Rys historyczny
Księgi Rig Veda (1500-800 p.n.e.) – wzmianka o sztucznych kończynach
424r. p.n.e. Herodotus – pierwsza wiadomość dotycząca amputacji kończyny
Hipokrates opisuje w traktacie „O stawach” pierwsze odjęcie spowodowane gorzelą i niedokrwieniem kończyny
Najstarsza zachowana proteza pochodzi z okresu rzymskiego ok. 300r. p.n.e. (udo, goleń, stopa – drewno i brąz)
Rysunki drewnianych szczudeł w katedrze Lescar – (Francja), opisy A. Pare
Pierwsze protezy na skalę przemysłową wytwarzał Verduin (1696r.) – dopasowany do obrysów uda lejek skórzany i zawiasowe przeguby
Pierwsza drewnianą kończynę dolną wprowadził James Pott z Londynu (ok. 1800r.) – ruchome stawu skokowe i kolanowe dzięki specjalnym sztucznym ścięgnom
Protezy przypominające kształtem dłoń pojawiły się już w okresie II wojny punickiej (218-202r. p.n.e.)
Znaleziona w roku 1800 nad brzegiem Renu „ręka Rupina” pochodzi z roku 1400r. (żelazna, kciuk w opozycji, posiada ruchome stawy)
Do dziś zachowały się liczne ręce słynnego niemieckiego rycerza Gotz von Berlichingen’a (początek XVIw.)
Wszystkie precyzyjnie wykonane protezy rąk i nóg były niezwykle ciężkie i miały ograniczoną przydatność
Protetyka
Zastępowanie protezami brakujących kończyn lub ich części
Istotą protetyki jest zmniejszenie za pomocą protez dysfunkcji kończyn powstałej w wyniku ich amputacji lub wrodzonego braku
Stosowane protezy są uproszczonymi modelami brakującej części lub całej kończyny
Miejscem łączącym kikut z protezą jest lej kikutowy
Do funkcji ruchowej wykorzystywana jest energia własnych mięśni ale również może być to energia akumulatorów elektrycznych
Na efektywność ruchową protezy mają wpływ: długość zachowanej po amputacji bliższej części kikuta, liczba połączeń stawowych, stan układu mięśniowego oraz zachowanie funkcji czucia
Protetyka kończyn górnych
Protezy całej kończyny górnej
Protezy dla kikutów ręki, przedramienia, ramienia
Protezy kosmetyczne – upodobniają protezę do kończyny naturalnej w zakresie geometryczno-strukturalnym i kolorystycznym
Protezy robocze posiadają funkcje kosmetyczne i czynnościowe
Protezy robocze
Czynne – mają przynajmniej jeden mechanizm funkcjonalny, którego funkcje ruchowe zachodzą pod wpływem energii napędowej pochodzącej ze źródła należącego do układu protezowego
Bierne – mogą nie posiadać mechanizmów funkcjonalnych. Jeśli są w nie wyposażone to w układzie protezowym nie ma źródeł energii do ich napędu
Proteza mechaniczna – czynna proteza wykorzystująca jedynie mięśniową energię mechaniczną
Proteza wykorzystująca jedynie obce źródło energii nosi nazwę odpowiadająca rodzajowi energii np. proteza elektryczna
Proteza hybrydowa – w układzie protezowym wykorzystana jest energia własna i zewnętrzna
Zaopatrzenie protezowe kikutów ręki
W przypadku amputacji pojedynczych palców II-V bądź ich częściowej amputacji nie stosujemy protezowania roboczego. Wykorzystujemy jedynie protezy kosmetyczne.
Amputacje kciuka są wskazaniem do stosowania protez roboczych
Zaopatrzenie protezowe kikutów przedramienia
Powszechnie stosowaną czynna protezą jest proteza mechaniczna wykorzystująca do napędu mechanizmów funkcjonalnych mięśniową energię mechaniczną ruchów w obrębie barków oraz stawu ramiennego protezowanej kończyny
Typowymi mechanizmami funkcjonalnymi są mechaniczne końcówki chwytne protezy w postaci mechanicznej ręki lub mechanicznego haka chwytnego oraz mechaniczny staw nadgarstkowy
Zaopatrzenie protezowe kikutów ramienia
Wymaga dodatkowego zastąpienia stawu łokciowego oraz części ramienia w porównaniu z kikutami przedramienia.
Brak anatomicznego stawu łokciowego powoduje zmniejszenie możliwości przestrzennego przemieszczania się kikuta
Warunki protezowania zależne są od długości kikuta i zakresu ruchów
Zaopatrzenie protezowe przy braku kikuta kończyny górnej
Brak kikuta powoduje pełną utratę ruchów czynnych jednej kończyny
Znacznie pogarsza się możliwość stabilnego osadzenia protezy
Pogorszenie warunków przy braku obojczyka lub łopatki
Protezy kończyn dolnych
Protetyka stopy
1. Uzupełnienie palucha
2. Uzupełnienie przodostopia
Uzupełnienie palucha
Amputacja palucha
Obuwie standardowe z wkładką oraz uzupełnieniem kształtu palucha
Wkładki z prefabrykowanego włókna węglowego z przedłużeniem w miejscu brakującego palucha – gdy chcemy zachować optymalną propulsję
Amputacja palców
wkładki z włókna węglowego z wyścieleniem i piankowym uzupełnieniem brakującej części stopy
Wkładki przedłużona na podeszwę wspierające podłużne sklepienie stopy
Uzupełnienie przodostopia
Stosujemy w przypadku amputacji na wysokości kości śródstopia, stawu Lisfranca, Choparta
Wykorzystujemy do tego silikon
Zalety silikonu: duża wytrzymałość, żywotność, nieograniczone możliwości obróbki, idealnie dopasowuje się do kikuta
Pierwotnie wykonuj się odlew gipsowy i „silikonową stopę roboczą”
Testowanie kilkanaście dni (max. 2 tygodnie), ostateczne obróbki silikonu
Protezowanie ostateczne
Wykończenie pozbawione palców
Wykończenie z palcami
Wykończenie z palcami + indywidualne wykończenie warstwy „skórnej”
Możliwość stosowania dodatkowego zaopatrzenia ortotycznego: ortozy z włókna węglowego z przedłużeniem na przód goleni – po amputacjach w stawie Choparta
Uzupełnianie tyłostopia
Zastosowanie odpowiedniej stopy uwarunkowane jest rodzajem amputacji – dystans pomiędzy podłożem a kikutem
Wg Pirogowa ok. 3-4 cm
Wg Syme ok. 6cm
Protezy z włókna węglowego o specjalnych konstrukcjach – zachowanie odpowiedniej wysokości oraz właściwości dynamicznych i wytrzymałościowych
Protetyka goleni
1. Zaopatrzenie wczesne (tymczasowe)
2. Zaopatrzenie komfortowe
3. Zaopatrzenie standardowe
4. Konstrukcja stóp protezowych
5. Systemy zewnątrz- i wewnątrzszkieletowe
Zaopatrzenie wczesne (tymczasowe)
Lej pneumatyczny (dmuchany lej wewnętrzny) np. Saarbrücker
Lej z gipsu, opasek syntetycznych lub tworzyw sztucznych niskotemperaturowych
Lej z laminatu żywicznego wraz z elementami ostatecznymi
Lej z termoplastu z elementami ostatecznymi
Określenie „proteza tymczasowa” powinno dotyczyć tylko i wyłącznie leja, czyli krótkotrwałego oddziaływania na formę kikuta w okresie jego kształtowania
Należy stosować leje termoplastyczne i laminowane wraz z elementami protezy ostatecznej (stopa, łącznik stopy, adapter rurowy goleni lub łącznik leja – bez pokrycia kosmetycznego)
Zastosowanie zaopatrzenia wczesnego skraca czas nauki chodzenia, skraca czas rehabilitacji, pozwala na właściwe ustawienie protezy, wpływa korzystnie na formowanie kikuta. Nie jest konieczne oczekiwanie na nową protezę (tylko wymiana leja)
Żywotność elementów modularnych – 5 lat
Zaopatrzenie komfortowe- właściwości materiałów i ich dobór
Podstawą właściwego działania protezy jest dobrze dobrany lej protezowy
Właściwe funkcjonowanie protezy zależy od:
Sztywnego, stabilnego połączenia pomiędzy kikutem a lejem
Pełnym kontakcie leja z kikutem
Maksymalnego odciążenia
Nieupośledzonego krążenia krwi
Dobrej funkcji układu nerwowego
Łatwego zakładania i zdejmowania protezy
Maksymalnie ograniczonego wymiaru zewnętrznego
Prostej pielęgnacji
Możliwości ponownego dopasowania
Żywotności
Rozróżniamy 3 rodzaje lejów protezowych
Lej PTB z podparciem pod więzadło rzepki (kikuty standardowe)
Lej PTS pokrywający powierzchnię rzepki od góry z podparciem j.w. (krótkie kikuty)
Lej KBM wykonany bez klina (wszystkie długości kikutów)
Kikut goleni powinien całkowicie przylegać do leja. Zapobiega to:
Podrażnieniom
Otarciom skóry
Uciskom upośledzającym ukrwienie kikuta
Na kikucie powinny być tylko dwie pończoszki kikutowe
Zaopatrzenie standardowe – miękkie wkładki termoplastyczne
Pończochy nylonowe – śliska, dobrze przylegająca do skóry siatka oprowadzająca pot po której ślizga się pończoszka, wełniana lub bawełniana
Pończochy bawełniane, frotte i wełniane nie mogą podrażniać kikuta i wielokrotnie prane muszą zachować swój kształt i elastyczność
Konstrukcja stóp protezowych
Wszystkie stopy protezowe mają podobny kształt. Różnią się tylko wewnętrzną strukturą
Standardowe stopy SACH – rdzeń drewniany + element sprężysty w przodostopiu lub pod elementem drewnianym
Stopy węglowe
Elementy sprężyste wykonane są z tworzyw termoplastycznych (np. polietylen, polipropylen, kopolimer) lub ich połączeń tzw. zestawy termoplastyczne z żywicami polimerowymi oraz z prefabrykowanych włókien nasączonych żywicą
Rodzaj zastosowanego materiału, skład, kształt oraz procentowy udział poszczególnych komponentów wpływają na funkcjonalność danej stopy
Zasady doboru stopy zależy od:
-Wielkości stopy
-Wysokości obcasa
-Poziomu amputacji
-Wagi pacjenta
-Wieku
-Stopnia aktywności
-Stosowanych inne elementy funkcjonalnych i strukturalneych
-Stosowanego systemu konstytucyjnego (zewnątrz- lub wewnątrzszkieletowy – rurowy lub pylonowy)
-Charakterystyki chodu
-Trybu życia pacjenta
-Środowiska miejsca zamieszkania
Systemy wewnątrz- i zewnątrzszkieletowe
1. System zewnątrzszkieletowy
Masa ciała przenoszona jest przez część zewnętrzną protezy, która jest jednocześnie elementem kosmetycznym. System ten nie jest rozwijany już od lat 70-tych XX wieku.
- Trudności z wprowadzeniem zmian w ustawieniu całej konstrukcji, wymianą leja, elementów strukturalnych i funkcjonalnych.
- Brak wyszkolonej kadry – trudności z wykonaniem leja drewnianego
System wewnątrzszkieletowy
Wprowadzony w 1969 roku, ciągle rozwijany
Obciążenie przenoszone jest przez rurę i łączniki (elementy strukturalne) oraz przeguby i stopę z łącznikiem, tzw. piramidowym (elementy funkcjonalne). Kosmetyka wykonana jest elastycznych tworzyw piankowych
Ostateczne połączenie za pomocą systemu „piramida – 4 śruby nastawne”
Protetyka uda
Leje z laminatu żywicznego
Leje z tworzyw termoplastycznych
Leje z kopolimerów wzmacnianych laminatem
Leje tymczasowe, które zmieniają kształt pod wpływem temperatury, obkurczając się do kształtu kikuta
Leje oporowe (wyłuszczenie w stawie kolanowym)
Z powodu kolbowatości kikuta stosuje się lej tymczasowy otwarty – brak podparcia pod guzem kulszowym
Zalety: krótka proteza, możliwość regulacji objętości części obwodowej
Leje pełnokontaktowe
Lej udowy klasyczny – czworokątny
Lej udowy fizjologiczny – owalny
Zalety: fizjologiczny kształt, dobra stabilizacja kości udowej, fizjologiczne ułożenie, wygoda, fizjologiczne rozłożenie sił, korzystne ułożenie mięśni.
Leje komfortowe
Zadanie: pewne i wygodne zawieszenie protezy, szczególnie w przypadku krótkich kikutów
Często wykorzystuje się leje „łamane”, umożliwiające siedzenie i chodzenie
Protetyka biodra
Trudności:
Odpowiednie wykonanie kosza biodrowego
Odpowiedni dobór właściwych elementów funkcjonalnych i strukturalnych oraz wzajemne ich ustawienie
Ortozy kończyn
Ortotyka – poprawianie, odtwarzanie, utrzymanie lub wykształcanie sprawności upośledzonego narządu ruchu za pomocą ortez
Ortoza – każde urządzenie kompensujące dysfunkcje układu sensomotorycznego – Wooldridge 1972r.
Rodzaje ortoz - kończyny dolne stabilizujące
Stosuje się w celu prawidłowego ustawienia kończyny oraz stabilnego podparcia masy ciała w przypadku jej porażenia lub niestabilności stawowych.
Zadaniem ich jest:
poprawa efektywności wykonywania ruchów użytkowych upośledzonej kończyny przez zablokowanie ruchów nieefektywnych
ochrona przed przeciążeniem siłowym lub nadmiernym zakresem ruchu w stawach
Rodzaje ortoz - kończyny dolne korekcyjne
Zadania:
Oddziaływanie na struktury mięśniowo-stawowe w celu zmniejszenia lub całkowitej eliminacji wrodzonych lub nabytych deformacji kończyn dolnych
Poprawa ustawienia elementów kostnych w zniekształceniach statycznych np. statyczne płaskostopie
Rodzaje ortoz - kończyny dolne profilaktyczne
Stosowane w celu zapewnienia odpowiedniego ustawienia części kończyn w stanach pooperacyjnych lub patologicznych
Rodzaje ortoz - kończyny dolne odciążające
Stosowane w celu zmniejszenia lub likwidacji obciążenia niewydolnych struktur podpórczych, jak również zmniejszenia nacisków wywieranych na te struktury przez masę ciała (np. odciążanie stawu biodrowego w chorobie Perthesa, stawów w stanach zapalnych w przypadku zmian pourazowych)
...
sysl