 1848 r.); – władca Piemontu Karol Albert zostaje uznany za przywódcę Włochów w walce z Austrią; – lipiec 1848 r. – pod Custozą wojska włoskie ponoszą klęskę zadaną przez armię austriacką pod wodzą Josepha Radetzkego; – w marcu 1849 r. ma miejsce ponowna klęska wojsk piemonckich pod dowództwem gen. Wojciecha Chrzanowskiego – koniec walk we Włoszech (do końca lipca).2. Sytuacja we Włoszech po Wiośnie Ludów– Włochy są podzielone na wiele drobnych państw, co utrudnia rozwój gospodarczy; – Lombardia i Wenecja znajdują się pod panowaniem austriackim, w kilku innych państwach włoskich obecne są bardzo silne wpływy Habsburgów; – we wszystkich państwach oprócz Piemontu panują rządy konserwatywne; – istnieje podział na rozwiniętą przemysłowo północ i zacofane, biedne południe (Królestwo Obojga Sycylii).3. Królestwo Piemontu (Sardynii)– państwem tym rządzi król Wiktor Emanuel II z dynastii sabaudzkiej; – Piemont jest jedynym włoskim państwem posiadającym parlament i konstytucję; – premier Kamil Cavour wspiera gospodarczy i militarny rozwój Piemontu, podejmuje działania zmierzające do zjednoczenia Włoch – głównym przeciwnikiem staje się Austria.
4. Wojna z Austriąa. sojusz piemoncko-francuskiNapoleon III chce uzyskać, kosztem Austrii, wpływy we Włoszech.– Francja ma otrzymać od Piemontu Sabaudię i Niceę, – Napoleon III chce uchodzić za obrońcę uciśnionych, – Francja ma pomóc Piemontowi w przypadku zaatakowania przez Austrię;b. wojna 1859 r.– Austria wystosowuje ultimatum wobec Piemontu, żądając zaprzestania zbrojeń, po jego odrzuceniu Austria wypowiada wojnę, – Francja wspomaga Piemont, wojska francuskie pokonują armię austriacką w dwóch wielkich bitwach pod Solferino i Magentą;c. traktat w Villafranca – 1859 r.Szybko zawarty pokój pomiędzy Austrią i Francją daje Francji Lombardię, którą wymienia z Piemontem na Sabaudię i Niceę.5. Działania zjednoczeniowe – 1859–61– 1859 r. – w państwach środkowych i północnych Włoch mają miejsce masowe wystąpienia przeciwko panującym dynastiom oraz deklaracje przyłączenia tych państw do Piemontu; – 1860 r. – przeprowadzony plebiscyt potwierdza chęć przyłączenia do Piemontu państw środkowo- i północnowłoskich; – papież Pius IX, któremu z Państwa Kościelnego pozostaje tylko Rzym potępia zjednoczenie Włoch; – 1860 r. – w Królestwie Obojga Sycylii wybucha rewolucja, wsparta przez Wyprawę tysiąca pod dowództwem Giuseppe Garibaldiego, sycylijski król zostaje pokonany; – 1861 r. – Królestwo Obojga Sycylii wchodzi w skład Włoch, których stolicą staje się Florencja.6. Przyłączenie Wenecji– 1866 r. – w wojnie prusko-austriackiej Włochy opowiadają się po stronie Prus i w wyniku pokoju w Pradze otrzymują Wenecję.7. Przyłączenie RzymuKiedy wybucha wojna prusko-francuska (1870–71) wojska francuskie muszą opuścić Rzym (stacjonują tu od 1849 r.), który zajmują Włosi. Papież Pius IX, któremu zostaje tylko teren Watykanu ogłasza się „więźniem Watykanu” i jeszcze raz rzuca ekskomunikę na twórców zjednoczenia Włoch.
Secesyjna wojna, Civil War, wojna domowa w USA 1861-1865 pomiędzy stanami południowymi (Konfederacja Południa) a stanami północnymi (Unia), spowodowana wystąpieniem z USA, czyli secesją, 11 stanów Południa i utworzeniem przez nie odrębnego państwa - Skonfederowanych Stanów Zjednoczonych. Dla Konfederacji była to wojna o uznanie jej suwerenności, dla Unii - o ratowanie jedności państwa (od 1863 także o zniesienie niewolnictwa). Wojnę rozpoczął atak konfederatów na Fort Sumter (Karolina Południowa) 12 kwietnia 1861.W pierwszej fazie wojny (do połowy 1862) wojska Konfederacji dowodzone przez generałów: Th.J. Jacksona, J.E. Johnstona i R.E. Lee odnosiły sukcesy (m.in. dwukrotne zwycięstwo nad rzeką Bull Run w Wirginii - 21 lipca 1861 i 29-30 sierpnia 1862), jednak próba opanowania terytorium Północy zakończyła się niepowodzeniem. 20 maja 1862 Kongres Unii przyjął ustawę o osadnictwie (tzw. Homestead Act), która miała przyciągnąć ochotników do walki po stronie Unii. Po nierozstrzygniętej bitwie pod Antietam (17 września) Francja i Anglia wycofały się z mediacji.Proklamowanie w styczniu 1863 zniesienia niewolnictwa spowodowało masowe wstępowanie do armii Unii ludności murzyńskiej, a jednocześnie podburzyło niewolników na południu. Bitwa pod Gettysburgiem (Pensylwania) 1-3 lipca 1863 zapoczątkowała serię zwycięstw wojsk Unii, dowodzonych przez generałów: U.S. Granta, Ph.H. Sheridana, W.T. Shermana i G.H. Thomasa. Po zajęciu Vicksburga (4 lipca 1863) generał Grant opanował całe dorzecze Missisipi. Nowy Orlean został zdobyty przez dowódcę floty Unii D.G. Farraguta, prowadzącego jednocześnie blokadę morską wybrzeży Konfederacji. Generał Sherman przeprowadził ofensywę z Tennessee do Georgii, niszcząc 500-kilometrowy obszar. Generał Sheridan opanował dolinę Shenandon w połowie lutego 1864. W lutym 1865 Kongres Unii przyjął XIII poprawkę do Konstytucji USA o likwidacji niewolnictwa w całym państwie. Do marca 1865 wojska Unii zajęły obie Karoliny (Północną i Południową), a 2-3 kwietnia 1865 stolicę Konfederacji - Richmond (Wirginia). Ostatecznie siły konfederatów skapitulowały w Appomattox 9 kwietnia 1865.W wojnie secesyjnej wzięło udział po stronie Unii ok. 2 mln żołnierzy (ponad 350 tys. zginęło), po stronie Konfederacji - ok. 1,5 mln (ponad 320 tys. zginęło). W armii Północy walczyło ok. 4 tys. Polaków, m.in. generałowie W.D. Krzyżanowski i J. Karge, po stronie przeciwnej ok. 500 żołnierzy polskich.
Przewaga rosyjska była bardzo wyraźna, w związku z tym Polacy przyjęli taktykę wojny partyzanckiej, nękając przeciwnika niespodziewanymi atakami, nie podejmując otwar...
Mat91119