Prawo Międzynarodowe publiczne
Prawo międzynarodowe – zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami
Państwa są głównie uczestnikami obrotu prawa międzynarodowego, dlatego wymienione są na pierwszym miejscu.
Przedmiotem regulacji norm prawa międzynarodowego są stosunki, które to prawo regulują, przede wszystkim stosunki zewnętrzne między państwami. Jednak współcześnie celem niektórych norm prawa międzynarodowego jest regulacja również stosunków wewnętrznych w państwach.
- Prawo narodów: Nazwa „prawo międzynarodowe” wywodzi się od rzymskiego pojęcia ius gentium „prawo narodów”, stosowanego do określenia relacji między obywatelami a cudzoziemcami. Nazwa „prawo narodów” była stosowana głównie w dawniejszej literaturze (również m.in. Konstytucja 3-go maja). W języku angielskim odpowiada jej termin Law of Nations, we francuskim Droit des Gens, w niemieckim Völkerrecht.
- Prawo międzynarodowe: Początek współczesnego prawa międzynarodowego liczy się od traktatu westfalskiego (1648r.). W XVII Richard Zouche użył pojęcia ius inter gentes (prawo międzynarodowe), w angielskim International Law, we francuskim Droit International, w rosyjskim Mieżdunarodnoje Prawo.
Słowo „naród”, użyte w obydwu nazwach, jest rozumiane jako synonim państwa (angielskie „nation” oznacza zarówno naród jak i państwo). Prawo międzynarodowe reguluje bowiem normy – przede wszystkim – między państwami (narodami zorganizowanymi w państwa), a nie narodami bez organizacji państwowej.
Funkcje prawa międzynarodowego,
Określenie „funkcje” rozumiemy jako rolę w stosunkach społecznych, które prawo międzynarodowe ma za zadanie spełnić. Najistotniejszymi zadaniami współczesnego prawa międzynarodowego jest: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; zapewnienie pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno-politycznych; zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych na całym świecie; przyspieszenie rozwoju gospodarczego, a przez to przyczynienie się do stopniowego wyrównywania dysproporcji między państwami rozwiniętymi gospodarczo i rozwijającymi się.
Regulowanie stosunków zewnętrznych państw (tradycyjna i główna funkcja – co wynika już z samej definicji prawa międzynarodowego):
- Określa sytuację państwa w społeczności międzynarodowej ( w stosunku do innych państw): prawa zasadnicze państw, czyli prawa przysługujące każdemu państwu od momentu jego powstania. Są one związane z samą istotą państwa, jako suwerennego podmiotu prawa międzynarodowego;
- Ustala ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych stosunkach np. zasada nieagresji i pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych;
- Reguluje konkretne stosunki między państwami np. podjecie zobowiązań sojuszniczych, przyrzeczenie neutralności, udzielenie pomocy gospodarczej, itp.;
- Ustala formy wzajemnych stosunków. Reguluje to prawo dyplomatyczne i konsularne;
- Reguluje sprawy zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw: ustalanie granic państwowych i ich delimitacja, regulowanie stosunków granicznych;
- Ustala reguły postępowania na obszarach nie podlegających niczyjej suwerenności, a więc w pewnym sensie międzynarodowych (np. morze pełne, przestrzeń kosmiczna)
Oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw:
- Prawo międzynarodowe oddziałuje na stosunki wewnętrzne w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla zapewnienia realizacji norm międzynarodowych (np. Immunitet obcego państwa, immunitet międzynarodowy).
- Ustala zasady postępowania w stosunku do obywateli innych państw (cudzoziemców), np. zagadnienia wizowe, osiedlania się, wykonywania określonych zawodów, czy nabywania nieruchomości.
- Wraz z postępującą internacjonalizacją wkracza w szereg stosunków gospodarczych, społecznych, kulturalnych, naukowych i szereg innych. Np. zajmuje się różnymi dziedzinami wymagającymi międzynarodowej koordynacji lub unifikacji. Umowy międzynarodowe nakładają na państwa obowiązek przestrzegania na ich własnym terytorium pewnych standardów i metod postępowania (w tym w dziedzinie łączności, komunikacji morskiej i lotniczej, ochrony środowiska).
- Zaczyna również wkraczać w reguły postępowania wobec własnych obywateli (m.in. konwencje MOP, umowy o prawach człowieka – przede wszystkim Pakty praw człowieka z 16 XII 1966 r.
Obrót międzynarodowy, to
całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa międzynarodowego;
Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego,
1. Dotyczy ono przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne. Panuje więc między nimi zasada równości.
2. W stosunkach między państwami nie ma żadnej władzy ponadnarodowej (np. rządu światowego)
3. Dopuszczalne są akty jednostronne.
4. Nie mamy do czynienia z typowym ustawodawcą i prawodawcą, nie można wskazać nadrzędnego organu kreującego wiążące prawo.
5. Umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm – jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego.
6. Istotna rola prawa zwyczajowego.
7. Prawo międzynarodowe jest wytworem działalności państw i to ich zgoda (wyraźna lub dorozumiana) jest podstawą obowiązywania prawa. Kolejną cechą jest więc niesformalizowanie i decentralizacja.
8. Brak ustawodawcy i to, że normy są tworzone i obowiązują tylko konkretne państwa-strony. Wiąże się z tym partykularyzm tego prawa.
Brak scentralizowanego aparatu przymusu. Jednak państwo samodzielnie (lub wspólnie z innymi) może występować w obronie naruszonego prawa, stosując środki przymusu uznane przez prawo międzynarodowe.
9. Sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów.
10. Nie istnieje obowiązkowe sądownictwo (sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową). To od zgody państw-stron zależy czy skorzystają z jurysdykcji sądu międzynarodowego. Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (rozstrzygający m.in. sprawę muru na terytorium Palestyny). Wcześniej powoływane były sądy polubowne, czyli arbitrażowe, dla rozstrzygania konkretnej sprawy ad hoc). Jednak państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej ich kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi. Wtedy ich wyroki stają się bezwzględnie wiążące. Współcześnie sady międzynarodowe zaczynają odgrywać coraz większa role (m.in. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w Luksemburgu, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu). Niekiedy można spotkać się z poglądem, ze prawo międzynarodowe jest mało skuteczne, a jego normy są stale łamane i naruszane. Wszystkie przypadki łamania prawa międzynarodowego stają się od razu głośne (np. naruszenie nietykalności siedziby Ambasady Stanów Zjednoczonych w Teheranie w 1979 i wzięcie osób należących do personelu dyplomatycznego jako zakładników). Pisze o tym prasa i dowiaduje się o nich opinia publiczna. Natomiast przestrzeganie prawa międzynarodowego w tysiącach przypadków uważane jest za coś naturalnego i nie wzbudza zainteresowania.
Struktura i charakter norm współczesnego prawa międzynarodowego,
Pochodzenie i geneza norm tego PM.Na gruncie doktryn wykształciły się 2 teorie, które próbują wyjaśnić genezę norm PMP.Są to teorie:a) naturalistyczna- pochodzenie norm PMP dopatruje się w czynnikach niezależnych od państwa,b) pozytywistyczna-pochodzenie norm wywodzi się z woli podmiotów tego prawa- tymi podmiotami są państwa.Podstawową jednostką tworzącą PMP jest norma.Norma PM- musimy odrzucić tezę, że ona ma strukturę trójelementarną. W PM hipotezy są domyślne, a norma PM składa się z dyspozycji-podstawowy element ma charakter autonomiczny. Państwa czy organizacje międzynarodowe są ich twórcami, gwarantami, adresatami.Wyróżniamy normy:a) bezwzględnie wiążąceb) względnie wiążącea) juscogensb) juspositivuma) bezpośrednieb) pośrednie wyznaczające obowiązki adresataa) kologacyjne i kompetencyjne( obejmują normy juryzdykcyjne)b) zawarte w umowach międzynarodowychNajważniejszy podział norm to podział na normy I, II, III rzędu:I rzędu – są to normy materialne PM, dotyczą treści tego prawa, naruszenie ich powoduje odpowiedzialność państwa,II rzędu- są to normy na podstawie, których jest stwierdzana odpowiedzialność państwa,III rzędu- są to normy regulujące pokojowe rozstrzyganie sporów międzynarodowych,
Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego,
Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu
a) materialnym – zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw, które doprowadziły do powstania norm prawa międzynarodowego
b) w znaczeniu formalnym – formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego, formy, w których przejawia się wola państw (lub innych podmiotów prawa międzynarodowego) tworzących prawo. Są to przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe
c) w znaczeniu poznawczym – zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego, np. zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych
Teorie źródeł prawa
- teorie pozytywistyczne (woluntarystyczne) – podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona wola państw, wyrażona albo w sposób wyraźny, albo milczący (dorozumiany) (D. Anzilotti)
- teorie naturalistyczne (obiektywistyczne) – normy prawa międzynarodowego pochodzą od czynników niezależnych od woli państw (np. przyrodzony porządek rzeczy)
Źródła prawa międzynarodowego to:
· umowy międzynarodowe
· zwyczaj międzynarodowy
· ogólne zasady prawa
· doktryna i judykatura (charakter pomocniczy)
doktryna- zdania najwybitniejszych znawców prawa międzynarodowego
judykatura – orzeczenia sądownictwa międzynarodowego
Umowa międzynarodowa - zgodnie oświadczenie dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, które jest prawotwórcze, przy czym nazwa tak zawartego konkretnego porozumienia nie ma znaczenia [traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, modus vivendi, pakt, statut, karta, konstytucja, konkordat]
- wg KWPT jest to porozumienie zawarte między państwami w formie pisemnej
- wg KWPT`86 jest to również porozumienie zawarte przez jedną lub więcej organizacji międzynarodowych z jednym lub większą liczbą państw, a także porozumienie zawarte między organizacjami międzynarodowymi
[obydwie ww. Konwencje uznają istnienie oraz moc prawną traktatów zawieranych przez inne niż państwa i organizacje międzynarodowe podmioty prawa międzynarodowego, niemniej jednak takie traktaty oraz traktaty zawarte w formie innej niż pisemna nie są objęte zasięgiem tych konwencji]
- wg KWPT, zdolność do zawierania traktatów ius tractctum posiada każde państwo
- wg KWPT`86 zdolność organizacji międzynarodowych do zawierania traktatów jest określona przepisami tej organizacji
[„przepisy organizacji” – w szczególności dokumenty założycielskie organizacji oraz przyjęte zgodnie z nimi decyzje i rezolucje jak również ustalona praktyka organizacji (art. 2 ust. 1 pkt j KWPT`86)]
[„traktat” oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę (art. 2 KWPT)]
budowa umowy międzynarodowej,
à prawo międzynarodowe nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy międzynarodowej. O tym więc, jak zostanie zredagowany tekst umowy, decydują strony, które ją zawierają.
à można wyróżnić cztery podstawowe części umowy:
1. tytuł umowy – zawiera oznaczenie nazwy umowy, wskazanie jej stron oraz określenie przedmiotu umowy
2. wstęp umowy (preambuła) – może zawierać określenie organów, w których imieniu umowa jest zawierana; podanie motywów, którymi kierują się strony, zamierzonego celu, okoliczności poprzedzających bądź towarzyszących zawarciu umowy lub stwierdzenie określonej zasady czy poglądu stron; wzmiankę o wyznaczeniu pełnomocników i o wymianie pełnomocnictw; stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy. Wstęp jest czasami pomijany (np. w umowach resortowych).
3. dyspozycja – merytoryczna część umowy, zawiera zasadnicze postanowienia umowy, w których państwa formułują swe prawa i obowiązki wynikające z umowy. Część ta zwykle podzielona jest na artykuły (czasami jeszcze na paragrafy i punkty).
4. postanowienia końcowe – regulują m.in. różne zagadnienia formalnoprawne związane z trybem zawarcia umowy i jej wejścia w życie; określają czas obowiązywania umowy, ewentualnie także możliwość i warunki jej wypowiedzenia; niekiedy określają dopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń.
rodzaje umów międzynarodowych,
1. na tryb zawierania:
- zawierane w trybie złożonym – wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
- zawierane w trybie prostym – nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
2. organ występujący w imieniu państwa:
- państwowe – gdy w imieniu państwa występuje głowa państwa; traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, układy normujące problematykę zastrzeżoną dla regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym za granicą; wymagają ratyfikacji Prezydenta RP
- rządowe – podpisywane w imieniu Rady Ministrów; umowy które nie spełniają warunków zaliczenia ich do umów państwowych, a ponadto jeśli ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów
- resortowe – są podpisywane przez właściwego ministra; dotyczy to umów, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra; są zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów
3. na liczbę stron:
- dwustronne – bilateralne
- wielostronne – multilateralne
4. możliwość przystąpienia do umowy:
- zamknięte – mają ograniczoną liczbę stron (kontrahentów) i nie przewidują możliwości przystąpienia do nich państw trzecich
- otwarte – przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów, a więc przystąpienia państw trzecich
· bezwarunkowo – może do niej przystąpić w każdym czasie każde państwo mocą jednostronnego aktu przystąpienia
· warunkowo – przewidują możliwość przystąpienia tylko tych państw trzecich, które spełniają określone warunki; są to z reguły statuty organizacji międzynarodowych oraz umowy sojusznicze
5. treść umów:
- polityczne
- gospodarcze
- komunikacyjne
- dotyczące stosunków społecznych i prawnych
- współpracy kulturalnej
- współpracy naukowo-technicznej
- inne
1. Aspekt tworzenia: zwyczaj może być tworzywem, z którego powstają umowy międzynarodowe (kodyfikacja zwyczaju), umowy mogą się przyczyniać do powstania norm zwyczajowych przez ujednolicenie praktyki państw i przez przyspieszanie powstania opinio iuris
2. Aspekt obowiązywania: normy zwyczajowe mają charakter powszechny, umowy obowiązują tylko strony i maja z reguły charakter partykularny, ale może istnieć także zwyczaj partykularny np normy regionalne w Ameryce Łacińskiej
Od zwyczaju należy odróżnić tzw. Grzeczność międzynarodową. Reguły grzeczności międzynarodowej stosowane są przez państwa dla ułatwienia stosunków międzynarodowych, ale nie są prawnie wiążące.
Umowa międzynarodowa – wspólne oświadczenie woli podmiotów prawa międzynarodowego tworzące prawa i obowiązki dla tych podmiotów.
Nazewnictwo umów międzynarodowych. Istnieje bardzo wiele terminów, które spotykane są chociażby w tytułach umów międzynarodowych np.:
a) traktat
b) konwencja
c) porozumienie
To określenia uży...
PWSBiA_wawa