3

Opracowała:
Hanna Łobza
nauczyciel bibliotekarz SP 34 w Poznaniu

                                 W świecie książek
        Program zajęć literackich z elementami biblioterapii
                                     dla klas 0-III

... Dlaczego tak mi zależy na tym, aby dzieci czytały?
Ano dlatego, że kształtując w nich nawyk czytania czynimy je odpornymi na poczucie bezsensu, na smutek, samotność, niedostatek. Życie "przeczytane" nie jest zmarnowane...Fragment artykułu Joanny Olech, pt. "Zatrzymać pochód głupoty"
wydrukowanego w "Magazynie Ilustrowanym Gazety Wyborczej z dnia 13 .06. 2001
 

1.Wstęp

                                 Program zajęć literackich z elementami biblioterapii zakłada intensyfikację działań związanych z książką i czytelnictwem na terenie szkoły podstawowej wśród dzieci klas 0-III.
                                 Literatura piękna od zarania dziejów miała wielki wpływ na człowieka poprzez przedstawienie takiego spojrzenia na świat, które albo jest mu dobrze znane albo zupełnie nowe, oferując przez to wzory do myślenia, przeżywania czy zachowania. Ma swój olbrzymi udział w rozwoju osobowości, pomaga zachować równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami –smutkiem, żalem, lękiem, gniewem, uczy nowych zachowań, daje wreszcie wzory zachowań. Tak szerokie spektrum jej działania spowodowało, że już na początku XX wieku zaczęto wykorzystywać jej możliwości w celach terapeutycznych.. Powstała zupełnie nowa dziedzina, nazwana biblioterapią ( z greckiego  biblion – książka, i therapeo – leczę ). Wykorzystują ją do swoich potrzeb lekarze, psycholodzy, pedagodzy, wychowawcy, nauczyciele i bibliotekarze.
                                 Do celów szkolnych dobre zastosowanie ma definicja biblioterapii wychowawczej ( rozwojowej ), w której stosuje się książki  dostosowane do potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających do rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy. Za jedno z najważniejszych zadań biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnieniu się ucznia poprzez dostarczenie mu takiej literatury ( bodźca ), która umożliwi mu twórcze i aktywne działanie prowadzące do rozwiązania jego problemów .
Dzieje się tak nie tylko poprzez ogrom zawartych w literaturze doświadczeń, ale przede wszystkim przez sposób docierania do czytelnika. Dziecku niezbędne są wzory osobowościowe. Dzięki nim uczy się ono, jakie cele wybierać i jak je realizować. Często dom rodzinny nie dostarcza ich lub nie potrafi przeciwstawić się wzorcom negatywnym, którymi dziecko jest bombardowane z ekranu telewizora i komputera. Takim wzorem może być bohater książkowy ( np. z książek A. Lidgren, M. Musierowicz,
M. Jaworczakowej, K. Makuszyńskiego ).
                             Szczególną rolą w literaturze cieszy się baśń, która w wyjątkowy sposób wzbogaca świat wewnętrzny dziecka łącząc w sobie elementy świata realnego i fikcyjnego. Wyraźny podział na dobro i zło sprawia, że uczy się ono nie tylko pokonywać trudności, lecz także zdobywa cenną wiedzę na temat systemu wartości i właściwych wzorców postępowania. Przekonanie, iż dobro zawsze zwycięża, uczy, że warto w życiu postępować zgodnie z zasadami. Baśń uczy dziecko współczucia i empatii. Rozwija wyobraźnię i  fantazję, wyzwala emocje. Może być ona wykorzystywana w zajęciach literackich z elementami biblioterapii jako wzorzec określonych zachowań, ułatwia projekcję własnych doznań, pomaga wejrzeć we własne problemy i wzmacnia wewnętrznie.
                                Wielkie usługi może oddawać biblioterapia rodzicom. Jest ona metodą o wprost nieocenionych możliwościach. Zarówno rodzice jak i nauczyciele doskonale wiedzą jak mało efektywne jest tak zwane prawienie morałów czy kazań. Profesjonalnie dobrana książka i odpowiednio poprowadzone zajęcia potrafią zdziałać cuda bez zbędnego moralizowania. Dlatego ideałem byłoby przynajmniej uświadomić rodzicom istnienie takich możliwości . W nauczaniu zintegrowanym (klasy O-III ) książka i biblioteka odgrywają istotną rolę w przygotowaniu dziecka do obcowania ze światem sztuki. Dzieci chętnie uczestniczą w organizowanych w bibliotece spotkaniach edukacyjnych, które przyczyniają się do rozwoju ich zainteresowań, kształtowania nawyków czytelniczych, wyrabiania gustów i stylów czytania.

Uwagi  do realizacji programu.

                                Propozycje dla klas 0-III przedstawiłam jako jednolity blok programowy, zakładając te same treści i tą samą literaturę, ale różnicowanie stopnia trudności przy pracy z  wybraną książką. Wiedząc, że poziom rozumienia czytanego na głos tekstu przekracza o kilka lat poziom rozumienia przy samodzielnym czytaniu, można sobie na to pozwolić. I tak w klasie „O” i pierwszej zajęcia mają charakter zabawy opierającej się na czytanym tekście i wykonywaniu do niej ilustracji, w klasie drugiej można podnieść stopień trudności o samodzielne opowiadanie, recytację także elementy inscenizacji a wreszcie w klasie trzeciej dzieci piszą list, układają krótkie wierszyki, wymyślają dalsze losy bohaterów ( niekoniecznie głównych) lub wypełniają krzyżówkę.
                               Przedstawiony przeze mnie program współgra zarówno z programem wychowawczym jak i z programem nauczania zintegrowanego w SP 34, można go realizować we współpracy z nauczycielem nauczania zintegrowanego, psychologiem, pedagogiem szkolnym bądź w ramach samodzielnych zajęć z elementami biblioterapii. Nawiązuje również do szeroko propagowanej w mediach akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, do której aktywnie się włączyłam.
                              W celu ułatwienia realizacji programu załączony został podział całego programu na cykle tematyczne i w takiej formie przedstawiłam go nauczycielom.
                             Aby całość przedsięwzięcia łatwo można było zweryfikować załączyłam również arkusz ewaluacji w postaci ankiety a dla dzieci najmłodszych rysunki ułatwiające zobrazowanie emocji.







2.Cele główne programu

Rozwijanie i kształtowanie  zainteresowań czytelniczych.
Rozbudzanie umiejętności poszukiwań literackich.
Kształtowanie nawyku czytania i zdobywania wiedzy.
Wzmocnienie  i wzbogacenie zasobów dziecka tak, aby lepiej potrafiło radzić sobie z trudnościami życiowymi.
Zapobieganie uzależnieniu od telewizji i komputerów


3. Szczegółowe cele zajęć literackich z elementami biblioterapii

Po zrealizowaniu programu zajęć literackich z elementami biblioterapii na I etapie edukacyjnym szkoły podstawowej, dziecko:
- chętnie i samodzielnie czyta książki
- zna i docenia terapeutyczną rolę literatury
- rozwija swoje zainteresowania czytelnicze
- samodzielnie przychodzi do biblioteki
- potrafi określić swoje potrzeby czytelnicze
- czuje się zauważone i docenione
- ma poczucie własnej wartości
- wzbogaca swoją wiedzę o świecie i ludziach
- rozpoznaje, nazywa i wyraża swoje uczucia
- stara się panować nad własnymi emocjami
- rozwija poczucie empatii
- jest wrażliwe na potrzeby innych
- potrafi pracować z grupą
- potrafi skutecznie komunikować się z grupą
- poznaje różne sposoby rozwiązywania sytuacji trudnych.

4. Prowadzący zajęcia

   Zajęcia literackie z elementami biblioterapii prowadzić może nauczyciel bibliotekarz po
   uprzednim ukończeniu kursu Elementy biblioterapii w pracy nauczyciela bibliotekarza.

5.Uczestnicy zajęć.

Zajęcia przewidziane są dla uczniów klas O-III korzystających z zajęć:
- dla relaksu,
- ze względu na zainteresowania literackie,
- potrzebujących pomocy ze względu na:
        - problemy rodzinne
        - problemy zdrowotne ( np. niepełnosprawność)
        - brak akceptacji ze strony grupy rówieśniczej
        - trudności w nauce
        - inne trudności życiowe

6.Zasady prowadzenia zajęć:
 

- integracja uczestników zajęć
- swoboda uczestnictwa
- uwzględnianie zainteresowań literackich
- uwzględnianie potrzeb i preferencji
- dostosowanie poziomu i tempa zajęć do poziomu intelektualnego i fizycznego    
  uczestników

7.Organizacja zajęć:

    systematyczne, cotygodniowe spotkania

 

8.Proponowane techniki pracy:

   - głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci,
   - czytanie wybranych tekstów literackich przez prowadzącego zajęcia,
   - słuchanie tekstów o różnym charakterze  (np. relaksacyjne, aktywizujące),
   - dyskusja nad czytanym utworem,
   - pisanie listu do bohatera,
   - wymyślanie innego zakończenia utworu,
   - wymyślanie dalszych losów postaci niekoniecznie pierwszoplanowych,
   - wchodzenie  w rolę wybranego bohatera i przedstawianie scenek,
   - wykonywanie ilustracji do czytanego utworu,
  - ilustrowanie własnego nastroju i emocji,
  - gry i zabawy literackie: wymyślanie krótkich tekstów literackich i poetyckich,
     fraszek , zagadek, krzyżówek,
  - tworzenie ilustrowanych katalożków do literatury dziecięcej.


9. W świecie książek. Szczegółowy plan zajęć literackich z elementami
     biblioterapii.

                                                            W świecie książek.
                            Szczegółowy plan zajęć literackich z elementami biblioterapii