Slawinski Kazimierz - Przygody kanoniera Dolasa(1).pdf - Wojna - BoxBooki

KAZIMIERZ SŁAWIŃSKI

PRZYGODY

KANONIERA

DOLASA

Przedmowa

W roku 1932 ukończyłem gimnazjum starego typu w Gnieźnie, mieście pretendującym do

miana pierwszej stolicy Polski. Gimnazjum to nosiło godne tych aspiracji imię Bolesława

Chrobrego i dzieliło się na klasyczne i matematyczno-przyrodnicze.

Poszedłem do wojska, gdyż skończyłem 18 lat, i zgodnie z obowiązującymi wówczas

przepisami miałem prawo wyboru broni. Wybrałem, jak nakazywała tradycja, artylerię, do

kawalerii zgłaszali się bowiem gimnazjaliści z kierunku klasycznego. Niebawem otrzymałem

powołanie do Szkoły Podchorążych Rezerwy we Włodzimierzu Wołyńskim. Stawiłem się tam 15

sierpnia 1932 roku wraz z grupą moich kolegów szkolnych. Od stacji kolejowej do szkoły

prowadziła ulica wybrukowana „kocimi łbami", a wzdłuż niej biegły drewniane chodniki. Była to

dla nas egzotyka nie oglądana w Wielkopolsce.

Otrzymałem przydział do 18 baterii. Wśród starszych rekrutów znajdował się doktor historii

sztuki, wysoki, lekko garbiący się, wiecznie gubiący okulary w złotej oprawce. Zwracał na

siebie uwagę absolutną obojętnością wobec wszystkiego, co go otaczało.

Gdy po wojnie, będąc architektem spróbowałem pisania, właśnie ten rekrut-historyk sztuki

stał się pierwowzorem Adolfa Dolasa, któremu kazałem przeżywać przeróżne perypetie. Nie

były one całkowitą fikcją literacką, ale prawdziwymi przygodami kilku innych osób,

„zapożyczonymi" dla mego bohatera. W sumie Dolas istniał w mojej fantazji, lecz przygody

jego były autentyczne. Niech mi czytelnicy darują tę nieścisłość.

Autor

Rozdział I

w którym poznaję dra Adolfa Dolasa

Jesienią 1947 roku pracowałem w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Pewnego dnia wezwał mnie

szef.

— Kolego — oświadczył z miejsca — musicie koniecznie pojechać do Łyczkowic Śląskich i

osobiście zapoznać się ze sprawą Dolasa. Oto akta tej sprawy. Przejrzyjcie i powiedzcie, co o

'tym sądzicie.

„Sprawa Dolasa" była znana w całym resorcie. W małej dolnośląskiej mieścinie działał

niejaki Adolf Dolas, doktor historii sztuki. Z raportów i doniesień władz terenowych oraz

różnych organizacji wynikało, że Dolas nigdzie nie pracuje i zająwszy willę po autochtonie

śląskim trudni się szabrem i nielegalnym handlem. Co innego mówiło pismo prokuratora

powiatowego, który umorzył śledztwo przeciwko Dolasowi z braku dowodów winy,

zaświadczenie o moralności wydane przez MO i wreszcie zaświadczenie władz wojskowych,

stwierdzające, że ob. Dolas jest zdemobilizowanym oficerem II Armii Wojska Polskiego.

Sam natomiast Dolas, załączając odpisy dyplomów, zwracał się do różnych władz terenowych

z prośbą o zorganizowanie w Łyczkowicach Śląskich muzeum. Prośbę swą Dolas motywował

dużą ilością odnalezionych w Łyczkowicach i okolicy niezwykle wartościowych dzieł sztuki.

Istotnie, załączony sp. przedstawiał się imponująco.

Władze terenowe, zajęte w tym czasie dziesiątkami innych ważnych spraw, albo nie

odpowiadały na petycje Dolasa, albo zbywały je stwierdzeniem „na razie nie czas na

zabezpieczanie starożytności". Wreszcie sprawa trafiła do ministerstwa. Akta sprawy Dolasa

opuściły wytworny i elegancki gabinet ministra z adnotacją: „Dyr. B. — zapoznać się i

zreferować". Z mniej eleganckiego gabinetu dyrektora B. powędrowały z kolei do naczelnika

Z., z uwagą: „Naczelnik Z. — zreferować". A naczelnik Z. przekazał je mnie. Siedziałem w

dużym pokoju pod oknem. Nikt mi nie podlegał, nie pozostawało więc nic innego, jak zapoznać

się z aktami sprawy Dolasa i pojechać do Łyczkowic.

Z trudem odnalazłem na mapie Łyczkowice Śląskie i przy pomocy sporego sztabu

pracowników „Orbisu" ustaliłem trasę. Nie było to takie proste. Po drodze miałem sześć

przesiadek, a rozkład był tak ułożony, że gdy przyjechałem do stacji A, aby tam się przesiąść

na pociąg do stacji B, to pociąg ten odchodził piętnaście minut wcześniej, a na następny trzeba

było czekać dwie lub trzy godziny. Na szczęście pociągi się spóźniały, tak że praktycznie

czekałem przeważnie nie dłużej niż półtorej godziny. Warunki podróży nie były wygodne.

Pociągi składały się z wagonów towarowych i osobowych trzeciej klasy. Wagony towarowe

„honorowano" (tak się wyrażali kolejarze) jako trzecią klasę, a trzecią jako drugą.

Ponieważ mego biletu trzeciej klasy nie chciano „honorować" jako biletu klasy drugiej,

jechałem przeważnie wagonami towarowymi. Drugiego dnia podróży dobrnąłem, do Łyczkowic

Śląskich. Była to nieduża mieścina położona w pagórkowatej okolicy. Nie stanowiła ważnego

obiektu strategicznego, nie została więc zniszczona w czasie działań wojennych.

Po wyjściu z dworca zapytałem o ulicę Le Ronda, przy której mieszkał dr Dolas. Nikt

jednakże nie wiedział, gdzie jest taka ulica. Zebrała się spora grupka miejscowych obywateli,

zastanawiając się, gdzie może być ulica Le Ronda.

— Przyjechałem z Warszawy, nie znam Łyczkowic — wyjaśniłem.

— A może przyjechał pan do Dolasa, co handluje garnkami? — zapytał jakiś wyrostek.

— Tak — odpowiedziałem.

— To mów pan od razu. Dolasa wszyscy znają.

Na przewodnika zgłosił się starszy pan, jak się później okazało — emerytowany kolejarz.

— Zaraz po wyzwoleniu jedną z ulic nazwano imieniem Le Ronda. Pan wie, to był francuski

generał, przewodniczący komisji nadzorującej plebiscyt na Śląsku, wielki przyjaciel Polaków.

Po roku ktoś w Radzie Miejskiej zaczął się zastanawiać, co robił generał Le Ronde w czasie

okupacji. A może służył Pétainowi? Przemianowano więc ulicę Le Ronda na Bulwar Osóbki-

Morawskiego. Gdy Osóbka-Morawski przestał pełnić godność premiera, ulicę przemianowano

na Aleję Socjalistycznej Brygady Pracy imienia Zofii Kurek-Kociokiewicz.

Kim była Zofia Kurek-Kociokiewicz, nie dowiedziałem się. Zatrzymaliśmy się bowiem przed

sporą willą stojącą w ogrodzie, a mój przewodnik oznajmił:

— Jesteśmy na miejscu. Tu mieszka pan Dolas.

Gospodarza spotkałem w hallu zastawionym antycznymi meblami, porcelanowymi wazami,

rzeźbami z drzewa i marmuru, prostymi ludowymi ławami, skrzyniami i zydlami. Jednym

słowem — muzeum. Podobnie wyglądał sąsiedni pokój. W trzecim natomiast stały ordynarne

gipsowe figurki, zwykłe fajansowe miski, półmiski, talerze, a pod ścianami typowe niemieckie,

ohydne oleodruki. Trochę mnie to zaszokowało. Gospodarz zaprowadził mnie do gustownie i ze

smakiem urządzonego gabinetu, kontrastującego wyraźnie z poprzednim pomieszczeniem.

Przyglądałem się uważnie obrazom o niewątpliwej wartości artystycznej, pięknym stylowym

meblom, kilku drewnianym rzeźbom, pamiętającym chyba epokę gotyku.

Tymczasem mój gospodarz mówił. Mówił miłym, nieco matowym głosem, poprawiając co

chwila charakterystycznymi ruchem okulary w złotej oprawie.

— Jakże się cieszę, że przyjechał nareszcie inspektor z Ministerstwa Kultury. Nareszcie

ktoś zainteresuje się moją sprawą. Naturalnie w sposób obiektywny. Opowiedział mi, jak po

zakończeniu wojny znalazł się tu, na Śląsku.

— Nie było to przypadkowe — mówił. — W czasie wojny pełniłem funkcję tłumacza w jednej

z naszych dywizji zdobywających Berlin. Kiedyś przesłuchiwałem jednego z jeńców. Nazywał

się Bomba, był Ślązakiem, zmobilizowanym w ostatniej fazie wojny. Za niemieckich czasów

pracował w Łyczkowicach u właściciela miejscowego browaru, jako kustosz prywatnego

muzeum. Hitlerowiec był bowiem estetą i zbieraczem dzieł sztuki. W czasie wojny przesłano

mu na przechowanie część dzieł sztuki zrabowanych w Polsce. Gdy zjawiłem się tu zaraz po

demobilizacji, zająłem tę willę stanowiącą własność Bomby. Część cennych zbiorów została w

bezmyślny sposób zniszczona, część po prostu rozszabrowana. Pan wie, jak to było po

zakończeniu wojny. Na Ziemie Odzyskane ciągnęło mnóstwo różnych niebieskich ptaków.

Polskie władze były dopiero w stadium organizacji. Na głowie miały tysiące przeróżnych spraw i

problemów. Zacząłem w terenie szukać zaginionych dzieł sztuki. Czyniłem to przeważnie na

własną rękę. Po pewnym czasie zjawił się tu wypuszczony z niewoli Bomba. Bez wahania zrzekł

się swej willi i wspólnie zabraliśmy się do pracy nad zabezpieczeniem tego, co zostało. W

terenie wynajdywaliśmy bezcenne przedmioty, stanowiące ongiś nie tylko własność

hitlerowskiego piwowara, ale i byłych właścicieli okolicznych majątków. Znajdowaliśmy zabytki

sztuki ludowej. Zaczęły się przeróżne pierepałki. Miejscowi osadnicy nie znając się na wartości

tych przedmiotów, nie chcieli ich oddawać. Należało z nimi prowadzić handel wymienny. Na

przykład portret tego rycerza z osiemnastego wieku kupiłem za dwa obrazy jeleni na

rykowisku, tę oto wspaniałą sewrską wazę, która uroczemu skądinąd wilniakowi służyła do

karmienia gęsi, zdobyłem za trzy fajansowe półmiski. Moja działalność stała się dla wielu ludzi

solą w oku. Zaczęto pisać na prawo i lewo donosy, że zająłem bezprawnie poniemiecką willę, że

wyrzuciłem stąd pana Bombę, że szabruję i handluję. Z kolei ja pisałem petycje do władz.

Wyniki tej korespondencji zapewne pan zna. Zwracałem się do konserwatora zabytków we

Wrocławiu. Ucieszył się, że historyk sztuki opiekuje się dziełami sztuki w Łyczkowicach. Na

razie nie mogę pomóc — mówił — mam tysiące, dosłownie tysiące obiektów, którymi muszę

zająć się osobiście. A brak mi ludzi, środków transportowych, pieniędzy, jednym słowem

wszystkiego. Niech się pan opiekuje i ratuje, co się da. Zwróciłem się więc do ministra Kultury i

Sztuki.

Dalsze losy petycji drą Dolasa były mi znane. Zaczął mnie oprowadzać po willi. Dosłownie od

piwnic po strych była zawalona muzealnymi zabytkami. Wspaniały zbiór, naprawdę godny

Muzeum Ziemi Łyczkowicklej. Gospodarz spojrzał na zegarek. Dochodziła godzina trzecia po

południu.

— Zaparzę kawę. Za dwie godziny wróci z pracy żona i przygotuje nam kolację. Ma pan

czas. Przed północą i tak pan stąd nie wyjedzie.

Zostawił mnie w gabinecie samego. Przyglądałem się uważnie postaci wychodzącego

gospodarza. Był to mężczyzna na oko lat około trzydziestu. Dobrze i silnie zbudowany, lecz

lekko przygarbiony, o sylwetce i sposobie bycia raczej intelektualisty niż wojskowego. Nosił

jednak stary wojskowy mundur bez dystynkcji, lewą pierś ozdabiał Krzyż Walecznych.

„Za co on otrzymał ten krzyż? — rozmyślałem. — Był tłumaczem w sztabie. Pewnie tam się

wystarał o odznaczenie. W sztabach bywa różnie".

Gdy wrócił i postawił na stoliku dwie filiżanki mocnej kawy, wyczuł na sobie mój pytający

wzrok.

— Interesuje pana mój Krzyż. Niezbyt do mnie pasuje. To bardzo długa i pouczająca

historia. Jeśli pan chce, mogę ją opowiedzieć.

— Bardzo proszę, mam przecież czas.

— Dobrze. Muszę zacząć od początku. Urodziłem się w Katowicach. Mój ojciec był

adwokatem...

ROZDZIAŁ II

w którym Adolf Dolas zostaje powołany do wojska

Każdy bohater musi się urodzić. Urodził się więc i nasz. Po urodzeniu następuje okres

dzieciństwa, w czasie którego dziecko w oczach matki jest cudowne. Potem idzie do szkoły i

naturalnie źle się uczy. Przynajmniej gorzej od swego ojca. W okresie wczesnej młodości

występują pierwsze zawodowe zainteresowania. Jeden chłopiec chce zostać maszynistą

wąskotorowego parowozu, inny góralem lub profesorem. Tym ostatnim chciał właśnie

koniecznie zostać Dolas. W tym czasie zaczynają się też pojawiać pierwsze tzw. hobby. Jeden

kopie z pasją piłkę, inny ugania się po świecie rowerem. Nasz bohater w tym czasie zaczął

marzyć o podróżach. Jednakże aby podróżować, należy znać języki. Gdy zdał maturę, z

miejsca wstąpił na Wydział Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ucząc się

jednocześnie języków obcych.

Gdy jego rówieśnicy zastanawiali się nad tematem pracy magisterskiej, Dolas kończył pracę

doktorską. Miał już za sobą kilka zagranicznych podróży. Znał świetnie niemiecki, angielski i

francuski, uczył się włoskiego i hiszpańskiego. Marzył o podróży do Włoch i Hiszpanii. Nade

wszystko nęcił go jednak Daleki Wschód.

Plany te musiał jednak odłożyć ad acta. Komisja lekarska uznała go za zdolnego do służby

wojskowej. Nic zresztą dziwnego, chłop, był zdrów, rosły, wprawdzie miał słaby wzrok, ale to

nikomu nie przeszkadza polec w obronie Ojczyzny. Ojczyzna więc upomniała się pewnego

sierpniowego słonecznego popołudnia 1938 roku o swego wiernego syna. Doktor Dolas otrzymał

wezwanie do odbycia służby wojskowej, którą mu parokrotnie odraczano.

Dolasowi-intelektualiście było zupełnie obojętne, czy zostanie ułanem, huzarem czy też

marynarzem łodzi podwodnej. Z wezwania wynikało, że zostanie artylerzystą, miał się bowiem

zameldować w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii.

Gdy młody doktor podzielił się tą nowiną ze swoim rodzicielem, ten pokiwał głową, popatrzył

w niebieskie wiecznie zamyślone oczy syna i stwierdził:

— Wiem, synu, że wojsko jest nie dla ciebie. Ale cóż robić? Odbędziesz służbę wojskową i

wrócisz do pracy naukowej. Staraj się uczciwie wykonywać swe obowiązki i być dobrym

żołnierzem. Czasy są niepewne — dodał po chwili, mając na myśli sąsiadów spoza bliskiej

granicy.

Tu Dolas-senior powinien nieznacznie otrzeć łzę z oka, podejść do mahoniowego biurka,

wyjąć z szuflady pamiątkę po dziadku, co to brał udział w powstaniu i wręczyć ją synowi.

Następnie wyjść na ganek modrzewiowego dworku, ucałować syna, przeżegnać znakiem

krzyża i stać, aż pierworodny zniknie na zakręcie drogi wysadzanej lipami. Było to jednak

niemożliwe. Papa Dolas nie brał udziału w żadnym powstaniu, a działalność bojowa Dolasa-ojca

ograniczała się do dyskretnego opuszczenia w roku 1915 szeregów armii Wilhelma i spędzenia

resztek dni wojennej zawieruchy na prowansalskiej farmie.

Gdy nadszedł więc dzień zameldowania się w szkole, Dolas pożegnał się z rodzicielem, ujął w

rękę walizeczkę i pojechał tramwajem na stację kolejową.

Po długiej i męczącej podróży kandydat na artylerzystę stanął przed bramą pomalowaną w

biało-czerwone pasy i ozdobioną napisem: Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii.

Wartownik z karabinem sprawdzał karty powołania, kierując przybyłych do oficera

służbowego.

Szkoła miała opinię twardej, takiej, gdzie to zdrowo dają w kuper, ale za to z najgorszej

ofermy potrafią zrobić gwardzistę.

O tym wszystkim Dolas wiedział od kolegów mających za sobą odbytą służbę wojskową oraz

od dorożkarza wiozącego go rozklekotanym wehikułem z dworca kolejowego.

— A najgorsza to jest bateria kapitana Lasockiego. Żeby się tam tylko pan podchorąży nie

dostał — ostrzegał dryndziarz.

Dolas otrzymał naturalnie przydział do baterii kapitana Lasockiego. Specjalnie się tym nie

przejął.

„Dziewięć miesięcy jakoś tu wytrzymam — rozmyślał. — Potem dwa miesiące w pułku i

jesienią 1939 roku wrócę do cywila. Będę musiał pomyśleć o wyjeździe do Włoch".

Tak to sobie rozmyślając nasz wojak znalazł się w rejonie baterii kapitana Lasockiego.

Slawinski Kazimierz - Przygody kanoniera Dolasa(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: