Korabiewicz Wacław - Midimo - Romans afrykański.pdf - Korabiewicz Wacław - Zabr7

Wacław Korabiewicz

Midimo

Romans afrykański

Czytelnik Warszawa 1983

SPOTKANIE

Zygmunt siedzi na kamiennej ławce, leniwie patrząc w otwartą przestrzeń Oceanu

Indyjskiego, z którego lazurowej perspektywy wyłania się coraz realniej statek z

czerwoną banderą sułtana Zanzibaru.

Uwierzyć trudno, że ziemia, którą w tej chwili depcze tak nonszalancko, to odległa o

tysiące mil od Polski Afryka Wschodnia — zdawałoby się, nigdy nieosiągalne

marzenie jego lat dziecięcych. Południowe morza, koralowe wyspy, ostrodziobe

pirogi, orzechy kokosowe padające z hukiem na asfaltowy chodnik ulicy, to wszystko

— takie niegdyś egzotyczne, niesamowicie romantyczne — dziś spowszedniało, stało

się dotykalne i codzienne.

Na ławce, tuż obok, rozparł się wygodnie Murzyn. Zadarł wysoko nogi i jest

niezmiernie dumny. Jeszcze tak niedawno podobne „poufalenie się” z wazungu,

białym człowiekiem, byłoby nie do pomyślenia. Dzisiaj już nikt go stąd wyrzucić nie

śmie. Tanganika to nie Afryka Południowa. Tu nie wieszają kartek z napisami:

„Tylko dla Europejczyków”, ONZ kontroluje rządy kolonialne w mandatowych

krajach.* Murzyn doskonale wie o tym, chociaż nie umie czytać, więc jeszcze wyżej

zadziera swoje bose nogi.

Za plecami Zygmunta, w cieniu pierzastych kokosowych palm, stoją długim

szeregiem makabryczne małe domki — hinduskie krematoria. Właśnie jeden z nich

smoliście dymi. Na szczęście wiatr odwiewa zapach spalenizny. Tutaj ludzie nie

czynią wielkich ceregieli z doczesnym przyodziewkiem nieśmiertelnej duszy.

Wszelkie przelotne sentymenty likwiduje stos najzwyklejszego drzewa.

Na podwiniętych bosych piętach (pantofle stoją obok), w kolorowych turbanach,

aksamitnych czarnych czapkach albo białych płóciennych furażerkach Ghandiego,

siedzą sobie w kucki, milcząc, najbliżsi krewni i przyjaciele, spełniając przepisową

powinność. Pilnują, aby złe duchy nie napastowały duszy, podczas gdy błądzi jeszcze

biedaczka wkoło trupa, szukając reinkarnacyjnego przeznaczenia.

* W jedenaście lat później, w 1961 r , Tanganika odzyskała niepodległość, a w 1962 r. proklamowała

się republiką.

Kiedyś, podczas wędrówki przez Indie, widywał już Zygmunt ciałopalenia, nie

interesował go więc teraz ten smolisty, drażniący nozdrza dym. Cóż nowego można

zobaczyć w daressalaamskim krematorium? Zresztą kamienna ławka, na której siedzi,

umieszczona jest w miłym cieniu kokosowej palmy, któż by więc chciał wyłazić teraz

w pełnię tropikalnego upału.

Jakże zazdrości w tej chwili rybakowi, który stoi przed nim po pas w wodzie i raz po

raz wyciąga z odpływowego błocka ślamazarnie poruszające się mątwy. Gdyby nie

„autorytet” białego człowieka, zanurzyłby się sam chętnie. Ale wybrzeże

przeznaczone jest tylko dla plebsu. Szanujący się bwana m’kubwa (wielki pan) musi

iść do pływackiego klubu albo jechać kilka mil dalej, na wybrane, „szlachetniej

urodzone” plaże.

Na wieży misyjnego kościoła bije godzina czwarta. Pora już iść do pracy. Ale się

wyraził. Jakaż to tam praca! Muzeum jest dla niego tylko wytchnieniem, wielką

przyjemnością. Wyżywa się w nim.

Gmach daressalaamskiego muzeum przypomina budowle południowej Hiszpanii albo

Bagdadu; takie same kolorowe kafle, połyskujące lazurem i bielą, takież same

kopułki i mauretańskie łuki.

Kiedy po chwili Zygmunt wchodził w główne drzwi, jeden z boyów, czyszcząc

bogatą rzeźbę arabskiej framugi, pozdrowił go grzecznie:

— Szikamo* bwana m’kubwa!

* Szikamo — tak pozdrawia się ludzi starszych i godniejszych (innych wita się zazwyczaj słowem

„jambo”).

— Marchaba! — odpowiedział zażenowany, bo jakiż tam z niego bwana m’kubwa!

Ot, hołodraniec uchodźczy, bezdomny włóczęga. Każdy obywatel tego kraju posiada

własny samochód albo przynajmniej rozporządza maszyną służbową, on tymczasem

ociekając potem chadza pieszo. Gdzież tam biednemu refugee* do normalnego

obywatela tego kraju, do prawdziwego bwana m’kubwy!

Chłodna sień owiała go miłym seledynem kaflowego wnętrza. W porównaniu z

żartem otwartej przestrzeni jest tu rześko. Olbrzymie dwa kły rekordowej wielkości

słonia chylą ze ściany swe ostrza. Z portretu w głębi patrzy król Jerzy V — stryjeczny

Mikołaja II, cara Wszechrosji. Bliźniacze podobieństwo tych dwóch twarzy nasuwa

przykre reminiscencje.

Na duży stół czytelni muzealnej wyłożył Zygmunt stos książek i pism. Usiadł, wplótł

palce w kędzierzawą czuprynę i zamyślił się nad mapą. Chciał wybrać najlepszą trasę

dla swojej pierwszej odkrywczej eskapady.

— Już pan wrócił z przechadzki?

Masz babo placek! Ledwie usiadł, a znów mu przeszkadzają. To pani Smith, jego

bezpośrednia zwierzchniczka, kuratorka muzeum. Lubił ją. Jej serce, zmiękczone

angielskim zdawkowym uśmiechem, rokowało dobre warunki współpracy. Kiedyś,

nie tak dawno, spędzili z sobą w jej prywatnym a nastrojowym saloniku bardzo miły

wieczór. Pan Smith, o wybitnie ostrym wyrazie twarzy, patrzył fotografiami z

każdego kąta i każda rozmowa schodziła jakoś niechcący na jego temat. Zginął pono

w samolotowym wypadku przed paru laty. (Zresztą Zygmunt nie wiedział dokładnie,

jak to było, a pytać nie chciał.) Był znanym uczonym, współtwórcą Tanganiki, ale

podobnie jak i jego żona, nie był Anglikiem. Tym obcym pochodzeniem należało

chyba tłumaczyć nieszablonowy charakter ich saloniku.

— Pan pozwoli, przejdziemy do sal muzealnych. Może się coś da zmienić w układzie

eksponatów, zawszeć nowy pracownik, nowe idee... nowa miotła...

* Refugee — (ang.) uchodźca.

— Właściwie jak dotąd nie bardzo się orientuję, jakiej gałęzi wiedzy poświęcone jest

to muzeum... — zaczął Zygmunt.

— Ba — uśmiechnęła się gorzko pani Smith — gdybym to ja wiedziała! Wszystko

zależy od przypadku, a właściwie od tego, kto wejdzie w skład zarządu tak zwanego

Komitetu Opieki. Ludzi tych przeważnie nie obchodzą sprawy muzealne. Do

komitetu dają się wybierać z pobudek czysto snobistycznych. Jeśli znajdzie się wśród

nich zoolog, wówczas głosują za powiększeniem ilości wypchanych zwierząt. Jeśli

zjawi się historyk — każą skupować zbroje i miecze. W ogóle kto okaże jakąś

inicjatywę, ten tu rządzi, cała reszta podnosi tylko, ziewając, ręce do głosowania.

— A jak z finansami?

— Mamy dość spory kapitał w banku. Szczytem honoru i ambicji jest jego

nienaruszalność. Wydatki pokrywa się z bieżących ofiar i małego subsydium

rządowego, musi tego wystarczyć na nasze pensje oraz sprzątanie. Wszystkie eks-

ponaty, jakie pan tu widzi, przywędrowały w ciągu dziesięciu lat istnienia muzeum

wyłącznie z łaskawych darów, dlatego panuje taki chaos.

— I nikt nie jeździł w teren? Nikt nie badał folkloru, nikt nie uzupełniał zbiorów? Jak

to być może? Wszakże muzeum to placówka naukowa. Świat pierwotny ginie. Nie-

długo nie pozostanie po nim ani śladu. Wszystko zalewa europejska tandeta.

— Myśli pan, że tego nie rozumiem? Ale oni marnują pieniądze. Zresztą, powiem

panu szczerze, nie było dotąd człowieka, który by się podjął podobnej roboty.

— Ależ pojadę w tej chwili — wyrwał się Zygmunt entuzjastycznie i zawstydził się

zaraz swojej bezpośredniości. Może nie wypada tak się narzucać?

— Nie potrzeba mi wielkich środków. Obejdę się prawie niczym. Niech mi tylko

pokryją koszty transportów — tłumaczył, jak gdyby usprawiedliwiając się przed

zarzutem interesowności.

Pani Smith uśmiechnęła się dobrotliwie. Jej z natury poczciwe oczy wyrażały teraz

matczyną troskliwość. Znikł gdzieś zdawkowy grymas podniesionych kącików warg.

— Mój mąż podobny był do pana. Taki sam zwariowany entuzjasta. Tak nie wolno,

to spala człowieka. Przeciętność nie znosi zapału. Niech pan pamięta, że każde

niedołęstwo rzuca kamienie pod nogi śpieszącym, a niedołęgów jest bardzo wielu,

tych zaś, co mogliby do czegoś dojść, liczba znikoma. Boję się przykrych

rozczarowań, ale niech się pan łatwo nie zraża. Ja panu we wszystkim pomogę.

Posuwali się wzdłuż gablotek czas jakiś milcząc, zajęci bardziej swoimi myślami

aniżeli tym, co leżało pod szkłem.

— A to co za figurka? — spytał Zygmunt podchodząc do niskiej gablotki, gdzie

wśród tykw obwieszonych paciorkami widniał komiczny drewniany wałek, z

przedniej jego powierzchni sterczały dwa stożkowate pagórki, imitujące jak gdyby

kobiece piersi, a nieco niżej, na samym środku — trzeci wzgórek, niczym wypuczony

murzyński pępek. U szczytu walca tkwiła mała główka w olbrzymim, stożkowatym,

napoleońskim kapeluszu. Poza tym ani nosa, ani oczu, ani żadnych rysów twarzy.

Symbolika czy stylizacja?

— Niestety nie mogę panu udzielić żadnych informacji, bo nikt nie zna pochodzenia

tego eksponatu — rzekła pani Smith. — Kiedyś próbowałam zidentyfikować go, ale

na próżno przeglądałam katalogi. Nic. Ani śladu. Prawdopodobnie jest to akcesorium

jakiegoś czarownika.

„...Akcesorium jakiegoś czarownika... Jak to brzmi zwyczajnie, powszednio” —

pomyślał Zygmunt. Dla niego była to podniecająca, tajemnicza historia. Bodziec do

energicznej akcji. Może tę małą figurkę dano komuś na szczęście, może przyniosła

śmierć? Ileż to niesamowitych scen mogło towarzyszyć jej narodzinom: tańce w

maskach, pierzaste stroje, zaklęcia i gwizdy, dzikie wycia przy ogniskach. Może

ludożercze rytuały? Kto to wie? I gdzie szukać odpowiedzi? Gdzie ów czarownik,

gdzie jego plemię?

— Kogo widzę! Mister Korewo! — przerwał mu rozmyślania znajomy głos pana

Reymana, przewodniczącego Komitetu Opieki. Biegł poprzez salę z wyciągniętą

dłonią, czym różnił się od przeciętnego Anglika, który z reguły wita się tylko swoim

-,,how do you do?” bez podawania ręki.

— Cudownie, że pana spotykam. Oto przyszła mi nowa myśl do głowy: musimy

zorganizować w muzeum wielką wystawę pod tytułem „Wpływy Indonezji na Afrykę

Wschodnią”. Zechce mi pan to wszystko przygotować.

— A któż wobec tego wybierze się w teren? — wybuchnął Zygmunt głosem tak

szczerej rozpaczy i zawodu, że oboje słuchający parsknęli śmiechem.

— Niechże pan nie bierze tej sprawy tak tragicznie — uspokajał pan Reyman. —

Wystawa nie potrwa długo. Pan tylko ją przygotuje i zaraz w drogę. Nie myślę pana

zatrzymywać. Tu jednak chodzi o zainteresowanie szerszej publiczności. Pojedzie

pan, pojedzie — zakończył jowialnie, poklepując Zygmunta po ramieniu,

„Chyba on nie jest czystej krwi Anglikiem — przemknęło przez myśl Zygmuntowi.

— Anglicy nigdy się nie poklepują”.

Pan Reyman tymczasem biegał już nerwowo po sali, coś poprawiał, coś wykrzykiwał

do boyów — i tyle go było widać. Gdy zniknął za drzwiami, pani Smith bezradnie

rozłożyła ręce.

— Widzi pan? Taka to i robota. Dziś wystawa, jutro nowy jakiś bzik, żadnego planu.

Będzie pan wyjątkowym szczęściarzem, jeżeli się panu uda wyruszyć kiedyś w teren.

— A jednak wyjadę, choćby się świat miał zawalić! — krzyknął na cały głos, trochę

dla podkreślenia swego uporu i siły woli, a bardziej z powodu nie dającej się

opanować wściekłości.

Po chwili śledził przez nie domknięte okno czytelni, jak mały samochodzik pani

Smith zakręca dokoła klombii. Mimo że zaczynała już siódmy krzyżyk, prowadziła

maszynę pewną ręką. Przypomniał sobie pewien obrazek sprzed lat, gdy,

przejeżdżając przez Cape Town, zobaczył za drucianą siatką parkanu grono siwych

staruszek grających w kręgle. Były ogromnie przejęte: śmiały się na głos,

wykrzykiwały i podskakiwały z radości. Czyż do pomyślenia byłaby podobna zabawa

w gronie naszych polskich sędziwych matron? Na szczęście są narody, które mogą

sobie pozwolić na podobny spokój i równowagę ducha.

Opuścił głowę. Przed nim leżała mapa Afryki Wschodniej. Zaczął wodzić po niej

palcem i czytać złożony obok tekst:

„...Mniej więcej tysiąc lat temu przybyli tu z dalekiego Celebesu i Moluków

Indonezyjczycy i odtąd bardzo często już tędy pływali. Za dowód tych wizyt niech

służą kwadratowe domki, których Murzyni przedtem nie znali, a także kokosowe

palmy...”

„Co? — zdziwił się Zygmunt. — Kokosy nie są pochodzenia afrykańskiego? Chyba

to nieprawda”. Ale było wyraźnie napisane; przywędrowały z wysp Moluków i

zasiały się na podatnej glebie. „To tak, jak z daktylami w Indiach — pomyślał. —

Tam również wyrosły palmy z pestek, które niegdyś wypluli żołdacy Aleksandra

Macedońskiego”.

„Najciekawszym jednak i niczym nie zbitym dowodem wpływów indonezyjskich są

rybackie łodzie z bocznymi pływakami, zwane mgalawa — czytał dalej. — Takich

łodzi, jak Afryka szeroka i długa, nigdzie więcej się nie spotyka. Istnieją wyłącznie

pomiędzy portugalskim Mozambikiem a Mombasą”.

Zygmunt był zły. Czemuż, u licha, tak się spóźnił przychodząc na ten głupi świat?

Dziś wszystko już odkryte, opisane, zarejestrowane. Wszystko posegregowane i

złożone do odpowiednich szufladek. Mozoli się oto nad papierami jakichś cudzych

odkryć, podnieca się, entuzjazmuje, a cóż dopiero musieli przeżywać owi pionierzy

idąc poprzez dziewicze puszcze i pustynie?

— No, ale na dzisiaj chyba dosyć — mruknął wstając od stołu i odkładając atlas.

Wyciągnął ramiona i szeroko ziewnął. Był zmęczony.

Za oknem już pełna noc. Boye dawno odeszli. Drzwi i okna pozamykano na ciężkie

rygle. Zygmunt pozostał sam w wielkim gmachu muzealnym. Przeszedł się po sali.

Echo kroków niemile dudniło w pustce wysokich sufitów. Manekiny zanzibarskich

szejków sztywno patrzyły nań z połyskujących szkłem gablotek. Pochylił się nad

szafą czarodziejskich amuletów. Tajemnicza figurka przykuła jego wzrok.

„A jednak — pomyślał — praca muzealna ma w sobie dużo elementu twórczego.

Wszakże tyle jeszcze nie rozwiązanych zagadek. Chociażby wyśledzić, skąd taka

figurka pochodzi, określić jej znaczenie. Czy istnieją podobne?... Zaraz! —

przypomniał sobie nagle. — Widziałem już prawie identyczną, tylko gdzie?” Wysilał

pamięć. Przesuwał w wyobraźni wizytowane muzea. Chaotycznie poplątane fragmen-

ty. British Muzeum!... Afryka Zachodnia?... Tak, zdaje się. Ale czyżby na dwóch

przeciwległych krańcach mogły powstać identyczne zjawiska? Było to jeszcze

bardziej intrygujące, jeszcze bardziej ciekawe.

Wrócił do biblioteki. Zapalił wszystkie światła. Rozglądał się po półkach. Znał je

dokładnie: tu zoologia, tam botanika, na dole periodyki antropologiczne, na lewo

językoznawstwo, a na wprost pamiętniki podróżników — dział najciekawszy.

Porywające historie różnych Livingstone’ów, Stanleyów, Grantów, Cameronów,

Rebmannów i Krapftów — dziś to tylko nazwiska, ale ileż pod nimi kryje się głę-

bokich przeżyć i przygód! Właśnie ostatnio Zygmunt utonął po uszy w tych

biografiach.

Ale co się mieści w najodleglejszym kącie pokoju? Stoi tam szafa, której dolna część

nie jest oszklona. Nie zauważył też, aby pani Smith kiedykolwiek tam zaglądała.

Podszedł bliżej. Nachylił się. Przyklęknął — zamknięta. Wszystkie klucze na tablicy

rozdzielczej w sekretariacie. Poszedł tam i przeszukał tablicę. Niestety, numer czter-

nasty świecił pustką. Przypomniał sobie wówczas, że widział pęk jakichś kluczy w

środkowej szufladzie biurka pani Smith, zajrzał więc tam. Kluczyk numer czternaście

leżał oddzielnie, odsunięty na bok, między papiery, zardzewiały, jakby nigdy nie

używany.

Spróbował klucz w zamku — nie chciał się obrócić. Dopiero po długich mozołach

drzwiczki ustąpiły. Odsłoniło się ciemne wnętrze, pełne jakichś zakurzonych gratów.

Czegóż tu nie było! Jakieś gliniane wazy, koszyki, potłuczone chińskie czerepy,

masajskie tarcze, kolorowe naszyjniki, słowem wszystko, czego w muzeum za dużo, a

wyrzucić szkoda. Zwykły śmietnik.

Wyjmował przedmiot za przedmiotem powoli i ostrożnie, kładąc obok siebie kolejno

na podłodze. Wreszcie sięgnął głęboko w mrok szafy. Palcami wyczuł okrągły jakiś,

zawinięty w gałgany kształt. Chwycił za najbliższy fałd i pociągnął ku światłu.

Paczka była bardzo lekka. Zaczął rozwijać płachta po płachcie, a było ich kilka

warstw. Nagle zadrżał. Odruchowo cofnął rękę. Oto spoza tych płacht wyjrzała nań

murzyńska głowa. Spoza nie domkniętych powiek patrzyły martwe, matowe białka

oczu. Gdyby nie lekkość — przedziwna, nieprawdopodobna wprost lekkość — byłby

przekonany, że to rzeczywiście głowa człowieka. Nie ulegało jednak wątpliwości, że

miał przed sobą doskonale zrobioną maskę: pusta w środku, wyrzeźbiona z jednego

kawałka drewna, precyzyjnie naśladowała ludzką twarz. Było w jej rysach coś

przykuwającego, nie wiedział, czy w oczach, czy w bolesnym wykrzywieniu warg,

czy w spazmatycznym odrzucie głowy i śmiertelnym opadnięciu powiek. Wypukłe

blizny na policzkach wzmagały jeszcze realność. Całą twarz pokrywał jakiś

szczepowy tatuaż, co dodawało tragizmu i ponurości.

Podniósł maskę bliżej ku światłu. Z utajonym, nie określonym lękiem obracał ją na

wszystkie boki. Nie spotkał dotąd podobnego okazu ani tu, ani w żadnym z muzeów

europejskich. Bez wątpienia był to bardzo wartościowy egzemplarz. Ale czemu pani

Smith nie wystawiła go dotychczas na pokaz? Czyżby nie wiedziała o jego istnieniu?

Korabiewicz Wacław - Midimo - Romans afrykański.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: