9-10_rywalizacja_w_arktyce.pdf

ENERGETYKA

RyWAliZAcJA o SuRoWce

eNeRgetycZNe W ARKtyce

Tomasz Kijewski

WRAZ Z pRoceSeM topNieNiA poKRyWy loDoWeJ

W ARKtyce WZRAStA StRAtegicZNe ZNAcZeNie eNeR-

getycZNych ZASobóW NAtuRAlNych i SZlAKóW tRANS-

poRtoWych W tyM RegioNie. MięDZyNARoDoWe ZAiNte-

ReSoWANie ARKtyKą WyNiKA MięDZy iNNyMi Z DążeNiA

poSZcZególNych pAńStW Do obJęciA KoNtRolą NoWych

Złóż Ropy NAftoWeJ i gAZu ZieMNego.

W rejonie Morza Arktycznego może znajdować

się około 29 proc. nieodkrytych dotychczas złóż gazu

ziemnego i około 10 proc. ropy naftowej. W arktycznej

rywalizacji uczestniczy aktywnie pięć państw: Rosja,

Stany Zjednoczone, Kanada, Norwegia i Dania.

StAtuS pRAWNy teReNóW WoKół

bieguNA półNocNego

W odróżnieniu od obszaru wokół bieguna południowe-

go Arktyka 1 nie posiada specjalnie uregulowanego statu-

su prawnomiędzynarodowego (brak międzynarodowego

układu na wzór traktatu Antarktycznego z 1959 r.) 2 .

Jej status prawny wynika głównie z tzw. teorii sektorów

oraz Konwencji o prawie morza z 1982 r. 3

Zgodnie z kształtującą się od końca XV w. teorią

sektorów (ang. sector principle ) 4 , państwo ma prawo

do obszarów arktycznych, jeśli jego terytorium przylega

272

beZpiecZeńStWo NARoDoWe

i-ii – 2009 /9-10

Mapa 1. Sporny obszar wokół bieguna północnego

Oprac. na podstawie: http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42433000/gif/_

42433630_arctic_ice_map416_3.gif

1) Morze Arktyczne, nazywane też oceanem, otacza biegun północny rozciągając się

pomiędzy skalistymi terenami wyspiarskimi, które pokrywa czapa lodowa. Arktyka jest

najdalej wysuniętym na północ obszarem Ziemi. panujący w regionie bieguna północne-

go surowy klimat, podobnie jak w przypadku Antarktyki, przez wieki hamował trwałe

zasiedlenie tych obszarów. Dwudziestowieczny rozwój techniki, zwłaszcza lotniczej i mor-

skiej, ułatwił wyprawy do strefy arktycznej, powodując wzrost zainteresowania tą częścią

świata. Jeszcze przed pierwszą wojną światową organizowano ekspedycje w celu zbada-

nia okolic bieguna północnego. przodowali w tym brytyjczycy, Amerykanie, Norwegowie

oraz Rosjanie, którzy rywalizowali o pierwszeństwo i prestiż poszczególnych wypraw.

2) głównym celem podpisanego w okresie „zimnej wojny” porozumienia było ustanowie-

nie Antarktyki strefą bezatomową.

3) A. Dupont, The Strategic Implications of Climate Change , international institute for

Strategic Studies, http://www.informaworld.com/smpp/content~content=a793493840

~db=all~order=page, 03.06.2008, s. 33–42.

4) początki formowania się teorii sektorów wiążą się z wydaną w 1493 r. bullą papieża

Aleksandra Vi uzasadniającą prawa terytorialne hiszpanii. Zob.: V. forbes

273

do wszystkich stref w danym sekto-

rze. granice poszczególnych sekto-

rów wyznaczają: biegun północny

(wierzchołek), linie przeprowadzone

wzdłuż południków od krańcowego

punktu wschodniego i zachodniego

terytorium lądowego danego pań-

stwa do bieguna północnego (granice

boczne) oraz północna linia brze-

gowa (podstawa danego sektora).

pierwszym państwem, które pró-

bowało udowodnić swoje prawa do

Arktyki w oparciu o teorię sektorów,

była Kanada 5 . Jednak w związku

z rozwojem prawodawstwa oenze-

towskiego koncepcja sektorów wyda-

je się obecnie tracić na znaczeniu.

Natomiast zgodnie z Konwencją

o prawie morza z 1982 r. 6 , w stre-

ie Morza Arktycznego panuje

wolność żeglugi charakterystycz-

na dla wód międzynarodowych.

Każde z państw mających dostęp

do Morza Arktycznego sprawuje

przy tym suwerenną władzę nad

strefą przybrzeżną o szerokości

200 mil morskich (około 370 km).

Rysunek 1. Umiejscowienie szelfu kontynentalnego i wyłącznej

strefy ekonomicznej

Oprac. na podstawie Konwencji o prawie morza z 1982 r.

274

beZpiecZeńStWo NARoDoWe

i-ii – 2009 /9-10

Jest to wyłączna strefa ekonomicz-

na danego państwa rozciągająca się

wzdłuż jego wybrzeża.

mym – granic kompetencji państw.

Konwencja o prawie morza z 1982

r. stwierdza, że szelf rozciąga się do

zewnętrznej krawędzi obrzeża kon-

tynentu, która jest ustalana przez

państwo nabrzeżne na podstawie

dowodów geologicznych 8 . Naturalne

wzniesienia na szelie (tzw. grzbie-

ty 9 ) mogą być powodem rozszerzenia

Większość wydobycia surowców

energetycznych w strefach morskich

odbywa się na szelie kontynental-

nym 7 , który stanowi podwodne prze-

dłużenie kontynentów i – tym sa-

p. Armstrong, The Sector Principle: Two Indian Ocean Examples , ibRu boundary

and Security bulletin, http://www.dur.ac.uk/resources/ibru/publications/full/bsb2-4_

forbes.pdf, 1995.

5) utworzone w 1867 r. przez brytyjczyków dominium pod nazwą Kanada otrzymało

prawo do obszarów arktycznych na mocy dwóch decyzji z 1870 i 1880 r. (tzw. Orders

of Council ). Kanadyjskie starania o nowe strefy bieguna północnego opierały się do lat

80. XX wieku przede wszystkim na teorii sektorów – jako części zwyczajowego pra-

wa międzynarodowego. Władze w ottawie stały na stanowisku, że obszar arktyczny

powinien być podzielony między Rosję, Stany Zjednoczone (Alaska), Kanadę, Danię

(grenlandia) i Norwegię zgodnie z wytycznymi zawartymi w teorii sektorów (połu-

dniki wyznaczające 60 i 141 stopień długości geograicznej zachodniej). K. Kubiak,

Arktyczne problemy Kanady , „Raport – Wojsko technika obronność” 2008, nr 5,

s. 48–56.

6) coraz intensywniejsza eksploatacja obszarów morskich przyczyniła się do wprowadze-

nia międzynarodowych regulacji prawnych w tym zakresie. W 1974 r. w Nowym Jorku

rozpoczęła obrady Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw prawa Morza (ang.

United Nations Conference on the Law of the Sea – uNcloS). Konferencja ta dopro-

wadziła do przyjęcia w 1982 r. Konwencji prawa morza, która obecnie reguluje status

prawny obszarów morskich. 16 listopada 1994 r., po złożeniu podpisów przez wymaganą

liczbę 60 krajów, Konwencja zaczęła obowiązywać. Do umowy przystąpiło dotychczas

155 państw (w tym kraje ue). Rosja, Kanada, Norwegia i Dania, rywalizujące o dostęp

do zasobów arktycznych, są stroną konwencji. Natomiast Stany Zjednoczone, których

władze podpisały dokument, nie zakończyły do tej pory procesu ratyikacyjnego.

7) Szelf kontynentalny (tzw. półka kontynentalna) to część kontynentu zalana wodami

płytkiego morza. Sięga on do głębokości około 200 m poniżej poziomu morza; jego

szerokość jest zmienna (od 15–20 km do nawet 1400 km).

8) Zob. art. 76–86 Konwencji o prawie morza.

9) Rosja i Dania koncentrują się obecnie na argumentacji dotyczącej tzw. grzbietu

łomonosowa.

275

obszaru kompetencji państwowej.

Wymagane jest przedstawienie

Komisji Szelfu Kontynentalnego

oNZ stosownego materiału dowo-

dowego. państwa mogą zabiegać

o kontrolę obszaru, który jest połą-

czony z ich szelfem kontynentalnym,

pod warunkiem dostarczenia wystar-

czających dowodów geologicznych

w ciągu 10 lat od ratyikowania

Konwencji o prawie morza. W przy-

padku potwierdzenia, że obrzeże

kontynentalne jest położone dalej niż

200 mil morskich od linii podstawo-

wej, oraz przy wykorzystaniu wznie-

sienia na szelie, istnieje możliwość

kontroli strefy do około 400 mil mor-

skich od linii podstawowej 10 .

NASileNie

MięDZyNARoDoWeJ

RyWAliZAcJi o NoWe

StRefy WpłyWóW

W ARKtyce

państwa usytuowane w pobliżu

bieguna północnego – Rosja, Stany

Zjednoczone, Kanada, Norwegia

i Dania – już w przeszłości wyka-

zywały zainteresowanie przedłu-

żeniem swojego zwierzchnictwa

na częściach Morza Arktycznego,

które pozostawały niekontrolowa-

ne 12 . żadnemu z krajów nie udało

się jednak do tej pory bezsprzecz-

nie udowodnić swoich praw do

nowych terytoriów wokół bieguna

północnego 13 .

Status prawny Arktyki może

więc zostać uregulowany przez

Komisję Szelfu Kontynentalnego

oNZ, która w 2007 r. dokonała

wyboru nowych władz na pięciolet-

nią kadencję. Spośród pięciu krajów

arktycznych aktualnie w 21-oso-

bowej komisji, której kadencja po-

trwa do 2012 r., zasiadają przedsta-

wiciele Rosji i Norwegii (załącznik

1) 11 . W czasie wyborów w 2007 r.

Kanada i Dania nie zdołały wpro-

wadzić swoich reprezentantów

do składu oenzetowskiej komisji.

Natomiast Stany Zjednoczone,

które nie ratyikowały dotychczas

konwencji morskiej, mają zabloko-

waną drogę do udziału w pracach

tej instytucji.

Rywalizacja państw ark-

tycznych o nowe strefy wpływu

uległa intensyikacji w wyniku

rosyjskiej wyprawy „Arktyka

2007”. podczas tej ekspedycji,

którą w sierpniu 2007 r. kiero-

wał polarnik i deputowany Artur

czilingarow, na dnie morza pod

biegunem północnym umieszczo-

no rosyjską lagę. trzy tygodnie

po tej bezprecedensowej ekspe-

dycji rosyjski instytut geologii

oceanów, zaangażowany mię-

dzy innymi w poszukiwania złóż

naturalnych, wydał oświadczenie,

że posiada dowody na przynależ-

ność do Rosji znacznego obszaru

Arktyki 14 .

276

beZpiecZeńStWo NARoDoWe

i-ii – 2009 /9-10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: