Aleksytymia II.pdf

Psychiatria

PRACA POGLĄDOWA

tom 3, nr 1, 8–14

ISSN 1732–9841

Dorota Płońska, Luiza Hnat, Joanna Grzesiewska, Andrzej Czernikiewicz

Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku

Aleksytymia — ciągle wiele pytań.

Część II. Aleksytymia w wybranych

zaburzeniach psychicznych

i somatycznych

Alexithymia — there are still a lot of questions. Part II.

Alexithymia in selected psychiatric and somatic disorders

Abstract

Over the years alexithymia has been associated primarily with psychosomatic disorders. An increasing body of

studies indicates that alexithymic features exist also in other severe and chronic somatic diseases and psychiatric

disorders, for example anxiety and depressive disorders, substance use disorders, eating disorders. The results

suggest that alexithymia has a close relationship to depression and anxiety. There is considerable debate about

whether alexithymia is a stable trait or a transient state that is secondary to psychological distress associated with

stressful situations. Several different pathways potentially accounts for the relationship between alexithymia and

other diseases. It seems that we still in the progress of understanding of basic mechanisms of alexithymia. The

clinical relevance remains to be determined.

key words: alexithymia, eating disorders

Początkowo większość badań nad aleksytymią prowa-

dzono wśród pacjentów z tak zwanymi chorobami

psychosomatycznymi, stopniowo jednak rozszerzając

ich zakres także na inne schorzenia somatyczne i za-

burzenia psychiczne. W tej części artykułu na temat

aleksytymii autorzy prezentują jej znaczenie w wybra-

nych zaburzeniach psychicznych i somatycznych.

chiczna może być sposobem na utrzymywanie i iden-

tyfikację w świadomości swoich stanów wewnętrz-

nych. Zaburzenia obrazu ciała, będące nieodłączną

częścią symptomatologii zaburzeń odżywiania się,

można rozumieć nie tylko w kategoriach zaburzeń

percepcji czy złudzeń, ale także jako swoisty deficyt

rozwojowy. Zgodnie z takim założeniem można przy-

jąć, że duży udział w jego powstawaniu mają zabu-

rzone relacje w systemie rodzic–dziecko, czyli słabe

dostrojenie wewnętrznych potrzeb dziecka i odpowie-

dzi opiekunów na jego komunikaty niewerbalne. Ten

rozdźwięk utrudnia lub osłabia u dziecka zdolność

rozróżniania potrzeb fizjologicznych od doznań emo-

cjonalnych [2] i buduje nieufność wobec zasadności

swoich własnych odczuć, doświadczeń i własnej sku-

teczności. W anoreksji aleksytymia koreluje z chłodem

emocjonalnym rodziców i sprawowaniem przez nich

nieodpowiedniej opieki i wyższym poziomem aleksy-

tymii matki. Nieadekwatna reakcja na autoekspresję

dziecka przyczynia się do zaburzeń w kształtowaniu

się jego autonomii i poczucia własnego sensu.

Zaburzenia odżywiania się i otyłość

Zaburzenia odżywiania się to wieloczynnikowe, hete-

rogenne syndromy będące niejako wspólnym, końco-

wym szlakiem patogenetycznym wynikającym z nało-

żenia się kilku neurobiologicznych, psychologicznych

i socjokulturowych czynników predysponujących. Na

istotne znaczenie emocji w rozwoju tej grupy zabu-

rzeń wskazywała Bruch [1], uznając, że anoreksja psy-

anoreksja psy-

Adres do korespondencji: lek. Dorota Płońska

Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku

tel.: (0 85) 719 39 79, faks: (0 85) 719 39 78

e-mail: psych@amb.edu.pl

www.psychiatria.viamedica.pl

chiczna

Dorota Płońska i wsp., Aleksytymia. Część II

Ograniczenie zdolności do samodzielnej interpretacji we-

wnętrznych doznań emocjonalnych prowadzi do podej-

mowania prób organizacji tych „nienazwanych potrzeb”

[3] za pomocą restrykcyjnych rytuałów i zachowań zwią-

zanych z odżywianiem się. Pacjentki z anoreksją słabiej

potrafią opisywać swoje emocje, natomiast osoby z roz-

poznaniem bulimii wykazują większe trudności w iden-

tyfikowaniu swoich uczuć. W sytuacji stresu psychospo-

łecznego uwidacznia się dysharmonia między poziomem

pobudzenia emocjonalnego zgłaszanego przez pacjentkę

a obserwowanymi, mierzalnymi wskaźnikami pobudze-

nia neuropsychologicznego, w postaci na przykład wzro-

stu częstości akcji serca czy stężenia kortyzolu w ślinie

[4]. Zarówno aleksytymia, lęk, jak i depresja są czynnika-

mi predykcyjnymi zaburzeń odżywiania się w grupie ko-

biet rasy kaukaskiej, afroamerykańskiej, ale nie wśród męż-

czyzn rasy kaukaskiej. Ocenia się, że cechy aleksytymicz-

ne wykazuje średnio 64% (23–77%) pacjentów z ano-

reksją i to zarówno w grupie dorosłych, jak i adolescen-

tów. Podobnie szacuje się ta wielkość w bulimii — około

51–83% badanej grupy [5]. Nieprawidłowe postawy

i zachowania związane z jedzeniem, masą i kształtem

ciała nie wykazują istotnych zależności od aleksytymii.

U osób z otyłością dane są niespójne — przyjmuje się, że

u około 52% z nich występują problemy z wglądem we

własne emocje i z ich werbalizacją, jednak te wyniki nie

zawsze znajdują potwierdzenie w kolejnych pomiarach,

co może wynikać z faktu, że nie wszystkie badania

uwzględniają to, że około 20–30% osób z otyłością zgła-

szających się do leczenia spełnia kryteria kompulsyjnego

objadania się (BED, binge eating disorder ), które podob-

nie jak epizody objadania się w bulimii można traktować

jako wyraz emotional eating , czyli tendencję do przeja-

dania się w reakcji na negatywne emocje. Właśnie w tej

grupie pacjentów wykazano wyższy poziom stresu psy-

chologicznego i psychopatologii oraz wyraźne powiąza-

nia z aleksytymią, szczególnie w zakresie trudności

w identyfikowaniu emocji. Pewne zachowania związa-

ne z odżywianiem się, na przykład głodzenie się, obja-

danie, wymiotowanie i nadaaktywność ruchowa czy też

sięganie po substancje psychoaktywne można zaliczyć

do kategorii środków służących regulacji niezróżnicowa-

nych i wywołujących napięcie stanów emocjonalnych.

trudno precyzyjnie ocenić zależność przyczynowo-skut-

kową między nimi. Czy aleksytymia jest wtórnym zja-

wiskiem do depresji, czy też aleksytymia jako stała ce-

cha osobowości predysponuje do rozwoju depresji?

Swoistym kompromisem w tej sytuacji może być hipo-

teza, że emocjonalny komponent aleksytymii zależy od

nastroju, natomiast komponent poznawczy jest stałą

klinicznie niezależną cechą. Wyniki badań oceniających

równoległe wahania obu zmiennych w czasie są roz-

bieżne — jedni wykazują bezwzględną lub relatywną

stałość aleksytymii przy zachodzących zmianach w na-

sileniu objawów depresyjnych, a inni wskazują na za-

leżność aleksytymii od depresji w zakresie 9,1–29%.

W 12-miesięcznej obserwacji trudności w identyfiko-

waniu i werbalizowaniu emocji, podobnie jak lęk i ten-

dencje do podkreślania somatycznego distresu, wiąza-

ły się z częstszym występowaniem objawów somatycz-

nych depresji [6]. Dodatkowo obok poczucia bezna-

dziejności aleksytymia zwiększa ryzyko samobójstwa,

a jej występowanie wiąże się ze wzrostem ciężkości

i stabilności objawów depresyjnych [7] oraz oporno-

ścią na leczenie farmakologiczne, na przykład parokse-

tyną. W badaniach populacji nieklinicznej osoby z wy-

sokim poziomem aleksytymii częściej doświadczają za-

burzeń depresyjnych. Niemożność precyzyjnego iden-

tyfikowania własnych emocji w połączeniu z tendencją

do zadaniowego stylu myślenia znajdują swoje odzwier-

ciedlenie w trudnościach w prowadzeniu rozmowy na

temat przeżywanych problemów, a także w mało efek-

tywnym poszukiwaniu przyczyn doświadczanych obja-

wów depresyjnych [8]. W praktyce może się to przekła-

dać na poczucie impasu terapeutycznego.

Zaburzenia lękowe

Niektórzy badacze wskazują, że aleksytymia w lęku

panicznym pojawia się znacznie częściej niż w fobii

prostej 46,7–67% vs. 12,5%. Towarzyszy jej przy tym

wyższy poziom lęku i skarg somatycznych, słabsze ego

i mniejsza niezależność. Tę różnicę częstości można

tłumaczyć słabszymi mechanizmami radzenia sobie

u osób z zaburzeniami lękowymi z napadami lęku.

Niektórzy podkreślają związek i nakładanie się kon-

cepcji trudności w identyfikowaniu emocji i poznaw-

czego aspektu lęku panicznego [9], gdzie dochodzi

do błędnego interpretowania doznań somatycznych

jako niezwykłych, dziwnych i mających katastrofalne

konsekwencje. Inne hipotezy sugerują, że aleksytymia

to cecha osobowości powodująca ograniczenie do-

świadczenia emocjonalnego i predysponująca do roz-

woju napadu lęku, gdy emocja jednak zostanie uświa-

domiona. Inni postulują, że ma ona tu charakter wtór-

ny do sytuacji stresogennej, to znaczy może stanowić

Depresja

Średnio około 37% (55% mężczyzn, 29% kobiet) pa-

cjentów z zaburzeniami depresyjnymi wykazuje wyraź-

ne cechy aleksytymiczne. Wydaje się, że depresja i alek-

sytymia to odmienne konstrukty. Jednak niektórzy trak-

tują aleksytymię jako aspekt depresji albo reakcję sytu-

acyjną na depresję. Korelują one ze sobą w umiarko-

wanym stopniu, jednak na poziomie dzisiejszej wiedzy

www.psychiatria.viamedica.pl

Psychiatria 2006, tom 3, nr 1

mechanizm obronny w stosunku do lęku uogólnione-

go lub stresu. Obie koncepcje nie wykluczają się

— poziom aleksytymii może narastać w ostrej fazie

zaburzeń lękowych, chroniąc niejako pacjenta przed

doświadczaniem negatywnych emocji, a następnie

może powracać do stanu przedchorobowego, jednak

oczywiście wyższego niż przeciętnie.

zjologicznym łączącym aleksytymię i choroby układu

krążenia. Znaleziono dodatnią korelację aleksytymii

z wielkością zwężenia tętnic wieńcowych w badaniach

angiograficznych. W badaniu kanadyjskim, którym

objęto 1443 pacjentów w 36. miesiącu po zawale,

Kojima stwierdził wysoki poziom aleksytymii u 30,2%

badanych [14]. Aleksytymia częściej występuje u pa-

cjentów zgłaszających ból w klatce piersiowej, u któ-

rych nie stwierdza się obiektywnych objawów niedo-

krwienia. Są to też pacjenci, u których postawienie

rozpoznania wymaga dłuższego czasu. Także 55% pa-

cjentów z nadciśnieniem tętniczym ma trudności z wer-

balizowaniem swoich emocji [15].

W Finlandii w 5,5-letniej obserwacji u 2297 mężczyzn

w średnim wieku z wysokim poziomem aleksytymii

wykazano zwiększoną śmiertelność ze wszystkich przy-

czyn wśród badanych [16].

Zespół stresu pourazowego

Zespół stresu pourazowego (PTSD, post traumatic stress

disorder ) stwierdzany u weteranów wojennych i aleksy-

tymia wykazują wiele cech wspólnych, które dotyczą:

traumatycznego czynnika wywołującego, unikania emocji

związanych z traumą, wpływu na relacje interpersonal-

ne i zawężonego odczuwania afektu. W związku z tym

nasuwa pytanie, czy aleksytymii nie można traktować

jako części reakcji PTSD związanej z unikaniem i ane-

stezją emocjonalną [10]? W pewien sposób zasadność

takiej tezy potwierdza ich współwystępowanie u 60–85%

pacjentów, głównie w zakresie trudności w identyfiko-

waniu emocji. Aleksytymia częściej występuje u ofiar

gwałtu, kazirodztwa, molestowania seksualnego, holo-

caustu [11] i weteranów wojennych. Niektórzy sugerują,

że trauma związana z zagrożeniem życia, w której ofiara

traci zupełnie poczucie bezpieczeństwa lub kontroli, wy-

wołuje reakcję w postaci „przesunięcia źródła zasobów”

na lewą stronę mózgu i pewnej dysocjacji z prawą pół-

kulą. Pozwala to jednostce na zachowanie poczucia kon-

troli [12]. Wystąpienie cech aleksytymicznych może się

wiązać ze zwiększonym ryzykiem samobójstwa, mimo

że nie jest to czynnik o tak dużej sile jak depresja.

Aleksytymia jako cecha i stan

Dzięki prowadzonym długoterminowym badaniom

prospektywnym ustala się, czy aleksytymię należy trak-

tować w kategoriach cechy stałej, czy raczej zmienia-

jącego się w czasie procesu. Wyniki prowadzą do roz-

bieżnych wniosków. Porcelli [17] w 6-miesięcznym ba-

daniu u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit wska-

zywał na jej relatywną stabilność. Honkalampi [18, 19]

w 6-miesięcznej oraz 2-letniej obserwacji w grupie pa-

cjentów z depresją stwierdził, że aleksytymia zmienia

się w czasie jako funkcja depresji. Salminen i Saarijärvi

przez rok obserwowali ją jako stałą cechę u pacjen-

tów psychiatrycznych z zaburzeniami lękowymi i afek-

tywnymi [20], podobnie jak potem w rocznej ocenie

depresji [21]. W 2-letniej perspektywie Beresnevaite

u pacjentów po zawale zauważył, że tylko u osób pod-

danych psychoterapii zmniejszył się poziom aleksyty-

mii, a u pozostałych nie [22]. Relatywna stabilność

oznacza, że względna różnica między osobami pozo-

staje stała w czasie. Aby uznać jakiś czynnik za pre-

dysponujący do rozwoju określonej choroby, należy

wykazać relatywną stabilność tej cechy w kontekście

ostrych zmian. Określenie tej stabilności absolutnej czy

też względnej ma więc istotne implikacje terapeutycz-

ne, co oznacza, że pozwala ocenić, na ile jest możli-

wa modyfikacja danego czynnika.

Funkcjonalne zaburzenia

układu pokarmowego

Wśród potencjalnych czynników patogenetycznych

zespołu jelita nadwrażliwego (IBS, irritable bowel syn-

drome ) uwzględnia się między innymi wpływ czynni-

ków psychologicznych i reaktywność układu pokar-

mowego. Odpowiedź na stres u tych chorych wiąże

się z nadmierną wrażliwością mięśni jelita, jego zwięk-

szoną kurczliwością i dolegliwościami bólowymi.

U znacznej części pacjentów (40–69%) [13] aleksyty-

mia, obok przewlekłej somatyzacji, wykazuje pozytyw-

ny związek z ilością zgłaszanych skarg. W 6-miesięcz-

nej obserwacji była cechą stałą mimo fluktuacji aktyw-

ności choroby. W grupie pacjentów niereagujących na

leczenie aż 82% wykazuje wysoki poziom aleksytymii.

Mechanizmy łączące aleksytymię

z powstawaniem chorób

Choroba to swoisty system złożony z: 1) zaburzeń fi-

zjologicznych i behawioralnych dających w efekcie

zmiany organiczne oraz 2) procesów poznawczych

i zachowań społecznych, które można określić jako

zachowania związane z chorobą lub „chorowanie”.

Choroby układu krążenia

Atrakcyjna wydaje się teza, że dysregulacja układu

autonomicznego podczas ostrego stresu emocjonal-

nego może być prawdopodobnym łącznikiem patofi-

www.psychiatria.viamedica.pl

Dorota Płońska i wsp., Aleksytymia. Część II

Aleksytymia może wpływać na każdy z tych elemen-

tów, jednak należy również uwzględnić zależność od-

wrotną, czyli że to choroba somatyczna powoduje

aleksytymię. Nieprawidłowa ocena swego stanu

w czasie stresu może prowadzić do powtarzania się

takich sytuacji. Utrwalenie się nieefektywnego stylu ra-

dzenia sobie może przedłużać ekspozycję na stres. Ta

rozbieżność między subiektywnym i fizjologicznym

pobudzeniem może stanowić czynnik ryzyka dla cho-

rób, w patofizjologii których dużą rolę odgrywa stres.

A jak wiadomo, stres pociąga za sobą wiele reakcji

fizjologicznych związanych głównie z układem pod-

wzgórze–przysadka–nadnercza. Podjęto próby po-

twierdzenia tej teorii, określanej mianem „nadmier-

nego pobudzenia”. Najczęściej dokonywano oceny

następujących parametrów: akcja serca, ciśnienie tęt-

nicze krwi, przewodnictwo skórne, napięcie mięśni,

w warunkach spoczynku i po pobudzeniu emocjonal-

nym. Niektóre wyniki potwierdzały wysoki, stabilny

poziom reaktywności układu autonomicznego, nato-

miast inne wskazywały raczej na pewnego rodzaju

dysregulację, jaka zachodzi w czasie powrotu do sta-

nu wyjściowego [23]. Podobnie nie było zgodności

na temat tego, czy reakcja na bodźce emocjonalne

u osób aleksytymicznych była nadmierna, obniżona

czy zbliżona do normy. W sposób pośredni aleksyty-

mia poprzez promowanie zachowań niesprzyjających

zdrowiu, na przykład używanie substancji psychoak-

tywnych, zaburzone wzorce odżywiania się, zaburze-

nia snu, niestosowanie się do zaleceń lekarskich, może

także stanowić ogniwo patofizjologiczne. W tych przy-

padkach dodatkową rolę odgrywa brak wparcia spo-

łecznego wynikającego z niemożności opisania swe-

go stanu innym. Atrakcyjność koncepcji, że dysregu-

lacja procesów fizjologicznych pośredniczy w zwięk-

szonej skłonności aleksytymików do chorób somatycz-

nych, znalazła swoje odzwierciedlenie w licznych, nie-

stety nie do końca zgodnych, wynikach badań. Nie-

którzy obserwowali pewnego rodzaju rozszczepienie

osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, to znaczy oso-

by z wysokim poziomem aleksytymii w odpowiedzi

na stres reagowały niższym niż spodziewany wzro-

stem poziomu kortyzolu, przy prawidłowo podwyż-

szonym poziomie katecholamin, podobnie jak to się

dzieje u pacjentów z PTSD i niepłodnością.

Taylor i Bagby [24] uważają, że aleksytymia może się

wiązać z somatyzacją na 3 różne, równie prawdopo-

dobne i niezależne sposoby: 1) skoncentrowanie, am-

plifikacja i błędna interpretacja doznań somatycznych

towarzyszących pobudzeniu emocjonalnemu mogą

prowadzić do somatyzacji i hipochondrii, 2) skłonność

do psychologicznego distresu, doświadczanie stanu nie-

zróżnicowanego, negatywnego afektu mogą sprzyjać

zaburzeniom afektywnym, 3) zwiększona aktywność au-

tonomicznego układu nerwowego i podwyższona od-

powiedź neuroendokrynna stwarzają sytuacje sprzyja-

jące rozwojowi chorób somatycznych.

Najbardziej specyficznym czynnikiem predykcyjnym so-

matyzacji wydają się trudności w identyfikowaniu emo-

cji. Czynnikiem pośredniczącym może być tu somato-

sensory amplification , czyli tendencja do odbierania

doznań fizycznych jako intensywnych, raczej nieprzy-

jemnych, przeszkadzających [25].

Praktyczne zastosowanie

koncepcji aleksytymii

Z teoretycznego punktu widzenia ocena poziomu alek-

sytymii może być pewnego stopnia miernikiem dys-

tresu psychicznego, a tym samym predyspozycji do

chorób, w których odgrywa on istotną rolę. Trudność

w praktycznym przełożeniu tego faktu polega jednak

na tym, że dostępne obecnie metody badania klinicz-

nego są ciągle niedoskonałe i nie pozwalają na szybką

i precyzyjną ocenę.

Aleksytymia w pewnym stopniu może zakłócać ko-

munikację między pacjentem a lekarzem. Pacjenci

z aleksytymią częściej zgłaszają skargi somatyczne

i mogą wykazywać nadwrażliwość i mniejszą toleran-

cję na nieprzyjemne bodźce pochodzące zarówno

z zewnątrz, jak i z wnętrza organizmu. Mają tenden-

cję do przypisywania występujących objawów przy-

czynom somatycznym, a nie psychicznym. Jeśli lekarz

nie uświadamia sobie istnienia tego deficytu poznaw-

czego, jest mu trudniej prawidłowo zinterpretować

otrzymywane informacje. To często z jednej strony

powoduje frustrację i zniecierpliwienie lekarza, a z dru-

giej strony zwiększa koszty usług medycznych zwią-

zanych z wykonywaniem licznych badań diagnostycz-

nych. W związku z tym, że pacjent w mniejszym stop-

niu może odbierać komunikaty niewerbalne, może być

bardziej zależny od udzielanej mu akceptacji, empatii

i okazywanego przez lekarza wsparcia. Stąd dla po-

prawy komunikacji i zrozumienia zasadnicze znacze-

nie może mieć zwerbalizowanie przez lekarza empa-

tycznej reakcji. Powoduje to także większe usatysfak-

cjonowanie pacjenta z takiej wizyty. Warto także zwró-

cić uwagę, że zachowania i percepcja pacjenta z wy-

sokim poziomem aleksytymii nie sprzyjają współpracy

i przestrzeganiu zaleceń lekarskich, jeśli nie są one kon-

trolowane z zewnątrz, a ponadto wymagają samo-

kontroli. W trakcie psychoterapii trudności w prezen-

towaniu swoich wewnętrznych przeżyć terapeucie czy

grupie terapeutycznej mają swoje przełożenie na wy-

niki tej metody leczenia. Informacje z zakresu pamięci

www.psychiatria.viamedica.pl

Psychiatria 2006, tom 3, nr 1

autobiograficznej u tych pacjentów mogą mieć mniej-

sze nacechowanie emocjonalne. Jednocześnie osoby

te mogą wykazywać tendencje do zachowań wskazu-

jących na lęk, napięcie czy unikanie i niechętnie przy-

znawać się do swojej potrzeby zależności i wyrażać

złość niewerbalnie. Ponadto gorzej rozpoznają docie-

rające do nich emocjonalnie nacechowane bodźce

werbalne i niewerbalne, co może modyfikować ich

zdolności do empatii. Trudności w procesie przetwa-

rzania emocji przyczyniają się także do niepodejmo-

wania prób szukania profesjonalnej pomocy. Pacjenci

mogą używać bardziej prymitywnych i niedojrzałych

mechanizmów obronnych, na przykład projekcji, za-

przeczania, dysocjacji, hipochondrii, acting-out , zacho-

wań bierno-agresywnych, co zwiększa prawdopodo-

bieństwo przerwania terapii, czy pojawiania się w jej

trakcie przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Osoby

z rozpoznaniem z osi I czy II, dokonujące samookale-

czenia, często nie potrafią opisać swego stanu emo-

cjonalnego bezpośrednio poprzedzającego samousz-

kodzenie, co może wskazywać na komunikacyjne funk-

cje dokonywanego czynu. Terapeuta może postrze-

gać pacjenta z wysokim poziomem aleksytymii jako

stłumionego, nudnego, frustrującego, co wynika głów-

nie z monotonnej, stałej koncentracji na szczegółach

zdarzeń zewnętrznych jako przyczynach dyskomfor-

tu, oraz jako zorientowanego na operacyjnym stylu

myślenia i sposobie komunikacji. Utrzymująca się

w czasie terapii niezdolność do łączenia swoich do-

znań somatycznych z przeżyciami intrapsychicznymi

może prowadzić do frustracji, poczucia beznadziej-

ności i wątpliwości co do efektywności podejmowa-

nych działań i budzić negatywne odczucia w stosun-

ku do pacjenta. Dlatego tak pomocne może być pa-

miętanie o tendencji do somatycznej regulacji emocji,

na przykład poprzez somatyzację czy zachowania

związane z odżywianiem się.

Zwerbalizowanie emocji modyfikuje wiedzę danej oso-

by na temat tych emocji i sposobu ich świadomego

doświadczania. Liczne obserwacje kliniczne pozwoliły

na sformułowanie wskazówek do pracy z pacjentem

aleksytymicznym. Terapia psychodynamiczna nie jest

tu wskazana, a terapia indywidualna czy grupowa

powinna się opierać głównie na technikach wspiera-

jących i psychoedukacji [24]. Ewentualnie w celu lep-

szego zrozumienia i nazwania emocji można tu wy-

korzystać zmodyfikowaną terapię psychodynamiczną.

Taylor zaleca techniki behawioralne i niewerbalne, na

przykład treningi relaksacyjne, trening autogenny, bio-

feedbeck oraz artterapię, techniki zorientowane na

ciało, po to, by lepiej zinterpretować bodźce płynące

z ciała. Warto zwrócić uwagę, że rozpoczęcie terapii

od technik werbalizowania swoich uczuć może dać efekt

pseudoterapeutyczny tego typu, że pacjent potraktuje

terapię formalnie i powierzchownie. W psychoterapii

wspierającej szczególnie istotna jest relacja terapeutycz-

na, która powinna być autentyczna, odnosić się do

codzienności pacjenta i unikać głębokiej eksploracji prze-

szłości. Interwencje powinny być wprowadzane stop-

niowo. Pierwszy etap opiera się głównie na edukacji,

aby pozwolić i zachęcić pacjenta do przyjrzenia się pro-

blemowi. Następnie terapeuta dąży do zwiększenia

tolerancji afektu poprzez uczenie samoograniczającej

natury emocji. W trzecim etapie towarzyszy się pacjen-

towi w werbalizowaniu i desomatyzacji doświadczeń

emocjonalnych. Można tu zastosować także hanower-

ski model psychoterapii przeznaczony dla pacjentów

somatyzujących lub terapię zorientowaną na rozwią-

zanie lub dialektyczną terapię behawioralną stosowaną

w leczeniu pacjentów z osobowością borderline i za-

chowaniami samobójczymi. Przydatne mogą się także

okazać spisane listy doznawanych emocji. Wielu pa-

cjentów początkowo rozpoznaje i nazywa swoje emo-

cje, wykorzystując koncentrację na doznaniach docie-

rających z ciała, na przykład strach określają: „czuję,

jakby żołądek podchodził mi do gardła”. Na podobnej

zasadzie można wykorzystać metafory odnoszące się

do doświadczenia życiowego czy zainteresowań, na

przykład muzyki, sportu, sztuki (np. zdanie „jak zimo-

wa noc, kiedy miękko opadają płatki śniegu”, może

opisywać uczucie spokoju) [26].

W czasie relaksacji ci pacjenci doświadczają mniej za-

dowolenia, są mniej w nią zaangażowani i wykazują

mniejszą aktywność wyobrażeniową w czasie jej trwa-

nia. Aleksytymicy częściej mają mniejsze wsparcie ze

strony otoczenia i wyższy poziom społecznego distresu,

mniej bliskich relacji, słabsze umiejętności społeczne,

co może być bardziej widoczne w grupie kobiet, gdyż

typowo w relacjach kobieta–kobieta temat emocji zaj-

muje centralne miejsce. Z punktu widzenia ujęcia sys-

temowego istotne wydaje się, że trudności w iden-

tyfikowaniu emocji mogą się wiązać z dysfunkcjonal-

nym zaangażowaniem uczuciowym, a zadaniowy styl

myślenia z nieefektywną kontrolą zachowań w rodzi-

nie i niższym poziomem pozytywnych komunikatów.

Podsumowanie

Fakt, że wielu psychiatrów nie zna pojęcia aleksytymii,

inni poddają go krytyce, a niektórzy go odrzucają

wynika z tego, że brak ujednoliconej, precyzyjnej defi-

nicji uniemożliwia rzetelną ocenę kliniczną. Rodzi to

wiele pytań i wątpliwości oraz ograniczeń metodolo-

giczno-statystycznych w badaniach. Dodatkowo wpły-

wa na to fakt, że dostępne dane często opierają się na

www.psychiatria.viamedica.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: