NSZ w powstaniu Biuletyn8-9_2007-3.pdf

S EBASTIAN B OJEMSKI

NSZ W POWSTANIU

WARSZAWSKIM

Dzieje Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) to bardzo mało znany

fragment historii Polski Podziemnej. Pięćdziesiąt lat komunizmu

spowodowało, że NSZ (wraz z organizacjami składowymi) są trak-

towane jako margines podziemia niepodległościowego działającego

w Polsce w latach 1939–1945. Przyczyną tego stanu był ich narodo-

wy i antykomunistyczny charakter oraz fakt, że oddziały tej formacji

najdłużej walczyły z komunistami.

Po 1990 r., kiedy zniesiono cenzurę, zaczęły pojawiać się publikacje dotyczące podziemia

narodowego. Opracowania na temat NSZ autorstwa takich historyków jak Marek Jan Cho-

dakiewicz, Leszek Żebrowski lub Wojciech Jerzy Muszyński nie wyczerpują jednak tematu.

O wkładzie NSZ w walkę o niepodległość Polski należy pamiętać także przy okazji rocznic,

takich jak rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego.

Lipiec 1944 r. był miesiącem dużego napięcia. Ofensywa Armii Czerwonej posuwała się

w kierunku Warszawy. Na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej oddziały AK, w ramach

akcji „Burza”, toczyły walki z Niemcami. W Warszawie struktury AK rozpoczęły gorączko-

we przygotowania do akcji zbrojnej.

Dowództwo warszawskich NSZ nie zostało poinformowane o planowanym rozpoczęciu

Powstania. Mimo pełnego zaskoczenia, zarówno indywidualni żołnierze, jak i pododdzia-

ły NSZ zgłosili gotowość do walki. W Śródmieściu w działania powstańcze włączyły się

kompanie Pułku im. gen. Władysława Sikorskiego, jako samodzielne oddziały lub w ramach

organizowanej przez mjr. Leona Nowakowskiego „Liga” Grupy „Chrobry II”. Kilkunasto-

osobowa grupa podchorążych dołączyła do batalionu kpt. „Golskiego” w rejonie Politech-

niki Warszawskiej. Na Starym Mieście ppłk Zygmunt Reliszko „Kołodziejski” organizował

oddziały Brygady Dyspozycyjnej Zmotoryzowanej, które uczestniczyły w walce w ramach

najbliższych AK-owskich oddziałów. Najlepiej spisał się oddział dywersyjny dowodzony

przez kpt. „Romana” (przybrane nazwisko Kamiński – N.N.). Przypadkowo zawiadomieni

żołnierze już o godzinie 11:00, czyli 6 godzin przed godziną „W”, zameldowali płk. Edwar-

dowi Pfeifferowi „Radwanowi”, komendantowi obwodu Śródmieście, gotowość do walki.

Po dwóch tygodniach walk płk „Topór” meldował dowódcy NSZ ppłk. Albinowi W. Ra-

kowi „Lesińskiemu”: [...] Spośród żołnierzy wcielonych, tak będących w akcji, jak i drugiego

rzutu, formuję kadry sześciu pułków piechoty, które po otrzymaniu broni natychmiast mogą być

uzupełnione i w bardzo krótkim czasie użyte do każdej akcji bojowej. Codziennie melduje się

po kilku oﬁ cerów, zgłaszając swe podporządkowanie się osobiste i swoich oddziałów, bezpo-

średnio biorących udział w pierwszej linii, lub przydzielonych taktycznie do oddziałów AK”.

Mimo krytycznej oceny powstańczych planów AK wobec wkraczającego na polskie tereny

nowego okupanta, NSZ od razu zaangażowały się w walkę, zarówno zbrojnie, jak i propagan-

dowo. Związany z NSZ Obóz Narodowy w „Szańcu” z 16 sierpnia apelował: „Na szańcach

miasta z bronią czy z łopatą walczy cała ludność. Wszyscy biorący udział w akcji zasłużyli swą

170

postawą na miano żołnierzy. Niech więc duch bohaterstwa walki ogarnie i zespoli wszystkich

Polaków. Zamilknąć muszą dziś wszelkie spory, zniknąć wszelkie różnice, odłożone być muszą

najważniejsze nawet pytania i wątpliwości. Wszyscy do boju czy do służb pomocniczych. Wza-

jemna pomoc, opieka nad bezdomnymi to nakaz sumienia i honoru”.

Licząc na rychłe zwycięstwo powstańców rozpoczęto w Śródmieściu formowanie dowódz-

twa korpusu i jego poszczególnych jednostek. W skład zgrupowania 1. DP wchodziły zawiązki

pułków: Czarnieckiego, Jana Henryka Dąbrowskiego i gen. Władysława Sikorskiego. Drugą

dywizję NSZ miały tworzyć pułki: Czwartaków, Legii Puławskiej oraz Traugutta. Ze względu

na brak broni w większości były to oddziały zapasowe. Walcząc w ramach AK, NSZ tworzyły

strukturę poziomą – oddziały podlegające organizacyjnie którejś z dywizji mogły być taktycznie

podporządkowane jednostkom AK. Podobnie oﬁ cerowie, którzy byli wyznaczeni na stanowiska

dowódcze w korpusie, równolegle pełnili służbę w zgrupowaniach AK.

Na Starym Mieście największym, bo liczącym do 1200 żołnierzy, zgrupowaniem NSZ

była Brygada Dyspozycyjna Zmotoryzowana (tzw. Grupa „Koło”). W jej skład wchodził

Pułk Rozpoznawczy mjr. Ferdynanda Silnego „Grada Baczyńskiego”, Legia Akademicka

kpt. Kisielińskiego „Modrzewia” oraz Dywizjon Artylerii Zmotoryzowanej mjr. Bolesława

Woźniaka „Walczyńskiego”. Oczywiście, tak jak i AK-owskie oddziały „zmotoryzowane”

w większości nieuzbrojeni NSZ-owcy pełnili funkcje pomocnicze: gasili pożary, transporto-

wali żywność i rannych. Ci, którzy mieli broń, pomagali żołnierzom AK bronić barykad na ul.

Świętojańskiej, Piwnej, Miodowej. Najbardziej znaną grupą z brygady była Legia Akademi-

cka. W swojej książce Żołnierze Starówki wydanej w 1957 r. kpt. Lucjan Fajer „Ognisty” na-

pisał o legionistach: „Byli to bardzo dzielni chłopcy i zasłużyli sobie na miano bohaterów”.

Bardzo mało znanym epizodem z historii walk oddziałów NSZ na Starówce było przyjęcie do

brygady grupy Żydów wyzwolonych z obozu koncentracyjnego przy ul. Gęsiej. Żydzi pracowali

także przy wydawaniu pisma aﬁ liowanego przy Brygadzie – „Głosu Starego Miasta”. Związany

z NSZ był również zwierzchnik cywilny Starówki Władysław Świdowski „Wik Sławski”.

NSZ-owcy brali udział w zdobywaniu m.in. Poczty Głównej, PAST-y, bronili Banku Pol-

skiego, Ratusza, Dworca Pocztowego, wraz z jednostkami AK pod koniec września próbowali

przebić się ze Starówki do Śródmieścia, walczyli także w Lasach Chojnowskich. Tam, gdzie

nie było własnych oddziałów, samodzielnie przystępowali do walki w ramach AK. Na czele

oddziałów AK lub w powstańczych sztabach znaleźli się: ppłk Kazimierz Falewicz „Anto-

ni” – dowódca obrony Politechniki, płk Witold Komierowski „Sulima” – inspektor bojowy

Obwodu Śródmieście, mjr Edward Jaworowicz „Bicz” – szef sztabu zgrupowania „Kryska”

na Powiślu, mjr Włodzimierz Kozakiewicz „Barry” – dowódca żandarmerii na Starym Mie-

ście, ppłk Stefan Tomków „Tur” – zastępca słynnego płk. Jana Mazurkiewicza „Radosława”,

ppor. Zdzisław Szczepański „Żuk” – dowódca 2. Harcerskiej Baterii Przeciwlotniczej „Żbik”,

por. Tadeusz Słomiński „Tadeusz Czarny” – dowódca kompanii w śródmiejskim zgrupowa-

niu „Ruczaj”. Pełnili funkcje, często nie ujawniając swojego konspiracyjnego pochodzenia.

Mimo zdarzającego się negatywnego stosunku wyższych oﬁ cerów AK, w NSZ obowiązywało

braterstwo broni bez względu na przynależność organizacyjną. Nawet pod koniec walk, kiedy

wielu powstańców ogarnęło zwątpienie, wywiad AK donosił: „Ze środowisk politycznych na

czoło wysuwają się w tych ciężkich chwilach członkowie NSZ i PPS”. Kiedy było wiadomo,

że Powstanie upadnie, struktury NSZ rozpoczęły prace nad przygotowaniem ewakuacji części

kadry z Warszawy. Wieści o planach NSZ szybko rozeszły się wśród powstańców; wywiad

AK informował dowództwo Powstania: „Są głosy przejścia [żołnierzy AK] do NSZ, który nie

zamierza dekonspirować się”.

171

Udział w walce poszczególnych oddziałów i grup żołnierzy NSZ był jak najbardziej przy-

padkowy. Nie wiemy, jaka ilość broni gromadzonej przez cztery lata okupacji o godzinie „W”

leżała w magazynach. Dezorganizacja była tak duża, że trudno jest ustalić nawet liczbę żołnierzy

NSZ, którzy wzięli udział w walce. Źródła NSZ-owskie podają liczby od 4800 do 2000 żołnie-

rzy. Nieznane są straty tej organizacji, bo nie zachował się żaden dokument na ten temat. Można

szacować, że NSZ w Powstaniu straciły ponad 1079 zabitych, rannych i zaginionych żołnierzy.

Po klęsce wielu żołnierzy Powstania włączyło się w konspirację antysowiecką. Grupy po-

wstańców z NSZ, które znalazły się w Brygadzie Świętokrzyskiej, utworzyły siatkę wywia-

dowczą na terenie Polski. Kadra oﬁ cerska Grupy „Koło” ppłk. „Kołodziejskiego” wznowiła

działalność po przeniesieniu się do Częstochowy. Ppłk „Kołodziejski” został komendantem

Zachodniego Obszaru NSZ-AK, a później w Sztokholmie szefem ekspozytury wywiadu Rzą-

du RP. Pierwszym szefem Pogotowia Akcji Specjalnej Narodowego Zjednoczenia Wojskowe-

go został mianowany mjr „Barry”.

Powojenna działalność konspiracyjna większości powstańców z NSZ znalazła swój epi-

log przed sądami „Polski Ludowej”. W komunistycznych więzieniach został zamordowany

Stanisław Kasznica walczący w pierwszych dniach Powstania wraz z NSZ-owską Obroną

Narodową na Ochocie. Do obozu koncentracyjnego w Rembertowie traﬁ ł płk „Kołodziejski”,

a rodzina skazanego na śmierć Mirosława Ostromęckiego wybłagała u Bieruta zamianę kary

śmierci na dożywocie. Aby uniknąć represji, NSZ-owcy podawali się za członków innych

organizacji konspiracyjnych, które brały udział w Powstaniu, np. w lewicowej Polskiej Armii

Ludowej ukrył się dowódca oddziału liniowego Pułku im. J.H. Dąbrowskiego, Jerzy Śmie-

chowski „Tur”, a jego bezpośredni przełożony mjr Marian Chrostowski „Ostoja” w ankietach

kombatanckich podawał się za członka AK.

Warszawa, miejsce postoju plutonu NSZ „Sikora” przy ul. Wiejskiej 11 (batalion „Miłosz”).

Dowódca plutonu ppor. Henryk Czapczyk „Mirski” oraz dowódca sekcji miotaczy ognia kpr. pchor.

H. Dutkowski „Kosowski” w czasie wolnym od służby

−

172

wśród ruin.

Fot. Henryk Świercz. Ze zbiorów Jana Podhorskiego udostępnił Rafał Sierchuła

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: