Jadwiga Łuszczewska - Pamiętnik Deotymy 1834-1897.pdf - Pamiętniki, wspomnienia - bladydzik

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

Jadwiga Łuszczewska

PAMIĘTNIK DEOTYMY

1834 – 1897

WIECZORY

PONIEDZIAŁKOWE

Początek ich sięga jeszcze 1834 r.

Warszawa, tylko co dotknięta szeregiem ciężkich wstrząśnień politycznych, była wtedy

zupełnie głucha i obumarła. Pierwszy dom moich rodziców dał hasło do rozbudzenia

umysłów i do wskrzeszenia życia towarzyskiego.

Mój ojciec i moja matka byli naówczas młodą parą, zaledwie od pięciu lat pobraną; żadne z

nich nie liczyło jeszcze lat trzydziestu. Wieczory u nich nie zostały bynajmniej przedsięwzięte

w uroczystym celu otworzenia „salonu literackiego”; był to po prostu dzień wybrany w

tygodniu dla przyjmowania przyjaciół i znajomych.

Ale oboje gospodarstwo nosili na sobie cechy wyjątkowe, a przyjaciół i znajomych mądrze

umieli dobierać. Toteż nie minęło wiele czasu, a już dom ich przyciągnął wszystko, co było

najlepszego w stolicy i kraju, i zaczął wzajem na nie promieniować.

Rodzice moi mieszkali wtedy na Nowym Świecie w tak zwanej Kamienicy Misjonarskiej,

stojącej naprzeciw pałacu książąt Sapiehów (późniejszego domu Andrzeja Zamoyskiego).

Mieszkanie było nieduże, umeblowane ładnie, chociaż bez przepychu, po obywatelsku. W

niebieskim saloniku zbierało się kółko nieliczne, ale za to tak wyborne, że jeszcze w

kilkanaście lat później, za czasu najświetniejszych tłumnych poniedziałków, słyszałam, jak

moja matka wspominała z żalem owe pierwotne zebranka i twierdziła, że ze wszystkich te

były najrozkoszniejsze, bo wtedy zgromadzały się tylko same osobistości wybitne, wtedy

toczono porządne rozprawy religijne i filozoficzne lub wyprawiano szermierkę na błyszczące

dowcipy.

Bywała tam hr. Rozalia Rzewuska, słynna z nieszczęść i z rozumu, zaprzyjaźniona z moją

matką, której dawno wróżyła wielki wpływ na społeczeństwo nasze, bo zawsze w niej

dostrzegała dar podniecania i jednoczenia umysłów. Bywała i jej córka, nie mniej rozumna,

Kaliksta Rzewuska (późniejsza księżna Teano), której co prawda nie pamiętam, ale o której

męskich poglądach i lapidarnych orzeczeniach nasłuchałam się niemało dziwów.

Bywał minister Stanisław Grabowski, którego rozmowa oryginalna i paradoksalna była

nieustannym fajerwerkiem. Bywał Stanisław Kossakowski (ojciec, przedstawiający się wtedy

w całej świetności swego powabu i dowcipu. Bywał doktor Sauvan, sławny lekarz, porywczy

myśliciel, cięty protestant, który pod wpływem mojej matki powoli zmienił przekonania i

przed samą śmiercią przeszedł na katolicyzm.

Wiele jeszcze innych nazwisk przesuwa mi się przez pamięć, ale nie śmiem ich tu kłaść na

domysł, bo z owych czasów nie posiadam żadnych piśmiennych dowodów. Dopiero w roku

1842 ojciec mój wpadł na wyborny pomysł zapisywania gości poniedziałkowych. Czynił to

odtąd wiernie przez lat kilka. Potem te zapisy prowadziła dalej moja siostra, potem ja się ich

podjęłam, i tak powstał rodzaj kroniczki, która wprawdzie jest niezupełna, bo pocięta kilku

znacznymi przerwami, jednak daje wyobrażenie o przebiegu lat owych i dzisiaj dla mnie

stanowi nieoszacowaną pamiątkę.

2. W chwili, gdy się te zapisy zaczynają, to jest w połowie r. 1842, mieszkaliśmy już gdzie

indziej. Przeprowadzka była niedaleką, bo tylko naprzeciw, do tego pałacu Sapiehów, którego

dziedziniec z okrągłym trawnikiem i złoconą kratą przez lat kilka rysował się pokuśnie przed

naszymi oknami. Księżna Sapieżyna, mieszkając wciąż za granicą, odnajęła nam połowę

swego apartamentu. Był on na dole, bardzo piękny: Okna wewnętrzne, sięgające od sufitów

do posadzek, tworzyły szereg drzwi szklanych, wychodzących na ogród. Ów ogród,

wyjątkowo spory, posiadał mnóstwo starych lip i kasztanów, miał i trochę kwiatów, i

winniczkę.

Przyjęcia odbywały się tu w dwóch pokojach. Najpierw witał gościa salon obszerny o trzech

drzwiach ogrodowych, o ścianach jasnożółtych, ubranych szeregiem portretów familijnych.

(Odtąd w każdym już mieszkaniu salon zawsze bywał u nas żółty, bo doszliśmy do

:przekonania, że taki najweselej się oświeca). W salonie tym, przy meblach pokrytych

czarnym włosiem, stały różne serwantki oraz szafki lustrzane, a w nich pełno brązów,

zegarów, drogocennych fraszek, przeważnie zaś mnóstwo filiżanek cudnie malowanych,

których widokiem dziecięce moje oczy nigdy się dosyć nasycić nie mogły.

Za salonem był pokój mojej matki o dwóch oknach „angielskich” (to jest podnoszonych w

górę), z piękną biblioteczką i marmurowym kominkiem, przy którym w zimie goście lubili się

zgromadzać. Na ścianach jasnozielonych widniały różne posążki, jako to Joanny d'Arc i

Kopernika, a zwłaszcza jaśniały dwa obrazy, przedstawiające dwie Sybille; były to piękne

kopie Dąbrowskiego, zdjęte z Tycjana i Guerina. Mniejsze zebrania poniedziałkowe

odbywały się w zielonym pokoju; gdy więcej gości przyszło, krążono po salonie, a w

pogodne letnie wieczory zasiadano nieraz w ogrodzie, przy świetle błękitnej lampy, nad którą

szumiące drzewa tworzyły nieprzeniknione sklepienie.

W obszerniejszym mieszkaniu kółko poniedziałkowe mocno się rozszerzyło. Zapisy coraz

gęściej wspominają imiona znane w literaturze. Spotykamy tam często Aleksandra

Tyszyńskiego, małego człowieczka o czarnej a mądrej głowie, o zacnym sercu i przedziwnym

piórze. Przy nim zjawia się Feliks Zieliński, także nieduży, cieniutki, z profilu

przypominający Napoleona w czasach Konsulatu, trzeźwy publicysta, w rozmowie żwawy,

ale uszczypliwy, jak osa. Ci dwaj byli przez lat kilkanaście tak wierni naszym zebraniom, że

trzeba ze świecą szukać .poniedziałku, gdzie by nie stały ich nazwiska. Częstym też wówczas

gościem jest Michał Baliński, złote serce, złoty humor, szacowny pisarz, uroczysty towarzysz

zabawy. Szkoda, że po kilku latach powrócił na Litwę i zastawił po sobie niczym nie

zastąpioną próżnię.

Z literatów bywał jeszcze Antoni Szabrański, trochę ciężki, ale zacny i oczytany, Henryk

Lewestam o wykwintnym umyśle i głosie, Gustaw Zieliński, stojący wówczas w całej pełni

swojej urody i poetycznego rozgłosu, na koniec Dionizy Minasowicz, szpetny jak strach, ale

podbijający wszystkich swoim zapałem do ideału i poezji, fanatyk Schillera, wielki przyjaciel

naszego domu. Zaczął bywać i Wójcicki, jeszcze może szpetniejszy od pana Dionizego,

człowiek płytkiej wiedzy i mizernej uprzejmości, w każdym razie jednak pożyteczny szperacz

starych rzeczy.

Z artystów znajduję dwóch: jednym jest January Suchodolski, równie dzielny żołnierz, jak

malarz, równie nadobny, jak złośliwy. Drugim - budowniczy Idźkowski; człowiek jedwabny

w stosunkach towarzyskich.

Sporo w owym czasie bywało duchownych: arcypoważny prałat Dekert; młody jeszcze, ale

już chciwie słuchany, ksiądz Bogdan, a przede wszystkim kanonik Mętlewicz, równie

wymowny w towarzystwie, jak uczony pisarz.

Rosła też w salonie i ciężka armia profesorów: astronom Jan Baranowski, człowiek cichy, z

rysów dziwnie podobny do Brodzińskiego, oraz towarzysz jego, młodziutki Prażmowski, co

miał profil i ruchliwość ptaka; dalej geolog Zejszner, trochę zasuszony kawaler, zakochany

tylko w nauce i Tatrach, o których cuda już wtedy rozgłaszał, choć jego następcom się

wydaje, że oni dopiero wynaleźli Karpaty; — na koniec Antoni Waga, entomolog

europejskiej sławy, encyklopedia wszech nauk chodząca, oryginał, jakiego świat nie widział,

pochlebny i zabawny, ale zdradny, bo szydzący ze wszystkich i wszystkiego. W r. 1843

zjawia się Aleksander Przezdziecki, młody jeszcze, a już zapracowany w dziełach literackich

i archeologicznych.

Całą falangą bywają Łubieńscy: Jan, Henryk, generał Tomasz, a zwłaszcza syn jego, Leon,

ten dyktator pięknego towarzystwa, o którym matka moja opowiadała, że „kiedy wejdzie do

salonu, to jakby tam wniesiono zapaloną lampę”. On to powiedział o domu moich rodziców:

- Ce n'est pas un salon, c'est une institution.

Słowa te nieraz później przekręcano, nieraz je mniej lub więcej szczęśliwie do innych

okoliczności przystosowywano, ale właściwie należą się one wieczorom poniedziałkowym i

sięgają jeszcze owych czasów, bo już w dzieciństwie je słyszałam.

Z innej młodzieży najczęściej przedstawiają się w zapisach: Ludwik Górski, szerzący już

pojęcia Ozanama; Wincenty Grzymała, młodzieniaszek figlarny i muzykalny, wreszcie

Edmund Chojecki, ładny blondyn o mdlejącym wejrzeniu i roztęsknionym głosie, którym

lubił deklamować poezje, wypowiadane z przesadą, ale i z pewnym wdziękiem.

Z przejezdnych zjawia się czasem, tylko co ze szkół wyszły, a już sypiący iskrami, istny

Chochlik, Roger Raczyński; czasem z wiejskiej swej pustelni przybywa, pełen wymowy i

cnotliwego zapału, filozof Gołuchowski; czasem, równie zapalony, ale twardszy i surowszy,

Paweł Popiel; niekiedy margrabia Aleksander Wielopolski zjeżdża ze swego Chrobrza, gdzie

przez trzydzieści lat kuje wielkie plany, za każdym pobytem nie omieszkuje uczęszczać na

ulubione sobie :poniedziałki, gdzie już wszystkich zdumiewa swoją magnacką

nieprzystępnością i majestatem godnym wielkiego Buddy.

Czasem zjawiają się i dalsi goście. I tak, w 1842 r. jaśnieje na poniedziałkach Karol

Estridge, podróżnik angielski, o którego rozumie i uroku jeszcze we dwadzieścia lat później

rodzice moi wspominali.

W następnym roku 1843 zjechał do Warszawy starozakonny, profesor Dänemarck, z

przydomkiem der Wundermann, albowiem umiał na pamięć całe Pismo święte. Zaproszony

do nas, jako rzadkie curiosum, był na wieczorze 23 stycznia. Pamiętam go doskonale, bo choć

byłam dopiero ośmioletnią dziewczynką, zawołano mnie wtedy wyjątkowo do gości, ażebym

i ja się też przypatrzyła „cudownemu człowiekowi”. Postać to najbardziej rabiniczna, jaką

kiedykolwiek widziałam. Siedział w czarnej jedwabnej symarze, z białą po pas brodą, z

twarzą jak śmierć poważną. Przed nim leżały rozwarte stare, ogromne księgi. Kręcił się też

przy nim czarnobrody pan Goldschmidt, także zapewne rabin czy podrabin, towarzysz jego i

jakoby „Kornak”, bo z wielkim niepokojem śledził próby, na jakie brano Wundermanna.

Goście kolejno przystępowali do infoliów i, przerzucając karty, na wyrywki wymieniali

numer żądanego wersetu. Mędrzec, po chwili namysłu, odpowiadał powoli, a zawsze

szczęśliwie. W jakim odpowiadał języku, nie wiem dokładnie, zdaje mi się, że w niemieckim.

Co wiem tylko na pewno, bo mnie ten szczegół mocno wówczas uderzył, to że przy każdym

namyśle malowało się na jego twarzy bolesne wysilenie, dowodzące, jak wiele go musiała

kosztować ta szalona praca pamięci.

W tymże roku 1843 spotykam pomiędzy gośćmi poniedziałkowymi drugiego podróżnika

angielskiego, pana Johna, oraz Francuza-melomana, m-r le Chevalier de Gonnet, qui disait la

Romance , jak nikt w świecie.

Damskie towarzystwo bywało zapraszane oszczędnie i oględnie. Matka moja twierdziła, że

aby rozmowa szła dobrze, trzeba mieć co najmniej dwa razy tyle panów co pań, i to pań

wyborowych. Bała się jak ognia tych pustych lalek i tych szarych gęsi z gąskami, co to

obszedłszy salon w koluteńko, zmieniają go na świątynię nudów, podczas gdy mężczyźni,

stojąc pod piecem lub drzwi podpierając, przypatrują się im bezczynnie, a przy pierwszej

sposobności czmychają do bocznych pokojów, aby tam się bawić między sobą. Wabiła więc

tylko te damy, które się odznaczały rozumem, talentem albo przynajmniej wyjątkową

pięknością.

Bywała tedy pani wojewodzina Nakwaska, autorka co prawda poślednia, osoba mało

Jadwiga Łuszczewska - Pamiętnik Deotymy 1834-1897.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: