METODA GRUPOWA W PRACY SOCJALNEJ

I.CZĘŚĆ TEORETYCZNA.

        Za ojczyznę pracy socjalnej uważa się Stany Zjednoczone, aczkolwiek także inne kraje – w tym także i Polska – mają swój oryginalny wkład w rozwój tej dziedziny. W rezolucji Komitetu Rady Europejskiej z 1967roku czytamy:,, Praca socjalna jest specyficzną działalnością zawodową, mającą na celu lepszą adaptację wzajemną osób, rodzin, grup i środowiska społecznego, w jakim żyją, oraz rozwijanie poczucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości poszczególnych osób, do powiązań międzyprofesjonalnych, a także sił i środków społecznych”[1].Tradycyjnie wyróżnia się trzy główne metody działania w pracy socjalnej: prowadzenie indywidualnego przypadku( case work),pracę z grupą (group work) i organizowanie środowiska lokalnego(community organization).

         W swej pracy chciałabym zająć się sposobem zastosowania metody pracy grupowej w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
W metodzie pracy socjalnej z grupą chodzi przede wszystkim o poprawę funkcjonowania społecznego, łagodzenie i eliminowanie przeszkód, utrudniających interakcje społeczne. W metodzie tej działalność podejmowana przez pracownika socjalnego odnosi się do jednostek w grupie. Jest to, więc podejście indywidualne w ramach grupy i jest ono świadomie skierowane na możliwie najpełniejszy rozwój w jej relacjach do grupy. Grupa jest w tym przypadku jedynie narzędziem rozwoju i zmian, zaś głównym przedmiotem troski pozostaje jednostka. Pierwszoplanowym celem pracy z grupą jest, zatem poprawa społecznego funkcjonowania poprzez czynne uczestnictwo w grupie.[2]

          Metoda ta ma swoje źródło w uważnej obserwacji natury ludzkiej, która wykazuje skłonności do funkcjonowania i rozwoju jednostki wśród innych osób. Istotne jest wszakże, iż metoda pracy grupowej może być skuteczna tylko w przypadku małych grup, w których wszyscy ich członkowie znają się bezpośrednio.

         Za A.Kamińskim możemy wyróżnić trzy odmiany metody grupowej, związanej z trzema rodzajami grup.

         Grupy rozwojowo – wychowawcze mają za cel służenie pomyślnemu rozwojowi psychicznemu, fizycznemu i kulturalnemu wszystkich tych, którzy tego pragną. Obejmują, więc one zasadniczo ludzi, których zachowania nie odbiegają w żaden sposób od powszechnie akceptowanych.

         Grupy psychoterapeutyczne nastawione są natomiast na poczynania opiekuńcze i ratownicze.

         Trzeci rodzaj stanowią grupy rewalidacyjne. Ich zadaniem jest powiązanie zerwanych więzi między jednostką i jej najbliższym otoczeniem. Działalność ta obejmuje zwykle dzieci i młodzież zagrożone wykolejeniem lub już wykolejone.[3]

         W procesie pracy z grupami wyróżnić można następujące etapy: tworzenie grupy, stabilizacja jej struktur i norm, realizacja jej celu, ocena efektów działania i jej decyzja o celowości dalszego jej istnienia.[4]

II. ZASTOSOWANIE METODY PRACY GRUPOWEJ W PRAKTYCE.

           Według mnie grupa dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym tworzy jedną z grup wymienioną przez A. Kamińskiego, a mianowicie grupę rozwojowo – wychowawczą. W pracy z takimi dziećmi można prowadzić zajęcia profilaktyczne zapobiegające złym zachowaniom, nawykom, postawom.

         Profilaktyka ( z gr.prophilaktykós) to działalność i sposoby zabezpieczające przed szkodami, wypadkami, katastrofami itp.; likwidacja przyczyn powstawania niekorzystnych zjawisk.[5]

         Przedszkole i szkoła, to placówki, których jednym z głównych obszarów jest wychowanie. Oczywiście z działalnością wychowawczą tak przedszkola jak i szkoły nierozłącznie związane są różnego rodzaju programy profilaktyczne, adresowane do dzieci i młodzieży, których celem jest zapobieganie zaburzeniom zachowania, a także ich skutkom.

          Dzieci w wieku przedszkolnym czy młodszym wieku szkolnym nie potrafią jeszcze mówić o swoich uczuciach, emocjach, a najlepiej uczą się przez działanie i wytwarzanie konkretnych rzeczy. Dlatego też zabawy, rysowanie, malowanie, oglądanie i odgrywanie scenek teatralnych, pantomima, są najlepszymi technikami służącymi wyrażaniu emocji, uczuć oraz uczeniu się. Poprzez takie, jak wyżej wymienione działania, dziecko rozładowuje tkwiące w nim napięcia emocjonalne, konflikty i niepokoje. Realizacji tego celu służy stosowanie przez nauczyciela różnorodnych form i metod pracy z dziećmi oraz wykorzystywanie w czasie zajęć nowych, ciekawych pomocy dydaktycznych.[6]

         Program profilaktyczny uwzględnia wiele działań, kładąc szczególny nacisk na kształtowanie osobowości dziecka i wspieranie jego rozwoju. Takie podejście wynika z przekonania, że jednym z podstawowych źródeł problemów wychowawczych oraz nieprzystosowania społecznego dziecka, są deficyty rozwoju emocjonalnego i nieprawidłowa adaptacja do ról, a także warunków życiowych. Rozwój dziecka i jego samodzielność niesie ze sobą wiele zagrożeń. Konieczne jest, więc wyposażenie dziecka w umiejętności przewidywania zagrożeń, unikania ich oraz radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Są to zadania niezwykle istotne w tym okresie życia dziecka, w którym cechuje go, niewielka sprawność w przewidywaniu skutków podejmowanych działań, koncentracja na zachowaniach,,tu i teraz”, słaba kontrola emocji i stosunkowo duży wpływ grupy rówieśniczej.

         Głównym celem zajęć profilaktycznych prowadzonych z grupą jest przygotowanie dziecka do tego, by lepiej sobie radziło z rozwiązywaniem problemów, rozumiało siebie, potrafiło współżyć z innymi oraz poznało podstawowe zasady dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo w różnych sytuacjach.

          Poniżej przytaczam przykładowe tematy zajęć i ich cele proponowane przez K. Zajączkowskiego[7] w programie profilaktyczno – wychowawczym:

1.T:,,Moje intymne części ciała.” Cel: Nauczenie dzieci rozpoznawania dotyku wstydliwego ( dotyku intymnych części ciała).

2.T:,,Uwaga obcy.” Cel: Kształtowanie pojęcia,,obcy”, uświadomienie dzieciom tego, że miła osoba może być niebezpieczna.

3.T:,,Nie wpuszczam obcych do domu.” Cel: Kształtowanie u dzieci nawyku sprawdzania, kto chce wejść do ich mieszkania, wyczulenie na zachowania osób obcych, uświadomienie, że osoba zagrażająca bezpieczeństwu może być miła, może wyglądać przyjaźnie.

4.T:,,Co robisz?.” Cel: zapoznanie dzieci z najczęściej spotykanymi sytuacjami zagrożenia ich bezpieczeństwa ze strony osób nieznajomych w miejscach publicznych, kształtowanie umiejętności zachowania się w takich sytuacjach.

5.T:,, Jak się czuję, gdy jestem rozłoszczony, a jak gdy jestem spokojny?” Cel: Identyfikacja sposobów przeżywania pozytywnych i negatywnych emocji, kształtowanie poczucia akceptacji dla innych.

6.T:,, Czy inny - to znaczy gorszy”? Cel: Stymulowanie poczucia własnej odrębności i wartości, kształtowanie poczucia tolerancji i akceptacji wobec odmienności innych ludzi, przeciwdziałanie konfliktom w grupie.

7.T:,,Uczymy się odmawiać.” Cel: Uświadomienie dzieciom tego, że w niektórych sytuacjach trzeba powiedzieć,,nie”, ćwiczenie umiejętności odmawiania.

8.T:,,Jak rozwiązywać konflikty?” Cel: Rozpoznawanie sytuacji konfliktowych oraz emocji przeżywanych w związku z nimi, kształtowanie umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, łagodzenie wewnętrznych napięć emocjonalnych.

        Proponowane wyżej tematy, to tylko nieliczne proponowane przez K. Zajączkowskiego. Wszystkie prowadzone są metodami aktywnymi z wykorzystaniem literatury, kart pracy, rysunków, elementów psychodramy itp.

        Również w czasopismach dla nauczycieli można znaleźć wiele przykładów realizacji podobnych tematów, mających na celu zapobieganiu złym postawom, nawykom, uświadamianiu dzieciom, co jest dobre, a co złe. Już w przedszkolu można prowadzić np. edukację antynikotynową.

         Zajęcia, które proponuje autorka artykułu Marta Nowak[8]mają na celu: zwrócenie uwagi na przyczyny wydobywania się różnych dymów, uwrażliwienie dzieci na szkodliwość dymu tytoniowego, ukazanie dzieciom skutków palenia papierosów, uwrażliwienie dzieci na miejsca, w których mogą być narażone na dym tytoniowy.

          Z kolei autorki artykułu,,Zapobieganie agresji u dzieci 5 i 6 letnich”[9] zajmują się problemem agresji u dzieci w wieku przedszkolnym. Uważają one, że wiele zachowań agresywnych, przejawianych przez małe dziecko, utrwala się i rozwija w późniejszym okresie życia. Dlatego tak ważne jest skuteczne zapobieganie agresji dzieci w wieku, kiedy jest jeszcze szansa prawidłowego ukształtowania osobowości. Najlepszymi zabiegami pedagogicznymi, prowadzonymi w atmosferze życzliwości i akceptacji są: zajęcia ruchowe, umożliwiające wyładowanie agresji w wartościowy sposób, ćwiczenia uspokajające o charakterze plastycznym czy muzycznym, oraz dostarczanie wzorów prawidłowego postępowania ( przykłady z literatury dziecięcej).

         Efektywność zajęć profilaktyczno – wychowawczych realizowanych z dziećmi zależy w dużym stopniu od współpracy z rodzicami i ich stosunku do tych działań. Nie ulega wątpliwości, że rodzina jest tym środowiskiem, w którym powinny być realizowane podstawowe działania wychowawcze i profilaktyczne. Często zdarza się jednak, że rodzice nie są należycie przygotowani do tego, że nie posiadają niezbędnej wiedzy oraz umiejętności. Dlatego też warto z jednej strony wesprzeć rodzinę w jej oddziaływaniach profilaktyczno – wychowawczych, a z drugiej strony zadbać o akceptację naszych działań i współpracę przy ich realizacji. Zwiększy to w dużym stopniu siłę oddziaływań a co z tym się wiąże, również ich skuteczność. Aby przygotować odpowiednio rodziców do działań profilaktyczno – wychowawczych zapraszamy je na wspólne spotkania, na których dostarczamy niezbędnych wiadomości, uświadamiamy im znaczenie ich aktywności w profilaktyce zachowań dewiacyjnych dzieci, podnosimy poziom motywacji do udziału w profilaktyce, pogłębiamy świadomość rodziców w sprawie ich rodzin.

        Z pewnością wspólne oddziaływania wychowawców i rodziców pozwolą uchronić dziecko przed różnymi niebezpieczeństwami, a rodzicom przykrych niespodzianek wychowawczych.

Literatura:

1.I. Lepalczyk, T Pilch ( red), Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, Wydawnictwo,,Żak”, Warszawa 1995.

2.A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, PWN. 1972.

3.Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 2002.

4.K. Zajączkowski.Program profilaktyczno – wychowawczy dla uczniów klas I – III szkoły podstawowej, Oficyna wydawnicza,,Impuls”, Kraków 2002.

5. J. Skorczyk, M. Hubal – Koziarska. Zapobieganie agresji u dzieci 5 – 6 letnich – program edukacyjny. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja, maj 2003.

6.M. Nowak. Edukacja antynikotynowa dzieci 6 – letnich.Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja, marzec 2002.

                                                         Opracowała: Małgorzata Majewska

                                                  Zespół Szkolno – Przedszkolny w Libuszy