ofiary przemocy.pdf

Zoja Sobolewska

Fundacja Dzieci Niczyje

Interwencje, diagnoza, terapia

dzieci - ofiar przemocy seksualnej

z doświadczeń terapeutów Centrum Dziecka i Rodziny

Fundacji Dzieci Niczyje

W artykule przedstawiona jest charakterystyka przypadków wykorzystywania seksualnego

dzieci prowadzonych w działającym od 6 lat w Warszawie Centrum Dziecka i Rodziny

oraz rodzaje postępowania diagnostycznego i terapeutycznego podejmowanego w tych

przypadkach. Prezentacja działań terapeutów Centrum pokazuje, w jaki sposób wiek

dziecka różnicuje wykorzystywane techniki diagnostyczne oraz formy pomocy udzielanej

dzieciom i ich rodzinom.

Centrum Dziecka i Rodziny rozpoczęło

swoją działalność w Warszawie w 1996 r.

Zespół terapeutów świadczy pomoc dzie-

ciom-ofiarom różnych form krzywdze-

nia: przemocy, wykorzystywania seksual-

nego, krzywdzenia emocjonalnego i za-

niedbań. Ze względu na coraz liczniej-

sze zgłoszenia do Centrum przypad-

ków wykorzystywania seksualnego dzie-

ci i specyfikę pomocy udzielanej dzie-

ciom wykorzystywanym oferta pomo-

cy tej grupie podopiecznych jest ciągle

poszerzana. Obecnie wykorzystywanie sek-

sualne dzieci to najczęściej zgłaszana do

Centrum forma krzywdzenia dzieci. Arty-

kuł ten jest podsumowaniem sześciolet-

nich doświadczeń terapeutów pracują-

cych w Centrum na rzecz dzieci-ofiar prze-

mocy seksualnej. Prezentuje wnioski do-

tyczące charakterystyki przypadków, z któ-

rymi pracowano w tym okresie w Cen-

trum, oraz stosowanych metod interwen-

cji, diagnozy, terapii i warunkujących je

czynników.

Sobolewska / Interwencje, diagnoza, terapia dzieci - ofiar przemocy seksualnej

1. Charakterystyka podopiecznych

Centrum Dziecka i Rodziny

Przedstawione niżej ustalenia są efek-

tem pogłębionej analizy danych dotyczą-

cych klientów przyjętych w Centrum

Dziecka i Rodziny w 2000 r. Analizie

poddano przypadki 239 dzieci, w tym 74

ofiar przemocy seksualnej, które pozosta-

wały pod dłuższą opieką placówki (wię-

cej niż 3 spotkania). Liczba ta nie obej-

muje dzieci-ofiar przemocy seksualnej,

na rzecz których przeprowadzano w Cen-

trum badania i sporządzano psycholo-

giczne opinie sądowe, przeprowadzono

przesłuchania prokuratorskie lub policyjne,

jak też przypadków badań i konsultacji

w celu weryfikacji hipotezy wykorzysta-

nia seksualnego, prowadzonych na proś-

bę rodziny czy domu dziecka bez podję-

cia dalszej opieki nad samą ofiarą 1 .

Znacznie rzadziej zgłaszane były przy-

padki wykorzystywania seksualnego chłop-

ców (18,9 % ofiar) niż dziewczynek (81,1 %).

Najwięcej ofiar (7 chłopców i 33 dziew-

czynki) było w wieku 13–18 lat. Licznie

reprezentowana była też grupa wieku

7–12 lat (21 dziewczynek i 3 chłopców).

W tych dwóch kategoriach mieściło się

86,5% wszystkich dzieci wykorzystywa-

nych seksualnie pozostających pod opieką

Centrum. Dane te odzwierciedlają tenden-

cje zauważane w wielu badaniach ofiar

przemocy seksualnej (Pospiszyl 1994; Lew-

-Starowicz 2000) i pokazują, że wiekiem

ryzyka dla krzywdzenia seksualnego za-

równo dla chłopców, jak i dziewczynek

jest przedział 7–12 lat, jak również wiek

pokwitania 13–18 lat.

1.1. Wiek i płeć

1.2. Formy wykorzystywania seksualnego

Rozkład płci i wieku dzieci, które zo-

stały w analizowanym roku podopieczny-

mi Centrum ze względu na doświadcze-

nie wykorzystania seksualnego, przedsta-

wia tabela 1.

Jak pokazuje tabela 2, dzieci trafiające

do Centrum najczęściej doświadczały ze

strony dorosłych przemocy seksualnej anga-

żującej dotyk oraz doprowadzane były do

współżycia seksualnego w formie penetracji

Tabela 1. Wiek i płeć dzieci (N = 74)

Wiek dzieci

Chłopcy

Dziewczynki

Razem

0-3 lata

4,1

4-6 lat

2,7

7-12 lat

32,4

13-18 lat

54,1

18 i więcej

6,7

Razem

100,0

1 W przypadku małych dzieci przebywających w domu dziecka prowadzone są konsultacje dla wychowawców

bądź rodzin zastępczych czy adopcyjnych. W przypadku dzieci z innych miast, po diagnozi sprawę przejmują

lokalne placówki często pozostając z Centrum w telefonicznym, konsultacyjnym kontakcie.

Sobolewska / Interwencje, diagnoza, terapia dzieci - ofiar przemocy seksualnej

1.3. Sprawcy

genitalnej, oralnej i analnej. Znacznie rzad-

szą formą wykorzystania seksualnego były,

zachowania seksualne bez dotyku. Na ogół

zachowania te towarzyszyły inwazyjnym

formom przemocy seksualnej.

Współwystępowanie różnych form wy-

korzystywania seksualnego dzieci prezen-

tuje tabela 3. U większości (81,6%) dzieci

zdiagnozowano jedną lub dwie, spośród

wymienionych w tabeli 2, formy przemocy

seksualnej. Mała liczba przypadków spół-

występowania różnych formy wykorzysty-

wania seksualnego dziecka może świad-

czyć o określonych preferencjach spraw-

ców, bądź też – co bardziej prawdopodobne

– o koncentrowaniu się relacji dzieci na te-

mat form doświadczonej przemocy na tych

najbardziej drastycznych.

Ważnym kryterium decyzji dotyczą-

cych formy oddziaływań podejmowa-

nych na rzecz dzieci-ofiar przemocy sek-

sualnej i ich rodzin jest relacja ofiary

ze sprawcą.

Najliczniejszą kategorią sprawców wy-

korzystywania seksualnego podopiecz-

nych Centrum byli ojcowie – stanowili

oni 39,5% sprawców w badanej próbie

oraz osoby z poza rodziny – 34,2%. Do

kategorii sprawcy „matka” zaliczone zo-

stały głównie przypadki współuczestni-

czenia matek w przemocy seksualnej wo-

bec dzieci. Dane te potwierdzają wyniki

wielu innych badań (Lew-Starowicz 2000),

w których wykazano, że przemoc seksu-

alna najczęściej spotyka dzieci w ich wła-

snych rodzinach.

Tabela 2. Formy zachowań seksualnych wobec ofiar

Rodzaj krzywdzenia seksualnego

Liczba

Pochwowe stosunki seksualne z dzieckiem

30,3

Oralne stosunki seksualne z dzieckiem

6,6

Analne stosunki seksualne z dzieckiem

10,5

Wprowadzanie palca bądź przedmiotów do pochwy lub odbytu

17,1

Nakłanianie dziecka do dotykania lub całowania narządów

płciowych dorosłego

21,1

Dotykanie, całowanie narządów płciowych dziecka

40,8

Dotykanie, całowanie innych części ciała dziecka w celach

erotycznych

30,3

Pokazywanie dziecku materiałów o treści erotycznej

5,3

Oglądanie narządów płciowych dziecka w celach

erotycznych/podglądanie dziecka

5,3

Robienie dziecku pornograficznych zdjęć lub filmowanie

2,6

Inne

13,2

Uwaga: Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż niektóre dzieci były ofiarami kilku form zachowań seksualnych.

Sobolewska / Interwencje, diagnoza, terapia dzieci - ofiar przemocy seksualnej

1.4. Zaburzenia funkcjonowania dziecka

Konsekwencją wykorzystywania sek-

sualnego może być wiele różnych zabu-

rzeń funkcjonowania emocjonalnego i spo-

łecznego dzieci. W grupie podopiecznych

Centrum Dziecka i Rodziny rozpoznane

zaburzenia charakteryzuje tabela 5.

Warto zwrócić uwagę na kategorię

„zmiany nastroju” identyfikowaną u prze-

szło połowy ofiar. Miały one trwale obni-

żony nastrój, lub depresję lub charaktery-

zowały się trwale podniesionym pozio-

mem aktywności w postaci zwiększonego

niepokoju, nadruchliwości, tików, zabu-

rzeń koncentracji.

W kategorii „fobie, lęki i natręctwa”

występowały np. natręctwa mycia ciała

Tabela 3. Liczba współwystępujących form wykorzystywania seksualnego dziecka

Liczba form

wykorzystania dziecka

Częstotliwość

55,3

26,3

9,2

3,9

1,3

2,6

1,3

Razem

100,0

Tabela 4. Sprawcy przemocy seksualnej wobec dzieci

Osoba

Liczba

Matka

10,5

Ojciec

39,5

Ojczym

6,6

Rodzeństwo

10,8

Inni członkowie rodziny

6,6

Osoba spoza rodziny

34,2

Nie wykryty

3,9

Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż niektóre dzieci były ofiarami więcej niż jednego sprawcy,

np. ojca i brata, ojca i dziadka, brata i kuzyna.

Sobolewska / Interwencje, diagnoza, terapia dzieci - ofiar przemocy seksualnej

lub rąk, fobie społeczne. Podniesiony po-

ziom lęku identyfikowany był głównie

u ofiar wykorzystywania seksualnego, któ-

re były jednocześnie ofiarami przemocy fi-

zycznej lub emocjonalnej ze strony spraw-

ców wykorzystywania lub innych osób

w rodzinie.

Do „zaburzeń psychosomatycznych”

zaliczane były zaburzenia snu, łaknienia,

wydalania – wtórne moczenie nocne, za-

parcia, wtórne zanieczyszczanie się, na-

wracające nudności, bóle brzucha itp.

„Zachowania destrukcyjne” to przede

wszystkim przemoc wobec innych, uciecz-

ki, wagarowanie, nasilona konfliktowość.

W kategorii „zespołu stresu pourazo-

wego” identyfikowane były wtargnięcia,

czyli nawracające obrazy przemocy, wraz

z grupą zaburzeń wymienianych w innych

kategoriach.

„Zachowania autodestrukcyjne” to naj-

częściej samookaleczenia w postaci naci-

nania brzucha czy ramion i przedramion,

intensywne stosowanie używek, myśli

i próby samobójcze.

Jako „zaburzenia rozwoju psychosek-

sualnego” identyfikowane były zaburze-

nia w rozwoju tożsamości psychoseksual-

nej, maskowanie płci, nieadekwatna do

wieku erotyzacja, powielanie roli ofiary

przemocy seksualnej, podejmowanie za-

chowań seksualnych w grupach rówie-

śniczych lub wobec innych dorosłych.

1.5. Rodziny ofiar

wykorzystania seksualnego

Jednym z ważnych czynników ryzyka

wykorzystania seksualnego w dzieciń-

stwie jest nieobecność jednego z rodzi-

ców lub wychowywanie się w rodzinie

zrekonstruowanej poprzez powtórny zwią-

zek małżeński matki (Finkelhor, Browne

1986). Jak pokazuje tabela 6, jedynie

Tabela 5. Rozpoznane objawy zaburzeń u ofiar przemocy seksualnej przed terapią

Objawy

Liczba

Zespół stresu pourazowego

15,8

Fobie, lęki i natręctwa

36,8

Zaburzenia psychosomatyczne

30,3

Zaburzenia nastroju

60,0

Zachowania destrukcyjne

28,9

Zachowania autodestrukcyjne

14,5

Zaburzenia rozwoju

psychoseksualnego

14,5

Inne objawy symptomatyczne

10,5

Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż niektóre dzieci były ofiarami więcej niż jednego sprawcy,

np. ojca i brata, ojca i dziadka, brata i kuzyna.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: