Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 1990-06-19, C 213/89
Królowa przeciwko Minister Transportu, ex parte: Factortame Ltd i inni
Opubl: OETS 2002, poz. 27
Teza:
1. Do sądów krajowych należy, w oparciu o zasadę współpracy wynikającą z art. 5 [10] TWE, zapewnienie ochrony prawnej, którą podmioty indywidualne wywodzą z bezpośredniej
skuteczności przepisów prawa wspólnotowego.
2. Z podstawowymi wymogami prawa wspólnotowego sprzeczne są jakiekolwiek krajowe przepisy oraz praktyki legislacyjne, administracyjne lub sądowe, które mogą osłabiać skuteczność prawa
wspólnotowego pozbawiając sąd krajowy, stosujący przepisy wspólnotowe, możliwości pominięcia w toczącym się przed nim postępowaniu przepisów krajowych, które ograniczają, choćby
przejściowo, moc obowiązującą i skuteczność przepisów wspólnotowych.
3. Gdy przepis krajowy uniemożliwia sądowi krajowemu wydanie zarządzenia tymczasowego celem zapewnienia pełnej skuteczności orzeczenia w przedmiocie istnienia praw dochodzonych na
podstawie przepisów prawa wspólnotowego, dochodzi do istotnego naruszenia pełnej skuteczności prawa wspólnotowego. W związku z powyższym sąd krajowy, wydając w takich
okolicznościach zarządzenie tymczasowe, ma obowiązek nie stosować się do takiego przepisu prawa krajowego.
4. Powyższą interpretację wzmacnia postępowanie z art. 177 [234] TWE. Jego skuteczność zostałaby osłabiona, gdyby sąd krajowy, który zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z
wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego, nie mógł udzielić stronie tymczasowej ochrony do momentu wydania wyroku przez Trybunał.
Uzasadnienie:
Podstawy wyroku:
1. Zarządzeniem z 18.5.1989 r., [...], Izba Lordów wystąpiła do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego na podstawie art. 177 [234] TWE w przedmiocie interpretacji prawa
wspólnotowego. Pytania skierowane do Trybunału dotyczyły możliwości wydawania przez sądy krajowe zarządzeń tymczasowych w sytuacji, gdy postępowanie główne dotyczy uprawnień
wywodzonych z prawa wspólnotowego.
2. Pytania powstały w postępowaniu wszczętym przeciwko Ministrowi Transportu przez Factortame Ltd i inne przedsiębiorstwa, utworzone zgodnie z prawem brytyjskim, oraz przez dyrektorów i
udziałowców tych przedsiębiorstw, w większości obywateli Hiszpanii (dalej jako: powodowie w postępowaniu głównym).
3. Przedsiębiorstwa, których dotyczy postępowanie, zarządzają 95 kutrami rybackimi, zarejestrowanymi w brytyjskim rejestrze statków zgodnie z Merchant Shipping Act z 1894 r. Spośród tych
statków 53 były pierwotnie zarejestrowane w Hiszpanii i pływały pod hiszpańską banderą. Począwszy od roku 1980 kutry te zostały przerejestrowane i wpisane do rejestru brytyjskiego. Pozostałe
42 jednostki od początku były wpisane do tego rejestru, ale zostały przejęte przez wspomniane przedsiębiorstwa po 1983 r.
4. Ustawowa regulacja brytyjskiego rejestru statków została istotnie zmieniona przez część II Merchant Shipping Act z 1988 r. oraz Merchant Shipping (Registration of Fishing Vessels) Regulations
z 1988 r. Nie ulega wątpliwości, że Wielka Brytania zmieniła dotychczasowe przepisy celem przeciwdziałania działaniom określanym mianem "przejmowania kontyngentu". Zdaniem Wielkiej
Brytanii działania te polegały na korzystaniu z brytyjskich limitów połowowych przez statki pływające pod brytyjską banderą, które w istocie nie były w żaden sposób związane z Wielką Brytanią.
5. Merchant Shipping Act z 1988 r. zakładał utworzenie nowego rejestru statków, w którym miały być rejestrowane wszystkie brytyjskie statki rybackie, łącznie z wpisanymi do rejestru z 1894 r.
Jednakże, do nowego rejestru mogły być wpisane jedynie te jednostki, które spełniały warunki określone w art. 14 Merchant Shipping Act z 1988 r.
6. Art. 14 ust. 1 stanowi, że nie naruszając treści zezwoleń wydawanych przez Ministra Transportu, statek rybacki może być wpisany do nowego rejestru wyłącznie gdy:
"a)
jest własnością brytyjską;
b)
jest zarządzany, a jego działania są kierowane i kontrolowane z terytorium Wielkiej Brytanii; oraz
c)
czarterujący, dyrektor lub zarządzający jest "kwalifikującą się osobą lub przedsiębiorstwem".
7. Zgodnie z art. 14 ust. 2 Merchant Shipping Act z 1988 r. statek rybacki jest własnością brytyjską, jeżeli tytuł prawny do niego przysługuje jednej lub kilku "kwalifikującym się osobom lub
przedsiębiorstwom" i jeśli statek jest użytkowany przez jedno lub więcej "kwalifikujących się przedsiębiorstw" lub w nie mniej niż w 75% przez "kwalifikujące się osoby". Stosownie do art. 14 ust.
7 "kwalifikującą się osobą" jest obywatel brytyjski zamieszkały i stale przebywający na terytorium Wielkiej Brytanii, "kwalifikującym się przedsiębiorstwem" jest przedsiębiorstwo utworzone zgonie
z brytyjskim prawem, którego główny zakład znajduje się w Wielkiej Brytanii oraz którego udziały w 75% znajdują się w rękach jednej lub kilku kwalifikujących się osób lub przedsiębiorstw i
którego dyrektorzy w 75% są kwalifikującymi osobami.
8. Merchant Shipping Act z 1988 r. i Merchant Shipping Regulations z 1988 r. weszły w życie 1.12.1988 r. Zgodnie z art. 13 ustawy z 1988 r., ważność wpisów do dotychczasowego rejestru
przedłużono do 31.3.1989 r.
9. W dniu 4 kwietnia 1989 r. Komisja wniosła przeciwko Wielkiej Brytanii skargę na podstawie art. 169 [226] TWE zarzucając w niej, że poprzez nałożenie wymogu obywatelstwa w art. 14
Merchant Shipping Act z 1988 r. naruszyła ona obowiązki wynikające z art. 7 [12], 52 [43] i art. 221 [294] TWE. Skarga Komisji jest przedmiotem toczącego się przed Trybunałem postępowania
w sprawie 246/89. W odrębnym dokumencie, złożonym do Trybunału w tej samej dacie, Komisja wniosła o wydanie tymczasowego zarządzenia nakazującego Wielkiej Brytanii zawieszenie
stosowania kwestionowanych przepisów w stosunku do obywateli innych państw członkowskich oraz kutrów rybackich, które do 31.3.1989 r. pływały pod banderą brytyjską i na podstawie
brytyjskiego zezwolenia. Zarządzeniem z 10.10.1989 r. w sprawie 246/89 Przewodniczący Trybunału zatwierdził wniosek Komisji. Zgodnie z powyższym zarządzeniem, Wielka Brytania zmieniła
art. 14 Merchant Shipping Act z 1988 r. ze skutkiem od 2.11.1989 r.
10. W chwili wszczęcia postępowania głównego 95 statków rybackich, należących do powodów w tym postępowaniu, nie spełniało wymogów określonych w art. 14 Merchant Shipping Act z
1988 r. W konsekwencji nie mogły one być wpisane do nowego rejestru.
11. Z uwagi na to, że statki te zostały pozbawione prawa prowadzenia połowów ze skutkiem od 1.4.1989 r., zainteresowane przedsiębiorstwa podważyły zgodność części II Merchant Shipping
Act z 1988 r. z prawem wspólnotowym. Wniosły również o udzielenie im tymczasowej ochrony prawnej do momentu wydania ostatecznego wyroku w tej kwestii.
12. Orzeczeniem z 10.3.1989 r., Divisional Court of the Queen's Bench Division zawiesił postępowanie, zwrócił się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego i udzielił powodom
tymczasowej ochrony prawnej zawieszając w stosunku do nich stosowanie przepisów części II Merchant Shipping Act z 1988 r. i Merchant Shipping Regulations z 1988 r.
13. W dniu 13.3.1989 r. Minister Transportu odwołał się od powyższego orzeczenia w zakresie dotyczącym zarządzenia tymczasowego. W wyroku z 22.3.1989 r. Court of Appeals (sąd
apelacyjny) stwierdził, że w świetle brytyjskiego prawa sądy nie mogą zawieszać stosowania przepisów ustaw Parlamentu za pomocą zarządzeń tymczasowych. W konsekwencji Court of Appeals
uchylił orzeczenie sądu niższej instancji.
14. Izba Lordów, przed oblicze której sprawa ostatecznie trafiła, wydała wyżej wymienione orzeczenie z 18.5.1989 r. Uznano w nim za należycie uzasadnione twierdzenia powodów dotyczące
poniesienia nieodwracalnych strat, jeżeli nie uzyskają tymczasowej ochrony prawnej, zaś postępowanie główne zostanie rozstrzygnięte na ich korzyść. Jednakże, Izba Lordów uznała, że prawo
brytyjskie nie pozwala sądom na wydawanie zarządzeń tymczasowych w takiej sprawie jak niniejsza. Utrwalona reguła common law stanowi, że nie można wydawać zarządzeń tymczasowych
przeciwko Koronie, tzn. przeciwko rządowi. Regule tej towarzyszy domniemanie, że ustawa Parlamentu jest zgodna z prawem wspólnotowym do momentu, kiedy nie orzeczono inaczej.
15. Izba Lordów zajęła się następnie kwestią, czy sąd krajowy może na podstawie prawa wspólnotowego, lecz wbrew przepisom krajowym, wydać zarządzenie tymczasowe przeciwko Koronie.
16. Izba Lordów postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału na podstawie art. 177 [234] TWE z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego w sprawie następujących pytań:
"1) Jeżeli zachodzą następujące okoliczności:
a) strona przed sądem krajowym dochodzi praw wynikających z norm prawa wspólnotowego, które są bezpośrednio skuteczne;
b) zastosowanie kwestionowanego środka krajowego w oczywisty sposób automatycznie pozbawi stronę dochodzonych praw;
c) istnieją poważne argumenty przemawiające zarówno za jak i przeciw istnieniu dochodzonych praw, w konsekwencji czego sąd krajowy wystąpił z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego
na podstawie art. 177 [234] TWE;
d) prawo krajowe zawiera obalalne domniemanie zgodności kwestionowanego przepisu krajowego z prawem wspólnotowym;
e) sąd krajowy nie może udzielić tymczasowej ochrony dochodzonym prawom przez zawieszenie stosowania przepisów krajowych na czas postępowania przed Trybunałem;
f) strona poniesie znaczne szkody, jeżeli nie uzyska tymczasowej ochrony dochodzonych praw, a Trybunał wyda orzeczenie na jej korzyść
czy prawo wspólnotowe:
a) zobowiązuje sąd krajowy do udzielenia tymczasowej ochrony dochodzonym prawom;
lub
b) daje prawo temu sądowi do udzielenia takiej ochrony?
2) Jeżeli odpowiedź na pytanie 1(a) jest negatywna, zaś na pytanie 1(b) twierdząca, na jakiej podstawie należy oceniać, czy zachodzi potrzeba udzielenia tymczasowej ochrony dochodzonych
praw?
17. Z informacji dostarczonych Trybunałowi, w szczególności z wniosku o wydania orzeczenia wstępnego, wynika, że pytania skierowane przez Izbę Lordów zmierzają do ustalenia, czy sąd
krajowy rozstrzygający kwestię dotyczącą prawa wspólnotowego, który uważa, że jedyną przeszkodą do udzielenia tymczasowej ochrony jest przepis prawa krajowego, musi pominąć ten przepis.
18. Należy przypomnieć, że Trybunał w § 14 orzeczenia z 9.3.1978 r. w sprawie 106/77 Amministrazione delle finanze dello Stato przeciwko Simmenthal Spa [1978] ECR 629 stwierdził, że od
momentu wejścia w życie bezpośrednio skuteczne przepisy prawa wspólnotowego muszą być w całości i jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Ponadto, stosownie do
zasady nadrzędności prawa wspólnotowego, stosunek przepisów pierwotnego i wtórnego prawa wspólnotowego oraz przepisów prawa krajowego polega na tym, że od momentu wejścia w życie
normy wspólnotowe automatycznie wykluczają stosowanie sprzecznych z nimi norm prawa krajowego.
19. Do sądów krajowych należy, w oparciu o zasadę współpracy wynikającą z art. 5 [10] TWE, zapewnienie ochrony prawnej, wywodzonej z bezpośrednio skutecznych przepisów prawa
wspólnotowego (zob. wyrok Trybunału z 10.7.1980 r. w sprawie 811/79 Ariete SpA przeciwko Amministrazione delle finanze dello Stato [1980] ECR 2545 oraz w sprawie 826/79 Mireco
przeciwko Amministrazione delle finanze dello Stato [1980] ECR 2559).
20. Trybunał stwierdził ponadto, że jakiekolwiek przepisy krajowe, (praktyka ustawodawcza, administracyjna lub sądowa) które mogą osłabiać skuteczność prawa wspólnotowego przez to, iż
odmawiają sądowi krajowemu właściwemu do stosowania przepisów wspólnotowych prawa do uczynienia wszystkiego, co jest konieczne dla pominięcia w toczącym się postępowaniu przepisów
krajowych, które ograniczają, chociażby przejściowo, moc obowiązującą i skuteczność przepisów wspólnotowych, są sprzeczne z podstawowymi wymogami prawa wspólnotowego (zob. wyrok
w sprawie Simmenthal, w § 22 i 23).
21. Pełna skuteczność prawa wspólnotowego zostaje w sposób istotny naruszona w sytuacji, gdy przepis krajowy uniemożliwia sądowi krajowemu rozstrzygającemu sprawę udzielenia
tymczasowej ochrony w celu zapewnienia pełnej skuteczności orzeczenia w przedmiocie istnienia praw dochodzonych na podstawie przepisów wspólnotowych. Z powyższego wynika, że sąd
krajowy, który w takich okolicznościach udzieliłby tymczasowej ochrony wbrew przepisowi krajowemu, jest zobowiązany do niestosowania tego przepisu.
22. Taką interpretację wzmacnia procedura z art. 177 [234] TWE, której skuteczność byłaby naruszona w sytuacji, gdyby sąd krajowy, który zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału o
rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego, nie mógł udzielić tymczasowej ochrony do momentu wydania wyroku przez Trybunał.
23. Z powyższego wynika, że odpowiedź na pytanie sądu krajowego powinna być następująca: prawo wspólnotowe należy interpretować tak, że sąd krajowy rozstrzygający sprawę dotyczącą
prawa wspólnotowego, który uważa, że jedyną przeszkodą do udzielenia tymczasowej ochrony jest przepis prawa krajowego, musi pominąć ten przepis.
Miejsca publikacji:
OETS 2002, poz. 27
Dodatkowe informacje:
Joanat