Doświadczenie religijne.pdf

• Dziejeproblematyki

• Typydo±wiadcze«religijnych

• Do±wiadczenieBoga

DOWIADCZENIERELIGIJNE —czynno±cipoznawczelubprze»yciazwi¡-

zanez»yciemreligijnym.

Dziejeproblematyki. Tradycj¦rozwa»a«nadd.r.rozpocz¡łF.D.E.Schle-

iermacher.Stwierdził,»eludzieposiadaj¡uczucie(Gefühl)absolutnejzale»no±ci

odniesko«czonegoBoga;wrazzodczuciemwłasnegobytudanejestczłowie-

kowiuczuciebytuBoga.Nauczuciuzale»no±ciodBogazasadzasi¦religia.

Wmistycznychstanach±wiadomo±cigenez¦do±wiadczeniareligijnego

upatrujeW.James;stanytecechujeniewyra»alno±¢,bierno±¢,nietrwało±¢,ale

izdolno±¢poznawcza,chocia»niejesttopoznanieocharakterzeintelektualnym

czyracjonalnym,aleraczejuczuciowym.Do±wiadczeniemistycznejestwła±ci-

wymuzasadnieniemreligii,aletylkodlatego,ktotakiedo±wiadczenieprze»ył.

Jamesnierozstrzygn¡łkwestii,czydanedo±wiadczeniemistycznejestfaktycz-

niedo±wiadczeniemBoga.

Terminu„do±wiadczeniereligijne”nieu»ywaR.Otto,jednakjegocha-

rakterystyk¦uczu¢religijnychtraktujesi¦jakocharakterystyk¦d.r.Wuj¦ciu

Ottapodstaw¡religiijest„uczuciecałkowitejwy»szo±ci(iniedost¦pno±ci)nu-

minosum”;chodzituzwł.ouczucie„mysteriumtremendumetfascinosum”.To

uczucieczyodczuciejestjak¡±przedpoj¦ciow¡percepcj¡bóstwa—numinosum.

Numinosum,podobniejakI.Kantarzeczsamawsobie,jestniepoznawalne,ale

jestodczuwalnedzi¦kispecjalnejwładzy,zw.sensusnuminis.Inspiruj¡csi¦

kantowsk¡teori¡poznania,Ottoprzypisujeuczuciunuminotycznemucharak-

teraprioryczny:„Wypływaonozgł¦biduszy,znajgł¦bszego¹ródłapoznania

samejduszy,bezw¡tpienianieprzedpodniet¡ibod¹cemzestrony±wieckich

izmysłowychrzeczywisto±ciido±wiadcze«,iniebeznich,leczznichimi¦dzy

nimi.Powstajeonojednaknieznich,lecztylkodzi¦kinim.S¡onebod¹cem

ipodniet¡jegosamowzbudzaniasi¦”( wi¦to±¢ ,132).Oistnieniunuminosum

wiadomotylkotyle,»ejestintencjonalnymkorelatemprze»y¢ludzkich,»edane

jestjakotre±¢okre±lonegoodczucia;tojednaknierozstrzygakwestiipozapod-

miotowegoistnienianuminosum.

D.r.rozwa»aM.Scheler;uwa»a,»eaktreligijnyjestpierwotnym,auto-

nomicznymikoniecznymwyposa»eniemczłowieka;nietwierdzi,»eczłowiek

wakciereligijnymdo±wiadczaBoga(bosko±ci)jakopozapodmiotowoistnie-

j¡cegokonkretu,lecz»eBógdanyjestjakosensczykorelataktureligijnego.

Dopieroztego,»eaktyreligijneistniej¡,wnioskujeopozapodmiotowymistnie-

niuBoga—przyczynytychaktów.

D.r.(mistyczne)H.Bergsonrozpatrujewkontek±ciepodstawowegopoj¦cia

swojejﬁlozoﬁi—„p¦du»yciowego”(élanvitale);nietwierdzi,»eBógstanowi

przedmiotbezpo±redniegopoznaniamistyka,cowi¦cej,przyznaje,»emistyk

jestreligijnyzanimprze»yjedo±wiadczeniemistyczne.D.r.(mistyczne)niejest

pierwotnym,funduj¡cymreligi¦poznaniemBoga,alejest¹ródłemtejpostaci

religii,jak¡jestreligiadynamiczna.Mistykazawierajednakoryginaln¡tre±¢:

„je±lizewn¦trznepodobie«stwapomi¦dzymistykamichrze±cija«skimimog¡

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1

do±wiadczeniereligijne

wynika¢zewspólnotytradycjiinauczania,toichzgodno±¢nagł¦bszym

poziomiejestznakiemidentyczno±ciintuicji,któr¡najpro±ciejwyja±niasi¦

przezistnienieBytu,zktórym,jakimsi¦wydaje,utrzymuj¡stosunki”( Dwa

¹ródłamoralno±ciireligii ,241).Do±wiadczeniemistyczneniejest,wgBergsona,

sposobembezpo±redniegouzasadnieniaprawdziwo±ciprzekona«teistycznych,

aleistnieniedo±wiadcze«mistycznychdasi¦wyja±ni¢poprzezwskazanie

naistnienieBoga.wiadectwamistykówrozpatrywaneł¡czniepozwalaj¡

wnioskowa¢wsposóbprawiepewny,»eBógrealnieistnieje.

PierwotnepoznanieBogama,wgK.Rahnera,charakterdo±wiadczenia

transcendentalnego.PoznanieBogajestwczłowiekuzawszeobecne(chocia»

wsposóbatematycznyinienazwany)istanowikoniecznywarunekka»dego

poznania.TranscendentalnepoznanieBogadokonujesi¦zapo±rednictwemka-

tegorialnegospotkaniazkonkretn¡rzeczywisto±ci¡naszego±wiata;rzeczywi-

sto±ci¡t¡s¡przedmiotycodziennegodo±wiadczenia,aletak»eludzkiesłowo,

sakrament,Ko±ciół,objawieniechrze±cija«skiezawartewPi±miewi¦tym.Gdy

człowiekzaczynazwraca¢uwag¦natranscendentalnyhoryzontpoznania,sta-

jesi¦homoreligiosus.Rahnermówio„bezpo±rednio±cipo±redniej”poznania

Boga,otym,»ebezpo±rednikontaktzBogiemmaswojepo±rednieogniwo

wbyciesko«czonym.Bógniejestdanyjakoprzedmiotintuicjirozumianejjako

niedyskursywnainiezapo±redniczonaprzezznaknieprze¹roczystypercepcja

istniej¡cegokonkretu,aledanyjestjako„warunek”czy„horyzont”poznania

konkretnychrzeczyprzygodnych.Przedmiotemd.r.,realistycznierzeczbior¡c,

s¡rzeczytego±wiataorazczłowiekwswymodniesieniudoatematycznego

inienazwanegohoryzontu,wktórymidzi¦kiktóremupoznajeterzeczy.

Wuj¦ciuM.Jaworskiegoprzedmiotemd.r.jestbytoraz„sensistnienia

waspekciehoryzontucało±ciowego”.Bógdanyjestwtymdo±wiadczeniu

jakoTen,kuKtóremuodnosido±wiadczanyprzedmiot,iKtórystanowi

transcendentn¡zasad¦do±wiadczanegobytulubsensuludzkiegoistnienia.

Wtymznaczeniumo»namówi¢odo±wiadczeniuBoga.Mamytuzatemdo

czynieniazinterpretacj¡(rozumieniem)obiektówbezpo±redniegopoznania.

Jaworskiwyja±nia,»eposługujesi¦tak¡koncepcj¡do±wiadczenia,którezawsze

implikujejak¡±form¦rozumowania.

WgJ.Hicka,człowiekreligijnyswojereligijneprzekonaniaopieranaokre-

±lonychdanychdo±wiadczeniareligijnego.Hickmanauwadzeprzekonania

dotycz¡ceBoga,zwł.aﬁrmacj¦Jegoistnienia;człowiekwierz¡cypost¦pujera-

cjonalnieufaj¡cwłasnemudo±wiadczeniu.Do±wiadczenietomacharakterpo-

czucia»yciawBoskiejobecno±ci;niejestbezpo±rednimwidzeniemBoga,ale

specyﬁcznymsposobemdo±wiadczania±wiataorazosobistego»ycia:jesttodo-

±wiadczanierzeczyjakowyposa»onychwsensreligijny,jakozapo±redniczaj¡-

cychobecno±¢idziałanieBoga.wiadomo±¢Bogajesttak»ywa,»eBógokazuje

si¦równieniepow¡tpiewalny,jak±rodowiskoprzyrodnicze.W AnInterpretation

ofReligion Hickpodajenast¦puj¡c¡koncepcj¦do±wiadczenia:jesttomodyﬁka-

cjazawarto±ci±wiadomo±ci.Tamodyﬁkacjamo»eby¢b¡d¹intencjonalna,gdy

dotyczyczego±zewn¦trznegowstosunkudowłasnej±wiadomo±ci,lubniein-

tencjonalna,gdyczego±takiegozewn¦trznegoniedotyczy.D.r.jestdo±wiad-

czeniemintencjonalnymijakotakiejestdo±wiadczeniem„jako”;wyrastaono

zinterpretacjiinformacji(wcybernetycznymznaczeniutegoterminu)pocho-

dz¡cejzzewn¦trznego¹ródła.Interpretacjitejdokonujesi¦zapomoc¡poj¦¢re-

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2

do±wiadczeniereligijne

ligijnych.Wtakimuj¦ciuj¦zykstanowi„apriori”do±wiadczenia;takrozumiane

d.r.zakładaistnieniejakiego±poznania(wyra»onegowj¦zyku)wcze±niejszego

odtego»do±wiadczenia.Szczególn¡postaci¡d.r.jestdo±wiadczeniemistyczne,

polegaj¡cena±wiadomo±cijedno±cizBogiem,uniwersumczyabsolutem.Nie

jesttodo±wiadczenierealno±ci„ansich”,aleraczejjejmanifestacji.Równie»

todo±wiadczeniejestuwarunkowanewcze±niejszymi,specyﬁcznymidladanej

kulturypoj¦ciami.Odkwestiiracjonalno±ciprzekona«religijnych,fundowanych

naró»nychdo±wiadczeniach,Hickodró»niakwesti¦ichprawdziwo±ci.Wobec

faktuistnieniawielureligii,ró»neformydo±wiadcze«religijnych,funduj¡ce

ró»nereligie,s¡do±wiadczeniamiwielorakichaspektówBoskiejrzeczywisto±ci.

Ró»nereligie±wiatastanowi¡„cz¦±ciowedo±wiadczenieicz¡stkow¡wiedz¦”

wstosunkudoBoskiejrzeczywisto±ci.

W.L.Rowedeﬁniujed.r.jakotakiedo±wiadczenie,wktórymkto±odczu-

wa(senses)bezpo±redni¡obecno±¢bosko±ci.Mo»etoby¢zarównoodczuwanie

jedno±cilubidentyczno±cizbosko±ci¡(mistycznedo±wiadczeniereligijne),jak

iodczuwaniebosko±cijakoczego±odr¦bnego,czyodczuwaniespotkaniazbo-

sk¡postaci¡(zwykłed.r.).Rowezaznacza,»eowejbosko±cinienale»yuto»-

samia¢poprostuzBogiemteizmu.Posiadanied.r.nierozstrzygakwestii,czy

do±wiadczanabosko±¢faktycznieistnieje,mo»nabowiemmie¢odczucieobec-

no±cijakiego±obiektu,nawetje±litakowyobiektniejestaktualnieobecny.St¡d

problememjestnieto,czyludziemaj¡d.r.,aleto,czyjestrzecz¡racjonaln¡

»ywi¢przekonanie,»eowedo±wiadczenianies¡iluzoryczne.Inaczejmówi¡c,

problememjestto,czyd.r.(zwykłelubmistyczne)dajeracjonaln¡podstaw¦

dlaprzekona«dotycz¡cychBogalubjakiej±bosko±ci.Rowezdwóchpowo-

dównegatywnieoceniamocuzasadniaj¡c¡przekonaniaoistnieniubosko±cina

podstawiezwykłegod.r.Popierwsze,mo»nado±wiadcza¢co±,conieistnieje.

Niewolnoprzytymwprzypadkud.r.posługiwa¢si¦zasad¡łatwowierno-

±ci,mówi¡c¡,»eoileniemamypowodudokwestionowaniad.r.,jestrzecz¡

racjonaln¡»ywi¢przekonanie,»ebosko±¢istnieje.Zasadataniejestbowiem

spełnianaprzezd.r.:jestrzecz¡niezmiernietrudn¡znale¹¢powód,dlaktórego

jakie±zwykłed.r.mo»nabyuzna¢zailuzoryczne.Podrugie,d.r.wyst¦puj¡

wró»nychreligiach.Niewszystkiereligiemog¡by¢prawdziwe,skorotakró»-

norodnieiprzeciwstawniejestwnichrozumianado±wiadczanabosko±¢.Je±li

chodziomistyczned.r.,Rowewyró»nia2jegotypy:ekstrawertyczny,który

znajdujebosk¡rzeczywisto±¢w±wieciezewn¦trznym,iintrowertyczny,znaj-

duj¡cybosk¡rzeczywisto±¢wnajgł¦bszychpokładachja¹ni(self,soul).Rowe

uwa»a,»echocia»mo»nazaJamesemprzyj¡¢,»emistycys¡usprawiedliwieni

winterpretowaniuswychdo±wiadcze«jakonieiluzorycznychwtymzakresie,

wjakimdo±wiadczeniates¡spotkaniamizabsolutn¡,niezró»nicowan¡jedno-

±ci¡,tojednakdo±wiadczeniatenieusprawiedliwiaj¡przekona«dotycz¡cych

teistycznierozumianegoBoga.Mistyk-teista,którywierzywBoga,mo»einter-

pretowa¢swojedo±wiadczeniejakospotkaniezjakim±aspektembytuBoskigo,

alezupełnieinn¡kwesti¡jestto,czysamodo±wiadczeniedajemistykowipod-

staw¦do»ywieniaprzekonaniacodorealno±citeistycznierozumianegoBoga.

Do±wiadczeniemistycznetylkownikłymstopniudostarczaracjonalnejpod-

stawydlateistycznychprzekona«.Konkluzjatajestwa»nawodniesieniudo

mistyków,jakidoniemistyków.

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3

do±wiadczeniereligijne

Niektórzyautorzy,chocia»wykazuj¡krytycyzmwstosunkudozaistniałych

teoriid.r.,tojednakakcentuj¡do±wiadczalnepodstawyreligii;np.J.E.Smith

mówioreligijnymwymiarzeludzkiegodo±wiadczenia,otym,»ewmy±liludz-

kiej,wwynikuspotkaniaczłowiekaze±wiatem,zesob¡samymizinnymi

lud¹mi,wsposóbnieuniknionyukazujesi¦kwestiaBogajako¹ródłaicelu

wszechrzeczy.Zauwa»a,»eu¹ródełreligiipozytywnejznajdujesi¦do±wiad-

czenieBo»ejobecno±cipoprzezmediaobjawienia:±wi¦teosobyczyproroków,

wydarzeniahistoryczne,przyrod¦orazJezusaChrystusa;tak»edowodynaist-

nienieBogawywodz¡si¦zkonkretnegodo±wiadczenialudzkiego.

Z.J.Zdybicka,zgodniezrealizmemiobiektywizmemteoriopoznawczym,

negujemo»liwo±¢bezpo±redniegopoznaniaBogaw»yciudoczesnym.Do±wiad-

czalnepoznanieBoga„twarz¡wtwarz”jestmo»liwedopierow»yciuprzy-

szłym,jednakdo±wiadczenieludzkiegolosu—do±wiadczenieprzedreligijne—

stanowipodstaw¦teistycznychprzekona«ireligii.Terminud.r.Zdybickau»y-

wate»wsensiesamo±wiadomo±ciprze»ywaniaaktówreligijnychiobserwacji

zewn¦trznychprzejawówprze»y¢religijnych.

Typydo±wiadcze«religijnych. Analizateoriid.r.orazanalizaopisówró»-

nychd.r.pozwalawyró»ni¢—zewzgl¦dunaprzedmiottychdo±wiadcze«—

nast¦puj¡cetypyd.r.:1)do±wiadczeniawpostacipodmiotowychstanów±wia-

domo±ci,przekonaniaipewno±cicodoistnieniaidziałaniaBogalubcodo

zjednoczeniazNim;wdo±wiadczeniachtychBógjestwył¡cznietre±ci¡±wia-

domo±ci,tre±ci¡poznawcz¡;2)do±wiadczeniaokre±lonychstanówidozna«or-

ganiczno-afektywnych,interpretowanychjakoprzejawyczyskutkiBo»egodzia-

łania;3)do±wiadczeniaokre±lonychformpoznawczych—zmysłowych,wyobra-

»eniowychlubintelektualnych,interpretowanychjakoobjawienieBo»e;4)do-

±wiadczeniaznakównieprze¹roczystych,jak±wi¦teksi¦giczyznakiliturgiczne,

interpretowanychjakomiejscaczysposobyobecno±ciBoga;5)do±wiadczenia

codziennychlubnadzwyczajnychfaktówantropologicznychikosmologicznych,

interpretowanychjakodziełaBo»e;6)do±wiadczeniaczynno±cireligijnych,któ-

rychintencjonalnymkorelatemjestBóg.

Do±wiadczenieBoga. Czyjestmo»liweiczyistniejedo±wiadczenieBo-

garozumianejakobezpo±rednia,tzn.niedyskursywnainiezapo±redniczona

przeznieprzezroczysteznakipercepcjaBogajakobytuobiektywnieistniej¡-

cego?Realistycznerozwi¡zanietegozagadnieniazaproponował±w.Tomasz

zAkwinu.Nieu»ywaonpoj¦¢:„do±wiadczenieBoga”,„do±wiadczeniereli-

gijne”czy„do±wiadczeniemistyczne”,lecz„ogl¡distotyBoga”(visiodivinae

essentiae)i„ogl¡dBogapoprzezBosk¡istot¦”(videreDeumperessentiam).

AnalizyAkwinatymaj¡charakterteologiczno-ﬁlozoﬁczny.Zgodniezobjawie-

niemchrze±cija«skimprzyjmuje,»ebłogosławieniwniebieogl¡daj¡istot¦Boga

i»etenogl¡djestniedost¦pnydlaczłowiekawczasie»yciaziemskiego,chocia»

dopuszcza(kieruj¡csi¦autorytetem±w.Augustyna)wyj¡tki:Moj»eszi±w.Pa-

weł,którzywstanie„porwania”(raptus)ujrzeliBoga.

Zewzgl¦dunabytow¡struktur¦człowieka(jedno±¢psychoﬁzyczna)ijego

poznania,konnaturalnymdlaludzkiegointelektuw»yciuziemskimjestto,co

bytujejakoco±jednostkowe(naturarzeczymaterialnych).Bóg,jakoniematerial-

ny,niemo»eby¢poznanyzapomoc¡wra»e«czywyobra»e«.Nawetpo±mierci

duszazapomoc¡intelektuniemo»ezeswejnaturypozna¢istotyBoga,ponie-

do±wiadczeniereligijne

wa»istotaBoganiejestdlaludzkiegointelektukonnaturalnazewzgl¦dunato,

»ejestonaipsumessesubsistens,suumessesubsistens.Je±liprzyj¡¢zaobjawie-

niemchrze±cija«skim,»eczłowiekzbawionyujrzyistot¦Boga,towarunkiemko-

niecznymtegowidzeniajestokre±lonatransformacjaludzkiegointelektu,wre-

zultaciektórejstaniesi¦onkonnaturalnydoistotyBoga.Owowzmocnienieczy

o±wiecenieintelektujestczym±dlaintelektunadnaturalnym(nadprzyrodzo-

nym).Czynnikdokonuj¡cytejtransformacjinazywaTomaszzAkwinu±wiatłem

chwały(lumengloriae).Jestto„±wiatło”stworzoneprzezBoga,stanowi¡cenie

po±rednik,wktórymBógjestogl¡dany(mediuminquo),alepo±rednikpod

którymBógjestwidziany(mediumsubquo).Oprócz„lumengloriae”koniecz-

nyjestjeszczejedenczynnik,abymócdostrzecistot¦Boga.Potrzebnejestco±,

dzi¦kiczemuistotaBogab¦dziepoznawczoobecnawpodmiociepoznaj¡cym.

Tymczym±niemo»eby¢»adnewyobra»enieaninawetpoj¦cie;»adenprzy-

godnypo±rednikpoznania(species,similitudo)niemo»ereprezentowa¢istoty

Boga,atozewzgl¦dunaabsolutn¡transcendencj¦Boga(ipsumessesubsistens).

Wobectegotrzebaprzyj¡¢,»eczynnikiemtymjestsamaistotaBoga.Onaaktu-

alizujeludzkiintelekt.IstotaBogajestzatemzarównotym,co(quod)si¦widzi,

jakitym,poprzezco(quo)si¦widzi.Innymisłowy,Bógjestwidzianypoprzez

Jegoistot¦.Bógsamstajesi¦form¡poznawcz¡ludzkiegointelektu.Dlatego

AkwinatamówiowidzeniuistotyBoga(Deiessentia)iowidzeniuBogaprzez

Jegoistot¦(peressentiam).

Abyintelektludzkimógłpozna¢Bosk¡istot¦,musizosta¢spełnionyokre-

±lonywarunek:skoroludzkieintelektualnepoznaniejestfunkcjonalniezwi¡-

zanezpoznaniemzmysłowym,aistot¦Bogamo»napozna¢tylkointelektem

wzmocnionymprzezłask¦,jako„lumengloriae”,iwypełnionymBosk¡istot¡,

jako„mediumquo”,istniejekonieczno±¢oderwaniaintelektuodstworzonych

formpoznawczych—poj¦¢,wyobra»e«iwra»e«zmysłowych—abymo»liwe

byłoogl¡danieBoga.Tooderwaniemo»edokona¢si¦alboprzez±mier¢,czyli

całkowiteoderwanieduszyodciała,alboprzeztzw.porwanie(raptus),wczasie

któregozachodzioddzielenieintelektuodzmysłów.

Zﬁlozoﬁcznegopunktuwidzenianiemo»naanipotwierdzi¢,anizakwe-

stionowa¢faktu„porwania”kogo±(chodzituzwł.oMoj»eszai±w.Pawła)do

ogl¡duistotyBoga.Niemo»nawykluczy¢,»ekto±zostajeprzezBogaporwa-

nyi,dzi¦ki„lumengloriae”,przej±ciowowypełnionyBosk¡istot¡.Niemo»na

wykluczy¢,»eto,coznaturyjestdlaczłowiekaniedost¦pne,stajesi¦dost¦pne

przezłask¦.Os¡dwtejsprawiele»yjednakwkompetencjiwiedzyteologicznej,

zgodniezktór¡w»yciuziemskimniemamo»liwo±cibezpo±redniegopoznania

Boga:„Boganiktnigdyniewidział”(J1,18).

Bibliograﬁa: F.D.E.Schleiermacher, ÜberdieReligion,RedenandieGebildetenunterihren

Verächtern ,B1799,Go1967 6 ( Mowyoreligiidowykształconychsposródtych,którzyni¡gardz¡ ,Kr

1995);R.Otto, DasHeilige.ÜberdasIrrationaleinderIdeedesGöttlichenundseinVerhältniszum

Rationalen ,Br1917,Mn1997( wi¦to±¢.Elementyracjonalneiirracjonalnewpoj¦ciubóstwa ,Wr

1993);W.James, TheVarietiesofReligiousExperience ,NY1929,1994( Do±wiadczeniareligijne ,Wwa

1958);H.Bergson, Lesdeuxsourcesdelamoraleetdelareligion ,P1932( Dwa¹ródłamoralno±ci

ireligii ,Kr1993);S.ThomasAquinas, Summacontragentiles ,Tn-R1934,III47,49,51–60;ten»e,

Summatheologiae ,I,q.12,a.1,II–II,q.175,a.1–5,q.180,a.5,w: OperaomniasanctiThomae

Aquinatis ,Tn-R1948–1967;J.Wach, TypesofReligiousExperience,ChristianandNon-Christian ,

Ch1951,1972 5 ;C.D.Broad, Religion,Philosophy,andPhysicalResearch ,NY1953;W.T.Stace,

MysticismandPhilosophy ,NY1960;ten»e, TheTeachingsoftheMystics ,NY1960;J.E.Smith,

do±wiadczeniereligijne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: