PRAWO MIĘDZNARODOWE PUBLICZNE
dr hab. Anna Przyborowska – Klimczak
Adm zaoczna II rok
I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE.
1. Pojęcie i nazwa prawa międzynarodowego publicznego.
a) pojęcie:
Prawo międzynarodowe – zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami
Państwa są głównie uczestnikami obrotu prawa międzynarodowego, dlatego wymienione są na pierwszym miejscu.
Przedmiotem regulacji norm prawa międzynarodowego są stosunki, które to prawo regulują, przede wszystkim stosunki zewnętrzne między państwami. Jednak współcześnie celem niektórych norm prawa międzynarodowego jest regulacja również stosunków wewnętrznych w państwach.
b) nazwa:
- Prawo narodów: Nazwa „prawo międzynarodowe” wywodzi się od rzymskiego pojęcia ius gentium „prawo narodów”, stosowanego do określenia relacji między obywatelami a cudzoziemcami. Nazwa „prawo narodów” była stosowana głównie w dawniejszej literaturze (również m.in. Konstytucja 3-go maja). W języku angielskim odpowiada jej termin Law of Nations, we francuskim Droit des Gens, w niemieckim Völkerrecht.
- Prawo międzynarodowe: Początek współczesnego prawa międzynarodowego liczy się od traktatu westfalskiego (1648r.). W XVII Richard Zouche użył pojęcia ius inter gentes (prawo międzynarodowe), w angielskim International Law, we francuskim Droit International, w rosyjskim Mieżdunarodnoje Prawo.
Słowo „naród”, użyte w obydwu nazwach, jest rozumiane jako synonim państwa (angielskie „nation” oznacza zarówno naród jak i państwo). Prawo międzynarodowe reguluje bowiem normy – przede wszystkim – między państwami (narodami zorganizowanymi w państwa), a nie narodami bez organizacji państwowej.
2. Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego publicznego.
1. Dotyczy ono przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne. Panuje więc między nimi zasada równości.
2. W stosunkach między państwami nie ma żadnej władzy ponadnarodowej (np. rządu światowego)
3. Dopuszczalne są akty jednostronne.
4. Nie mamy do czynienia z typowym ustawodawcą i prawodawcą, nie można wskazać nadrzędnego organu kreującego wiążące prawo.
5. Umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm – jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego.
6. Istotna rola prawa zwyczajowego.
7. Prawo międzynarodowe jest wytworem działalności państw i to ich zgoda (wyraźna lub dorozumiana) jest podstawą obowiązywania prawa. Kolejną cechą jest więc niesformalizowanie i decentralizacja.
8. Brak ustawodawcy i to, że normy są tworzone i obowiązują tylko konkretne państwa-strony. Wiąże się z tym partykularyzm tego prawa.
Brak scentralizowanego aparatu przymusu. Jednak państwo samodzielnie (lub wspólnie z innymi) może występować w obronie naruszonego prawa, stosując środki przymusu uznane przez prawo międzynarodowe.
7. Sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów.
8. Nie istnieje obowiązkowe sądownictwo (sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową). To od zgody państw-stron zależy czy skorzystają z jurysdykcji sądu międzynarodowego. Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (rozstrzygający m.in. sprawę muru na terytorium Palestyny). Wcześniej powoływane były sądy polubowne, czyli arbitrażowe, dla rozstrzygania konkretnej sprawy ad hoc). Jednak państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej ich kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi. Wtedy ich wyroki stają się bezwzględnie wiążące. Współcześnie sady międzynarodowe zaczynają odgrywać coraz większa role (m.in. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w Luksemburgu, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu). Niekiedy można spotkać się z poglądem, ze prawo międzynarodowe jest mało skuteczne, a jego normy są stale łamane i naruszane. Wszystkie przypadki łamania prawa międzynarodowego stają się od razu głośne (np. naruszenie nietykalności siedziby Ambasady Stanów Zjednoczonych w Teheranie w 1979 i wzięcie osób należących do personelu dyplomatycznego jako zakładników). Pisze o tym prasa i dowiaduje się o nich opinia publiczna. Natomiast przestrzeganie prawa międzynarodowego w tysiącach przypadków uważane jest za coś naturalnego i nie wzbudza zainteresowania.
3. Zasady prawa międzynarodowego.
Określenie „Ogólne zasady prawa [międzynarodowego] uznane przez narody cywilizowane” jest zaczerpnięte jeszcze ze statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (art. 38).. Obecnie podział na narody cywilizowane i niecywilizowane w stosunkach międzynarodowych właściwie nie istnieje (formuła tradycyjna z okresu międzywojennego).
Dwie zasadnicze koncepcje wykładni terminu „ogólne zasady prawa”:
1) W odniesieniu do ogólnych zasad prawa uważano, że chodzi o zasady prawa międzynarodowego (choć nie jest tak dosłownie napisane w art. 38).
Był to pogląd dość popularny w tzw. radzieckiej nauce prawa międzynarodowego. Wielu autorów uważało, że skoro mowa jest najpierw o umowie międzynarodowej, zwyczaju międzynarodowym to także chodzi o zasady prawa międzynarodowego i twierdzili, że trudno by było sobie wyobrazić jakieś zasady wspólne dla systemów prawnych różnych państw. Ogólne zasady prawa międzynarodowego wynikają bezpośrednio z norm zwyczajowych i umownych. Przyjęcie takiej interpretacji nie wnosiłoby nic nowego do tego katalogu jest to więc chyba stanowisko niesłuszne, traktujące ogólne zasady prawa jako wyłącznie zasady prawa międzynarodowego.
2) Stanowisko dominujące w doktrynie i akceptowane przez orzecznictwo zgodnie z którym ogólne zasady prawa są zasadami stanowiącymi uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są zarówno wspólne dla systemów prawnych państw jak też obowiązują w porządku prawnomiędzynarodowym.
Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako zasady wspólne obowiązujące i w porządku międzynarodowym i mające zastosowanie w porządku wewnętrznym państw. Tradycyjnie elementem ogólnych zasad prawa są zasady, które do prawa międzynarodowego i wewnętrznego weszły dzięki słynnym łacińskim paremiom:
- Lex retro non agit,
- Lex posterior derogat legi priori,
- Nemo plus iuris ad allium transfere potest quam ipse habet,
- Zasada Res iudicata,
- Zasada dobrej wiary (bona fides) – przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze,
- Zasada słuszności,
- Zasada sprawiedliwości,
- Zasada estopel – polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę.
- Suwerenność państw
- Równość państw wobec prawa
- Niezależność państw od siebie
- Pacta sunt servanda – państwo nie może powoływać się na swoje ustawodawstwo wewnętrzne (nawet na konstytucję) dla uzasadnienia uchylenia się od wykonania zobowiązań międzynarodowych (art. 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 V 1969 r.). Nie jest to sprzeczne z zasadą suwerenności ponieważ państwo samo decyduje, jakie zobowiązania międzynarodowe chce przyjąć.
Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako logiczne, celowe uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są akceptowane zarówno przez poszczególne państwa w porządkach wewnętrznych jak też stosowane są przez państwa na płaszczyźnie międzynarodowej.
4. Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne – teoretyczne ujęcie problemu.
Do relacji między tymi dwoma porządkami prawnymi można podchodzić z dwóch punktów widzenia: normatywnego (od zewnątrz, od wewnątrz) oraz teoretycznego. W ujęciu teoretycznym powstały pod koniec XIX w. dwie podstawowe teorie:
1) Teoria dualistyczna (H. Triepel, D. Anzilotti):
Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne są zupełnie odmiennymi i niezależnymi od siebie systemami prawnymi, które nie mają punktów stycznych. Dualiści nie uznają możliwości stosowania prawa międzynarodowego jako takiego wewnątrz państwa, lecz twierdzą, że aby to prawo mogło być zastosowane wewnątrz państwa musi zostać przekształcone w prawo wewnętrzne (ulec transformacji).
Podejście dualistyczne jest przyjmowane w nauce, jednakże krytykowane są poglądy skrajnych dualistów, jakoby systemy prawne wewnętrzne i zewnętrzne nie mogły mieć żadnych punktów stycznych. Podkreśla się raczej ich wzajemne oddziaływanie jeśli chodzi o proces tworzenia norm. Prawo międzynarodowe może być stosowane wewnątrz państw.
2) Teoria monistyczna:
H. Kelsen, A. Verdross: Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, z tym że przeważnie przyjmują, iż hierarchicznie prawo wewnętrzne jest podporządkowane prawu międzynarodowemu. Według kelsenowskiej szkoły „prymatu prawa międzynarodowego” normy wewnętrzne pochodzą od prawa międzynarodowego. Teza ta nie ma jednak uzasadnienia w analizie prawnej. Są ponadto odrzucane, jako sprzeczne z zasadą suwerenności.
Ph. Zorn, A. Zorn, E. Kaufman (szkoła bolońska): Prymat prawa wewnętrznego. Teza ta obecnie jest powszechnie odrzucana, jako sprzeczna z obowiązkiem wypełniania w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych.
3) Nauka socjalistyczna zajmowała się również tym zagadnieniem.
5. Metody introdukcji prawa międzynarodowego do porządku wewnętrznego państwa.
· Metoda recepcyjna – norma prawa międzynarodowego obowiązuje i jest stosowana w porządku wewnętrznym państwa, ale już jako norma prawa wewnętrznego:
o Transformacja – polega na przekształceniu normy prawa międzynarodowego w normę wewnętrzna:
§ Transformacja ogólna – na podstawie reguły ogólnej,
§ Transformacja szczegółowa – na podstawie określonej kategorii zobowiązań traktatowych.
o Powtórzenie – polega na utworzeniu w porządku wewnętrznym państwa normy o takiej samej treści jak norma międzynarodowa.
· Metody pozarecepcyjne – polegają na tym, że normy prawa międzynarodowego występują w systemie wewnętrznym ale zachowują swój międzynarodowy charakter:
o Odesłanie – norma prawa wewnętrznego wskazuje jako normę prawa właściwą do zastosowania normę prawa międzynarodowego,
o Adopcje – włączenie prawa międzynarodowego do porządku wewnętrznego państwa, ale z zachowaniem dotychczasowego charakteru międzynarodowego,
o Stosowanie prawa międzynarodowego z jego mocy własnej (ex proprio vigore) – zawarcie umowy międzynarodowej w stosunkach miedzy państwami rodzi obowiązek stosowania go na płaszczyźnie wewnętrznej państwa.
II. ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO.
6. Pojęcie i klasyfikacja źródeł prawa międzynarodowego – akt. 38 Statutu MTS.
Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu
a) materialnym – zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw, które doprowadziły do powstania norm prawa międzynarodowego
b) w znaczeniu formalnym – formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego, formy, w których przejawia się wola państw (lub innych podmiotów prawa międzynarodowego) tworzących prawo. Są to przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe
c) w znaczeniu poznawczym – zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego, np. zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych
Teorie źródeł prawa
- teorie pozytywistyczne (woluntarystyczne) – podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona wola państw, wyrażona albo w sposób wyraźny, albo milczący (dorozumiany) (D. Anzilotti)
- teorie naturalistyczne (obiektywistyczne) – normy prawa międzynarodowego pochodzą od czynników niezależnych od woli państw (np. przyrodzony porządek rzeczy)
Źródła prawa międzynarodowego to:
· umowy międzynarodowe
· zwyczaj międzynarodowy
· ogólne zasady prawa
· doktryna i judykatura (charakter pomocniczy)
·
doktryna- zdania najwybitniejszych znawców prawa międzynarodowego
judykatura – orzeczenia sądownictwa międzynarodowego
Artykuł 38
1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:
a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;
b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;
d) z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów pra...
freshmen2