Konstytucja 3 maja 2.pdf

(99 KB) Pobierz
Microsoft Word - b00006.txt
Konstytucja 3 maja
Ustawa rządowa z 3 maja 1791 r.
Sejm I RP
Preambuła
Oblatum (1) de 5 Mai 1791
USTAWA RZĄDOWA [3 maja 1791 r.]
W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego. Stanisław August z bożej łaski i woli
narodu Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki,
Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i
Czernichowski, wraz z Stanami Skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski
reprezentującymi.
Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji
narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu
naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej
dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej
przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą,
egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu,
którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na
wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w
nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania
wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością
ducha niniejszą konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną
deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym wyraźną wolą swoją nie
uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu. Do której to konstytucji
dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkim stosować się mają.
I. Religia panująca.
Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze
wszystkimi jej prawami; przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania
jest
zabronione pod karami apostazji. Że zaś taż sama wiara święta przykazuje nam
kochać
bliźnich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek bądź wyznania pokój w
wierze
i opiekę rządową winniśmy. I dlatego wszelkich obrządków i religü wolność w
krajach polskich podług ustaw krajowych warujemy.
II. Szlachta i ziemianie
Szanując pamięć przodków naszych jako fundatorów rządu wolnego, stanowi
szlacheckiemu wszystkie swobody, wolności, prerogatywy pierwszeństwa w życiu
prywatnym
i publicznym najuroczyściej zapewniamy, szczególniej zaś prawa, statuta i
przywileje
temu stanowi od Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego, Władysława Jagiełły
i
Witolda brata jego, wielkiego książęcia litewskiego, nie mniej od Władysława i
Kazimierza Jagiellończyków, od Jana Alberta, Aleksandra i Zygmunta Pierwszego
braci, od
Zygmunta Augusta, ostatniego z linii jagiellońskiej, sprawiedliwie i prawnie
nadane,
utwierdzamy, zapewniamy i za niewzruszone uznajemy. Godność stanu szlacheckiego
w
Polszcze za równą wszelkim stopniom szlachectwa, gdziekolwiek używanym,
przyznajemy.
Wszystką szlachtę równymi być między sobą uznajemy, nie tylko co do starania się
o
urzędy i o sprawowanie posług Ojczyźnie, honor, sławę, pożytek przynoszących,
ale
oraz co do równego używania przywilejów i prerogatyw stanowi szlacheckiemu
służących. Nade wszystko zaś prawa bezpieczeństwa osobistego, wolności osobistej
i
własności gruntowej i ruchomej, tak jak od wieków każdemu służyły, świętobliwie
nienaruszenie zachowane mieć chcemy i zachowujemy; zaręczając najuroczyściej, iż
przeciwko własności czyjejkolwiek żadnej odmiany lub ekscepcji w prawie nie
dopuścimy;
owszem, najwyższa władza krajowa i rząd przez nią ustanowiony żadnych pretensji
pod
pretekstem iurium regalium (2) i jakimkolwiek innym pozorem do własności
obywatelskich
bądź w części, bądź w całości rościć sobie nie będzie. Dla czego
bezpieczeństwo osobiste i wszeiką własność komukolwiek z prawa przynależną jako
prawdziwy społeczności węzeł, jako źrenicę wolności obywatelskiej szanujemy,
zabezpieczamy, utwierdzamy i aby na potomne czasy szanowane, ubezpieczone i
nienaruszone
zostawały, mieć chcemy. Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i niniejszej
konstytucji uznajemy. Każdego szlachcica cnocie, obywatelstwu i honorowi jej
świętość
do szanowania, jej trwałość do strzeżenia poruczamy jako jedyną twierdzę
Ojczyzny i
swobód naszych.
III. Miasta i mieszczanie.
Prawo na teraźniejszym sejmie zapadłe pod tytułem Miasta nasze królewskie wolne
w
państwach Rzeczypospolitej w zupełności utrzymane mieć chcemy i za część
niniejszej
konstytucji deklarujemy, jako prawo wolnej szlachcie polskiej dla bezpieczeństwa
ich
swobód i całości wspólnej Ojczyzny nową, prawdziwą i skuteczną dające siłę.
IV. Chłopi włościanie.
Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło,
który najliczniejszą w narodzie stanowi ludność, a zatem najdzielniejszą kraju
siłę, tak przez sprawiedliwość, ludzkość i obowiązki chrześcijańskie, jako i
przez własny nasz interes dobrze zrozumiany, pod opiekę prawa i rządu krajowego
przyjmujemy, stanowiąc: iż odtąd jakiebykolwiek swobody, nadania lub umowy
dziedzice z
włościanami dóbr swoich autentycznie ułożyli, czyli by te swobody, nadania i
umowy
były z gromadami, czyli też z każdym osobno wsi mieszkańcem zrobione, będą
stanowić
wspólny i wzajemny obowiązek podług rzetelnego znaczenia, warunków i opisu
zawartego w
takowych nadaniach i umowach pod opiekę rządu krajowego podający. Układy takowe
i
wynikające z nich obowiązki przez jednego właściciela gruntu dobrowolnie
przyjęte,
nie tylko jego samego, ale i następców jego lub prawa nabywców tak wiązać będą,
że
ich nigdy samowolnie odmieniać nie będą mocni. Nawzajem włościanie jakiejkolwiek
bądź majętności od dobrowolnych umów, przyjętych nadań i z nimi złączonych
powinności usuwać się inaczej nie będą mogli, tylko w takim sposobie i z takimi
warunkami, jak w opisach tychże umów postanowione mieli, które czy na wieczność,
czyli do czasu przyjęte, ściśle ich obowiązywać będą. Zawarowawszy tym sposobem
dziedziców przy wszelkich pożytkach od włościan im należących, a chcąc jak
najskuteczniej zachęcić pomnożenie ludności krajowej, ogłaszamy wolność zupełną
dla wszystkich ludzi tak nowo przybywających, jako i tych, którzy by pierwej z
kraju
oddaliwszy się, teraz do Ojczyzny powrócić chcieli, tak dalece, iż każdy
człowiek do
państw Rzeczypospolitej nowo z którejkolwiek strony przybyły lub powracający,
jak
tylko stanie nogą na ziemi polskiej, wolnym jest zupełnie użyć przemysłu swego
jak i
gdzie chce, wolny jest czynić umowy na osiadłość, robociznę lub czynsze, jak i
dopóki się umówi, wolny jest osiadać w mieście lub na wsiach, wolny jest
mieszkać w
Polszcze lub do kraju, do którego zechce, powrócić, uczyniwszy zadosyć
obowiązkom,
które dobrowolnie na siebie przyjął.
V. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych.
Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Aby
więc
całość państw, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na
zawsze zostawały, trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli
prawa
niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w Stanach
zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży, i władza sądownicza
w
jurysdykcjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających.
VI. Sejm, czyli władza prawodawcza.
Sejm czyli Stany zgromadzone na dwie Izby dzielić się będą: na Izbę Poselską i
na
Izbę Senatorską pod prezydencją króla.
Izba Poselska jako wyobrażenie i skład wszechwładztwa narodowego będzie
świątynią
prawodawstwa. Przeto w Izbie Poselskiej najpierwiej decydowane będą wszystkie
projekta.
1. Co do praw ogólnych, to jest konstytucyjnych, cywilnych, kryminalnych i do
ustanowienia wieczystych podatków, w których to materiach propozycje od tronu
województwom, ziemiom i powiatom do roztrząśnienia podane, a przez instrukcje do
Izby
przychodzące, najpierwsze do decyzji wzięte być mają.
2. Co do uchwał sejmowych, to jest poborów doczesnych, stopnia monety,
zaciągania długu publicznego, nobilitacji i innych nadgród przypadkowych,
rozkładu
wydatków publicznych ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju,
ostatecznej
ratyfikacji traktatów związkowych i handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów
i umów
do prawa narodów ściągających się, kwitowanie magistratur wykonawczych i tym
podobnych zdarzeń, głównym narodowym potrzebom odpowiadających, w których to
materiach propozycje od tronu prosto do Izby Poselskiej przychodzić mające,
pierwszeństwo w prowadzeniu mieć będą.
Izby Senatorskiej, złożonej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod
prezydencją króla, mającego prawo raz dać votum (3) swoje, drugi raz paritatem
(4)
rozwiązywać osobiście lub nadesłaniem zdania swojego do tejże Izby, obowiązkiem
jest:
1. Każde prawo, które po przejściu normalnym w Izbie Poselskiej do Senatu
natychmiast przesłane być powinno, przyjąć lub wstrzymać do dalszej narodu
deliberacji opisaną w prawie większością głosów; przyjęcie moc i świętość prawa
nadawać będzie; wstrzymanie zaś zawiesi tylko prawo do przyszłego ordynaryjnego
sejmu,
na którym gdy powtórna nastąpi zgoda, prawo zawieszone od Senatu przyjętym być
musi.
2. Każdą uchwałę sejmową w materiach wyżej wyliczonych, którą Izba
Poselska Senatowi przesłać natychmiast powinna, wraz z tąż Izbą Poselską
większością głosów decydować, a złączona Izb obydwóch większość według prawa
opisana będzie wyrokiem i wolą Stanów. Warujemy, iż senatorowie i ministrowie w
obiektach sprawowania się z urzędowania swego bądź w Straży, bądź w komisji,
votum
decisivum (5) w sejmie nie będą mieli i tylko zasiadać wtenczas w Senacie mają
dla
dania eksplikacji na żądanie sejmu.
Sejm zawsze gotowym będzie. Prawodawczy i ordynaryjny rozpoczynać się ma co dwa
lata,
trwać zaś będzie podług opisu prawa o sejmach. (Gotowy, w potrzebach nagłych
zwołany, stanowić ma o tej tylko materii, do której zwołanym będzie lub o
potrzebie
po czasie zwołania przypadłej. Prawo żadne na tym ordynaryjnym sejmie, na którym
ustanowione było, znoszonym być nie może. Komplet sejmu składać się będzie z
liczby
osób niższym prawem opisanej, tak w Izbie Poselskiej, jako i w Izbie
Senatorskiej. Prawo
o sejmikach, na teraźniejszym sejmie ustanowione, jako najistotniejszą zasadę
wolności
obywatelskiej uroczyście zabezpieczamy.
Jak zaś prawodawstwo sprawowane być nie może przez wszystkich i naród wyręcza
się w
tej mierze przez reprezentantów, czyli posłów swoich dobrowolnie wybranych,
przeto
stanowimy, iż posłowie na sejmikach obrani w prawodawstwie i ogólnych narodu
potrzebach
podług niniejszej konstytucji uważani być mają jako reprezentanci całego narodu,
będąc składem ufności powszechnej. Wszystko i wszędzie większością głosów
udecydowane być powinno. Przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i
sejmy
konfederackie jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rząd obalające,
społeczność niszczące, na zawsze znosimy.
Zapobiegając z jednej strony gwałtownym i częstym odmianom konstytucji
narodowej, z
drugiej uznając potrzebę wydoskonalenia onej po doświadczeniu jej skutków co do
pomyślności publicznej, porę i czas rewizji i poprawy konstytucji co lat
dwadzieścia
pięć naznaczamy, chcąc mieć takowy sejm konstytucyjny ekstraordynaryjnym odług
osobnego o nim prawa opisu.
VII. Król, władza wykonawcza.
Żaden rząd najdoskonalszy bez dzielnej władzy wykonawczej ostać nie może.
Szczęśliwość narodów od praw sprawiedliwych, praw skutek od ich wykonania
zależy.
Doświadczenie nauczyło, że zaniedbanie tej części rządu nieszczęściami napełniło
Polskę. Zawarowawszy przeto wolnemu narodowi polskiemu władzę praw sobie
stanowienia i
moc baczności nad wszelką wykonawczą władzą oraz wybierania urzędników do
magistratur, władzę najwyższego wykonywania praw królowi w radzie jego oddajemy,
która to rada Strażą Praw zwać się będzie.
Władza wykonawcza do pilnowania praw i onych pełnienia ściśle jest obowiązana.
Tam
czynna z siebie będzie, gdzie prawa dozwalają, gdzie prawa potrzebują dozoru
egzekucji,
a nawet silnej pomocy. Posłuszeństwo należy się jej zawsze od wszystkich
magistratur,
moc przynaglenia nieposłuszne i zaniedbujące swe obowiązki magistratury w jej
ręku
zostawiamy.
Władza wykonawcza nie będzie mogła praw stanowić ani tłumaczyć, podatków i
poborów
pod jakimkolwiek imieniem nakładać, długów publicznych zaciągać, rozkładu
dochodów
skarbowych przez sejm zrobionego odmieniać, wojniy wydawać, pokoju ani traktatu
i
żadnego aktu dyplomatycznego definitive (6) zawierać. Wolno jej tylko będzie
tymczasowe
z zagranicznymi prowadzić negocjacje oraz tymczasowe i potoczne dla
bezpieczeństwa i
spokojności kraju wynikające potrzeby załatwiać, o których najbliższemu
zgromadzeniu
sejmowemu donieść winna.
Tron polski elekcyjnym przez familie mieć na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane
klęski
bezkrólewiów, periodycznie rząd wywracających, powinność ubezpieczenia Iosu
każdego
mieszkańca ziemi polskiej i zamknięcia na zawsze drogi wpływom mocarstw
zagranicznych,
pamięć świetność i szczęścia Ojczyzny naszej za czasów familii ciągle
panujących, potrzeba odwrócenia od ambicji tronu i możnych Polaków, zwrócenia do
jednomyślnego wolności narodowej pielęgnowania, wskazały roztropności naszej
oddanie
tronu polskiego prawem następstwa. Stanowimy przeto, iż po życiu, jakiego nam
dobroć
boska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze królować będzie. Dynastia
przyszłych królów polskich zacznie się na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego
elektora saskiego, którego sukcesorom de lumbis (7) z płci męskiej tron polski
przeznaczamy. Najstarszy syn króla panującego po ojcu na tron następować ma.
Gdyby
zaś dzisiejszy elektor saski nie miał potomstwa płci męskiej, tedy mąż przez
elektora za zgodą Stanów zgroma dzonych córce jego dobrany zaczynać ma linię
następstwa płci męskiej do tronu polskiego. Dla czego Marię Augustę Nepomucenę,
córkę elektora, za infantkę polską deklarujemy, zachowując przy narodzie prawo,
żadnej preskrypcji (8) podpadać nie mogące, wybrania do tronu drugiego domu po
wygaśnieniu pierwszego. Każdy król wstępując na tron wykona przysięgę Bogu i
narodowi na zachowanie konstytucji niniejszej, na pacta conventa, które ułożone
będą
z dzisiejszym elektorem saskim jako przeznaczonym do tronu i które tak jak dawne
wiązać
go będą.
Osoba króla jest święta i bezpieczna od wszystkiego; nic sam przez się nie
czyniący,
za nic w odpowiedzi narodowi być nie może; nie samowładcą, ale ojcem i głową
narodu
być powinien i tym go prawo i konstytucja niniejsza być uznaje i deklaruje.
Dochody tak
Zgłoś jeśli naruszono regulamin