Mischke Wojciech - Polska korona królów czeskich.pdf - Historia 1914 do - Mimi101074

Pre-print

W OJCIECH M ISCHKE

Polska korona królów czeskich

Recenzja:

M ARTIN W IHODA Polská koruna èeských králù.

Èeský Èasopis Historický, R. 102: 2004, nr 4, s. 721-744.

Cracoviae MMVI

Polska korona królów czeskich

M ARTIN W IHODA Polská koruna èeských králù. Èeský

Èasopis Historický, R. 102: 2004, nr 4, s. 721 - 744 * .

Studium brneñskiego historyka Martina Wihody, opublikowane

pod tytu³em przejêtym dla tego omówienia, musi przyci¹gn¹æ uwa-

gê polskich mediewistów.

Punktem wyjcia pracy, któr¹ dedykowa³ Duanowi Tøetíkowi 1 ,

autor uczyni³ antyniemieck¹ atmosferê 1945 roku, wyra¿aj¹c¹ siê

negacj¹ jakiejkolwiek zale¿noci pañstwa czeskiego od Cesarstwa,

e-publikacja

http://www.mediewistyka.net/wihoda.pdf

na prawach rêkopisu

wersja 2.0 ostatnia aktualizacja: wrzesieñ 2006 roku

* Tekst tego artyku³u autor w³¹czy³ do swej ksi¹¿ki Zlatá bula sicilská. Podivu-

hodný pøíbìh ve vrstvách pamìti (Argo, s. l. [Praha] 2005. «Historické mylení»,

t. 26) jako rozdzia³ 4: Pamì v listinì (s. 93 - 142). Jego tezy przedstawi³ tak¿e we

wczeniejszej publikacji: Between the Emperor and the Pope. A Traumatic Cen-

tury of Czech History. [w:] The Neighbours of Poland in the 11 th Century. Red.

P. Urbañczyk. Warsaw 2002, s. 111 - 136; oraz w wersji popularyzatorskiej: První

èeské království a jeho pád. Èeská státnost za vlády kníete a krále Vratislava.

Dìjiny a Souèasnost, R. 27: 2005, nr 8, s. 18 - 22.

Czujê siê w mi³ym obowi¹zku wyra¿enia wdziêcznoci P. PhDr. Stanislavie

Kováøovej, kierownik o³omunieckiego oddzia³u Archiwum Ziemskiego w Opa-

wie, za gocinne przyjêcie w murach tej placówki, co umo¿liwi³o mi zebranie

materia³ów wykorzystanych w niniejszej pracy.

Rok wczeniej ukaza³a siê ksiêga pami¹tkowa tego badacza: Dìjiny ve vìku neji-

stot. Sborník k pøíleitosti 70. narozenin Duana Tøetíka. Praha 2003.

restytuowanego przecie¿ w narodzie niemieckim. Na tej fali podda-

no krytycznej analizie Z³ot¹ bullê sycylijsk¹ Fryderyka II Hohen-

staufa 2 . Mimo wszystko autor w ówczesnej dyskusji dostrzeg³ jednak

pierwiastek pozytywny zinterpretowanie dokumentu jako umo-

wy okrelaj¹cej wzajemne prawa i obowi¹zki Cesarstwa i Czech 3 .

Tym dokumentem przysz³y cesarz przyznawa³ Przemys³owi Otto-

karowi I prawo do korony królewskiej pod warunkiem, ¿e we w³a-

ciwy sposób przyjmie insygnia z r¹k w³adcy rzymskiego, oraz

gwarantowa³ wolnoci i przekaza³ prawo inwestytury czeskich bi-

skupów, czym uchyli³ status biskupa praskiego jako ksiêcia Rze-

szy 4 . Ale ród³o to zawiera ponadto niejasny passus zobowi¹zuj¹cy

w³adcê czeskiego do stawienia siê na sejmach Rzeszy jedynie w Bam-

bergu, Norymberdze i Merseburgu oraz zapewnienia ksiêciu pol-

skiemu przewodu 5 . To tylko jedna mo¿liwa wyk³adnia zwrotu ipsi

sibi ducatum prestare debeant 6 ; nie brak te¿ zwolenników lekcji,

wed³ug której Przemys³ Ottokar I i jego nastêpcy (ipsi = Przemyli-

dzi) uzyskali prawo do nadawania lenna (ducatum prestare) polskie-

mu ksiêciu 7 .

Kontrowersyjny passus cesarskiego dokumentu choæ expressis

verbis dotycz¹cy w³adcy polskiego w polskiej historiografii by³ trak-

towany po macoszemu. Przez d³ugi czas na jego temat pojawia³y siê

tylko incydentalne wzmianki w opracowaniach syntetycznych 8 . Do-

W takim sensie uj¹³ to insert Karola IV: et declaratur, quod curiam in Beben-

berch vel Nurenberch aut Merseburch visitare debeant et ducem Polonie condu-

cere (ACRB. T. I, fasc. 1, s. 6; cf tak¿e ACRB. T. II: Inde ab a. MCCCXLXI. usque

ad a. MCCCLV. Opera V. Hrubý. Pragae MCMXXVIII, sub numero 51, s. 43 - 47).

Tak¹ interpretacjê przyjê³a te¿ wiêkszoæ historyków (cf M. W IHODA Polská koru-

na... Ed. cit., s. 728, gdzie w przyp. 32 zestawiony przegl¹d obszernej literatury).

Codex diplomaticus et epistolaris Regni Bohemiae. (= CDRB) T. 2: Inde ab a.

MCXCVIII. usque ad a. MCCXXX. Ed. G. Friedrich. Pragae MCMXII, sub nu-

mero 96 (s. 92 - 94); nowsza edycja: Archivum Coronae Regni Bohemiae. (= ACRB)

T. I, fasc. 1: Inde ab a. MLXXXVI. usque ad a. MCCCV. Opera V. Hrubý. Pragae

MCMXXXV, sub numero 3 (s. 6 - 8).

Tak passus ten odczytywa³ Vácslav Vladivoj Tomek, którego zdaniem lenna zale¿-

noæ ziem polskich od królestwa czeskiego wyp³ywa³a z zobowi¹zañ trybutarnych,

co jednak w 1212 roku by³o sprowadzone do pustej formalnoci. Cf V. V. T OMEK

O právním pomìru Èech k nìkdejí øíi nìmecké. Cz. II: Od bitvy u Chlumce a

do zlaté bully císaøe Karla IV. (1126 - 1355). Èasopis Musea Království Èeského,

R. 31: 1857, z. 4, s. 484 - 516, ad rem: s. 494 - 495, przyp. 1.

Tym tropem pod¹¿a³ Adolf Bachmann (Geschichte Böhmens. T. 1 : Bis 1400. Go-

tha 1899, s. 448 - 449) oraz Václav Novotný, który jednoczenie odnotowa³ brak

praktycznego znaczenia zg³aszanych roszczeñ (Èeské dìjiny. T. I, cz. 3: Èechy

královské za Pøemysla I. a Václava I. (1197 - 1253). V Praze 1928, s. 305, przyp. 2.

«Laichterùv výbor nejlepích spisù pouèných», ks. LII).

Ostatnio obie wersje poddali krytycznej analizie Josef emlièka (Poèátky Èech

královských 1198-1253. Promìna státu a spoleènosti. Praha 2002, s. 105 - 107)

oraz Martin Wihoda (Polská koruna... Ed. cit., s. 727 - 730).

Na temat tego dyplomu zob. zw³aszcza J. EMLIÈKA Zlatá bula sicílská. Praha

1987. «Slovo k historii», 11; a tak¿e najnowsz¹ publikacjê Martina Wihody, przy-

wo³an¹ w przyp. *.

Zagadnienie to ostatnio szczegó³owo omówi³ Jiøí Kejø (O øíském kníectví

praského biskupa. Èeský Èasopis Historický, R. 89: 1991, nr 4, s. 481 - 491).

De nostra autem liberalitatis munificentia statuimus, quod illustris rex predic-

tus vel heredes sui ad nullam curiam nostram venire teneantur, nisi quam nos

apud Babenberc vel Nurenberc celebrandam indixerimus, vel si apud Merseburc

curiam celebrare decreverimus, ipsi sic venire teneantur, quod si dux Polonie

vocatus accesserit, ipsi, sibi ducatum prestare debeant, sicut antecessores sui,

quondam Boemie reges, facere consueverunt, sic tamen, ut spatium sex ebdoma-

darum veniendi ad predictas curias eis ante prefigatur ( CDRB. T. 2, s. 92; ACRB.

T. I, fasc. 1, s. 7).

Cf R. G RODECK i Dzieje polityczne l¹ska do r. 1290. [w:] Historja l¹ska od naj-

dawniejszych czasów do roku 1400. T. I, pod red. S. Kutrzeby. Kraków 1933,

s. 155 - 326, ad rem: s. 171; G. L ABUDA Dyplomacja polska wczesnego feudalizmu

(wiek X-1306). [w:] Historia dyplomacji polskiej. Pod red. G. Labudy. T. I: Po³o-

wa X w. 1572. Pod red. M. Biskupa. Warszawa 1980, s. 33 - 217, ad rem: s. 143

Ca³kiem innym tropem pod¹¿a historiografia czeska, która regu-

lacje bazylejskie postrzega jako rozstrzygniêcia ustrojowe, a nie

incydentalne, czy wrêcz personalne, warunkowane bie¿¹cymi soju-

szami. W ten nurt wpisa³ siê tak¿e brneñski mediewista, który

nota bene prac polskich autorów nie wykorzysta³, a tym samym

nie podj¹³ z nimi polemiki. Jego zdaniem cesarska bulla opiera siê

na starszej tradycji, w której ukszta³towaniu niepoledni¹ rolê ode-

gra³y zjazdy w Merseburgu, bêd¹cym miejscem drugiej koronacji

Przemys³a Ottokara I (24 VIII 1203). Ale znaczenie Merseburga

kszta³towa³o siê od zarania II tysi¹clecia i dlatego Martin Wihoda

w pierwszym rzêdzie przeanalizowa³ rolê tego centrum w stosun-

kach pomiêdzy Cesarstwem, Czechami i Polsk¹.

Za klucz do zrozumienia postanowieñ Z³otej bulli sycylijskiej Wi-

hoda przyj¹³ relacjê Kanonika Wyszehradzkiego o zjedzie merse-

burskim w 1135 roku: Zatem kiedy ksi¹¿ê Sobies³aw i Boles³aw

pozostawali w niezgodzie, która powsta³a miêdzy nimi wskutek kno-

wañ nieprzyjaciela rodu ludzkiego, gdy nikt z im równych nie móg³

odpowiednim porednictwem przywróciæ pokoju miêdzy nimi ce-

sarz Lotar, bez w¹tpienia spowodowany Boskim natchnieniem, we-

zwa³ obydwu, aby w ustanowionym czasie przybyli na jego dwór. Kiedy

wiêc chc¹c wykonaæ rozkaz cesarski ka¿dy ze swoim orszakiem szyb-

kim marszem odbywa³ drogê, cesarz przez wielu pos³ów zachêca³ So-

bies³awa, swego kumotra i najwierniejszego przyjaciela królestwa,

aby przyby³ wczeniej ni¿ Boles³aw. To zapewne, jak dowiedzielimy

siê, czyni³ g³ównie z tej przyczyny, ¿e chcia³ [Sobies³awowi] pozosta-

wiæ rozstrzygniêcie, jakim czy jakiego rodzaju ceremonia³em mia³ by

przyj¹æ ksiêcia Boles³awa. Przeto gdy mia³ przybyæ ksi¹¿ê Boles³aw

i odbywa³a siê w tej sprawie narada cesarza z jego ksi¹¿êtami ksi¹-

¿ê Sobies³aw wstaj¹c powiedzia³, co wszyscy obecni us³yszeli, ¿e ksiê-

ciu Boles³awowi nie nale¿y siê od Boga ¿aden inny ceremonia³ jak

[ten], gdy zosta³ liktorem cesarza 11 . Autor wpisa³ j¹ w ca³y kontekst

(natomiast w skróconej wersji tej syntezy Historia dyplomacji polskiej X - XX w.

Pod red. G. Labudy i W. Michowicza. Warszawa 2002 Z³ota bulla sycylijska nie

jest nawet wspomniana); J. H AUZIÑSKI l¹sk wobec cesarstwa Staufów w wietle

listu Fryderyka II Hohenstaufa do Boles³awa II £ysego. Sobótka, R. 40: 1985,

nr 2, s. 203 - 223, ad rem: s. 221; A. B ARCIAK Czechy a ziemie po³udniowej Polski

w XIII oraz w pocz¹tkach XIV wieku. Polityczno-ideologiczne problemy ekspan-

sji czeskiej na ziemie po³udniowej Polski. Katowice 1992, s. 78 - 79. «Prace na-

ukowe Uniwersytetu l¹skiego w Katowicach», nr 1264.

Ponadto Marek Smoliñski, polski monografista dyplomu (por. przyp. nastêpny),

powo³uje siê na kolejn¹ pracê Jerzego Hauziñskiego: W krêgu uniwersalizmu

redniowiecznego Sacrum Imperium Romanum. S³upsk 1988 (ad rem: s. 241);

przytoczona referencja bibliograficzna nie poddaje siê weryfikacji, poniewa¿ wród

egzemplarzy obowi¹zkowych z³o¿onych w Bibliotece Jagielloñskiej taka publi-

kacja nie figuruje!

Canonici Wissegradensis continunatio Cosmae. [w:] Fontes Regni Bohemiae. T. 2 .

V Praze 1874, s. 222: ... Dum autem imperatoria iussa peracturi, festino cursu

unusquisque suo cum ducatu pergeret, imperator multos per legatos adhartatus

est campatrem suum Sobieslaum et fidelissimum regni fautorem, quatenus prius

quam Boleslaus veniret. Id vero gratia huius rei praecipue faciebat, ut comper-

tum habuimus, in suo arbitrio ponere volens, quo vel quali honore ducem Bole-

slaum reciperet; wyd. pol.: Kronikarze czescy. Kanonik Wyszehradzki. Mnich

M. S MOLIÑSKI Polski ksi¹¿ê w dokumencie Fryderyka II Hohenstaufa z 26 IX 1212 r.

[w:] Ksi¹¿êta, urzêdnicy, z³oczyñcy. Gdañsk 1999, s. 191 - 212. «Gdañskie studia

z dziejów redniowiecza», Nr 6. Ani w prezentowanym tu artykule, ani w wersji

ksi¹¿kowej, Wihoda do studium Smoliñskiego nie odwo³uje siê.

M. S MOLIÑSKI op. cit., s. 212.

piero Marek Smoliñski podj¹³ próbê wskazania ksiêcia polskiego, na

rzecz którego Fryderyk II na³o¿y³ na króla czeskiego obowi¹zek prze-

wodu 9 , bowiem zdaniem tego autora klauzula ta wyp³ywa³a z aktual-

nego sojuszu piastowsko-staufijskiego. W wyniku przeledzenia

w szerokim ujêciu kontekstu politycznego Smoliñski doszed³ do kon-

kluzji, ¿e ksiêciem, któremu Hohenstauf zapewnia³ przewód, by³ Hen-

ryk Brodaty

bazylejskiego dokumentu, przy czym przej¹³ pogl¹d Josefa emlièki,

¿e staufijski dyplom nie zawiera niczego, co mog³oby uw³aczaæ godno-

ci króla Czech, a asystowanie ksiêciu polskiemu z ca³¹ pewnoci¹ nie

stanowi³o obowi¹zku zaszczytnego, o który Przemys³ Ottokar I by

zabiega³. Co innego, gdyby stara³ siê odegraæ rolê cesarskiego dorad-

cy, dobrze zaznajomionego z polskimi stosunkami, i wystêpuj¹cego

jako rzecznik polskiej sprawy na forum Cesarstwa

w przywileju z 1158 roku 14 . ¯ywotnoæ tradycji siêgaj¹cej czasów

pierwszego króla czeskiego potwierdza wyimaginowana oracja Wi-

prechta z Grójca, zapisana w Rocznikach pegawsko-oldenburskich:

Przyznajê, ¿e nie mogê wyjæ ze zdziwienia, ¿e taki m¹¿ takiego imie-

nia i potêgi obojêtnie znosi ujmê i wzgardê królewskiego imienia i au-

torytetu. To w sposób oczywisty przejawia siê w tym, ¿e hrabiowie

i urodzeni, którzy s¹ obdarzeni wielk¹ si³a i czci¹, a którzy twym po-

przednikom dochowywali przysiêgi wiernoci i poddañstwa, odma-

wiaj¹ podporz¹dkowania siê twej w³adzy. Wyka¿ê ci, jak jest to

nieodpowiednie i niestosowne. Przypominam sobie, ¿e powiada siê, i¿

jednym z twych poprzedników by³ Bougo, pod którego w³adz¹ dostoj-

nie s³u¿yli nie tylko hrabiowie i inni szlachetni urodzeniem i potêg¹,

ale tak¿e ksi¹¿êta i margrabiowie. A ten, gdy przyj¹³ w³adzê i imiê

królewskie, rozszerzy³ swe pañstwo a¿ do prowincji Seringów i wy-

niós³ siê uroczycie ponad innych równie potê¿nych ksi¹¿¹t. Dlatego,

jeli chcesz wynagrodziæ ujmê królewskiego imienia, uwiadom so-

bie, ¿e jest w³anie odpowiedni czas i ¿e zamêt w sprawach publicz-

nych podsuwa korzystn¹ i sposobn¹ okazjê 15 .

Sazawski. Przet³umaczy³a, wstêp i komentarz opracowa³a M. Wojciechowska.

Warszawa 1978, s. 76 - 78.

Fakt spotkania cesarza Lotara III z Sobies³awem I potwierdzaj¹ tak¿e Roczniki

erfurckie Lotara (Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Germani-

carum in usum scholarum. [T. 42]: Monumenta Erphesfurtensia saec. XII. XIII.

XIV. Ed. O. Holder-Egger. Hannoverae et Lipsiae 1899, s. 41 - 42; ten i nastêp-

ne cytowane tomy z serii Monumenta Germaniae Historica dostêpne tak¿e

w wersji elektronicznej: www.dmgh.de ).

M. W IHODA Polská koruna... Ed. cit., s. 729 - 730.

tys³aw II. «Poznañskie s³owniki biograficzne»); dlatego bêdê go wy³¹cznie tak

oznacza³.

Zdaniem Wihody: Je¿eli wiêc na pocz¹tku XIII wieku [Przemys³ Ottokar I do-

pe³. WM] poszukiwa³ jakiego wzoru dla swego królestwa, bez w¹tpienia nie zwró-

ci³ siê ku neutralnie wystylizowanym warunkom z roku 1158, ale gdzie indziej,

byæ mo¿e ku XI wiekowi i pierwszej czeskiej monarchii Wratys³awa II (Polská

koruna... Ed. cit., s. 732).

W historiografii czeskiej z osob¹ Wratys³awa ³¹czy siê podwójna numeracja

jako ksi¹¿ê by³ on drugim w³adc¹ tego imienia, jako król pierwszym. Znajduje

to odbicie w zapisie: Wratys³aw II (I) cf przyk³adowo tytu³ najnowszej mono-

grafii: V. V ANÍÈEK Vratislav II. (I.). První èeský král. Èechy v dobì evropského

kulturního obratu v 11. století. Praha 2004. «Velké postavy èeských dìjin», t. 3.

Natomiast w polskim pimiennictwie wyró¿nia siê go jednolicie liczb¹ dwa, jako

drugiego panuj¹cego o tym imieniu (cf przyk³adowo S³ownik w³adców Europy

redniowiecznej. Pod red. J. Dobosza i M. Serwañskiego. Poznañ 1998, s. v. Wra-

Cf CDRB. T. 1: Inde ab a. DCCCV. usque ad a. MCXCVII. Ed. G. Friedrich.

Pragae MCMIV - MCMVII, sub numero 180, s. 176 - 178 oraz ACRB. T. I, fasc. 1,

sub numero 2, s. 4 - 6.

Monumenta Germaniae Historica. Scriptorum. T. XVI: Annales Pegavienses et

Bosovienses. Ed. G. H. Pertz. Hannoverae 1859, s. 236: Mirari satis [...] non

posse me fateor, quod tantus vir, tanti nominis ac potestatis, arquanimiter feras

detrimentum et abiectionem regii nominis et auctoritatis. Quod in hoc satis appa-

ret, quia comites et ingenui, magna potestate vel honore praediti, antecessooribus

tuis sub iureiurando fidem et hominium servantes, tuo recusat dominio subici.

Hoc quam indecens et incongruum sit aperiam. Memini quendam antecessorum

tuorum Bougonem dici, cuius principatui non dicam cimites aliosve nobilitate

opibusque pollentes, immo duces et marchiones militabant. Is adeptus dominium

! Spe³nianie ta-

kich funkcji by³oby potwierdzeniem nadrzêdnego stanowiska w³ad-

cy czeskiego wobec Polski. Tradycja, do której Przemylida móg³ siê

odwo³aæ, swój pocz¹tek wziê³a w czasach Wratys³awa II 13 , z pomi-

niêciem dowiadczeñ W³adys³awa II i rozstrzygniêæ zawartych

Mischke Wojciech - Polska korona królów czeskich.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: