DYSLEKSJA - WPROWADZENIE
Dysleksja to zaburzenie objawiające się trudnościami w nauce czytania i pisania u dzieci, które nie powinny mieć z taką nauką problemów - są normalnie rozwinięte intelektualnie, nie mają żadnych poważnych wad wzroku i słuchu ani schorzeń neurologicznych, są otoczone w szkole prawidłową opieką dydaktyczną i nie są zaniedbane środowiskowo. Dysleksja występuje w różnym nasileniu u kilku-kilkunastu procent populacji.
Dysleksja to nie choroba, którą można wyleczyć. Dyslektykiem jest się na całe życie. Dlatego ważne jest wyćwiczenie różnych strategii postępowania, dzięki którym dysleksja nie będzie przeszkadzać w życiu codziennym. Powinna w tym pomóc terapia pedagogiczna (zajęcia kompensacyjno-korekcyjne). Im wcześniej terapia się zacznie, tym lepiej dla dziecka.
Przyczyny dysleksji nie zostały do tej pory dokładnie poznane, choć wykryto i opisano liczne cechy różniące dyslektyków od nie-dyslektyków, takie jak inny rozkład aktywności części mózgu w czasie wykonywania prostych zadań językowych. Są to o tyle istotne informacje, że jednoznacznie potwierdzają, że dysleksja to zjawisko o podłożu biologicznym.
Dzieci ryzyka dysleksji powinny zostać wykryte przez nauczycieli w szkole lub przedszkolu. Nauczyciele powinni umieć porównać możliwości dziecka z jego osiągnięciami i osiągnięciami jego rówieśników. Dziecko ryzyka dysleksji powinno zostać poddane diagnozie a następnie terapii. Dzieci ze stwierdzoną dysleksją mogą się ubiegać o opinię o dostosowaniu warunków egzaminacyjnych do dysfunkcji ucznia. Pełniejsze informacje na temat dysleksji można znaleźć na stronach serwisu SpeT, poświęconego specyficznym trudnościom w nauce, dysleksji poświęciła również jeden ze swoich serwisów gazeta wyborcza.
Im wcześniej dysleksja zostanie wykryta i zdiagnozowana, tym łatwiej jest jej przeciwdziałać. Optymalny dla dzieci wariant to wykrycie u nich ryzyka dysleksji jeszcze w przedszkolu (a najpóźniej w klasie zerowej) i skierowanie ich na dodatkowe zajęcia korekcyjno-kompensacyjne.
DEFINICJE
Dysleksja to termin stosowany zwykle w stosunku do osób dorosłych, a przynajmniej nastolatków. W przypadku dzieci poniżej dziesiątego roku życia mówimy raczej o dysleksji rozwojowej. Dysleksja rozwojowa może - choć nie musi - przekształcić się w dysleksję.
· Dysleksja - rozumiana jako trudności w czytaniu, przejawiające się zaburzeniami tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści. Używanie terminu "dysleksja" do określenia kłopotów z czytaniem zwiększa bałagan w terminologii, jednak tak się niezbyt szczęśliwie przyjęło.
· Dysortografia - czyli trudności z opanowaniem poprawnej pisowni. Żeby można było stwierdzić dysortografię trzeba sprawdzić, czy dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni. U dzieci popełniających błędy ortograficzne i nie znających zasad pisowni trudno mówić o dysortografii.
· Dysgrafia - czyli niski poziom graficzny pisma (potocznie mówimy, że dziecko brzydko pisze). Litery pisane przez dziecko są koślawe, różnej wielkości i często lądują na niewłaściwej wysokości. Praktycznie wszystkie dzieci zaczynające pisać popełniają tego typu błędy, więc występowanie ich w pierwszym zeszycie nie stanowi podstawy do obaw. Problem pojawia się, gdy błędy utrzymują się mimo upływu czasu.
· Dyskalkulia - czyli problemy w matematyce. Dzieci z dyskalkulią mają zwykle kłopoty z pojęciem liczby, porównywaniem liczebności zbiorów, ocenianiem co jest większe a co mniejsze i tak dalej.
DIAGNOZA
Objawy sugerujące dysleksję można wykryć już u przedszkolaków, jednak rzetelną diagnozę można postawić dopiero po 10 roku życia.
Pierwsze symptomy powinny zostać wychwycone przez nauczycieli w przedszkolu lub w zerówce. W drugim semestrze klasy zerowej można już dość jednoznacznie zakwalifikować dziecko do tak zwanej grupy ryzyka dysleksji. Powinien to zrobić nauczyciel, terapeuta, pedagog lub logopeda w szkole (lub przedszkolu). Może się w tym celu posłużyć Skalą Ryzyka Dysleksji prof. Marty Bogdanowicz.
Po dziesiątym roku życia dzieci, u których utrzymują się objawy dysleksji, powinny zostać skierowane na badania do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Dopiero wtedy można jednoznacznie zdiagnozować dysleksję i dopiero wtedy może być wystawiona opinia o dostosowaniu warunków egzaminacyjnych do dysfunkcji ucznia (słynne "zaświadczenie").
Niestety w wielu miejscach w Polsce utarło się przekonanie, że opinię trzeba dziecku "załatwić", żeby miało łatwiej w szkole (bo koledzy już mają). Krzywdzi to przede wszystkim dzieci rzeczywiście mające problemy, bo są one automatycznie klasyfikowane jako kombinatorzy i lawiranci, a sama opinia przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie.
Między innymi w związku z tym niektóre poradnie przed wystawieniem opinii żądają udokumentowania pracy dziecka na zajęciach terapeutycznych - szkolnych, poradnianych lub prywatnych.
TERAPIA
Zajęcia, które mają pomóc dzieciom ryzyka dysleksji, to terapia pedagogiczna. Kiedyś używano terminu reedukacja, od którego od jakiegoś czasu się odchodzi. Terapia polega na usprawnianiu zaburzonych funkcji wzroku, słuchu i ruchu, za pomocą różnych ćwiczeń. Wiele z nich można - i warto - wykonywać z dzieckiem samemu w domu, jednak ich dobór powinien być doradzony przez terapeutę.
Najlepiej, jeżeli terapia pedagogiczna (w postaci zajęć kompensacyjno-korekcyjnych) odbywa się w szkole. Powinien ją prowadzić wykwalifikowany terapeuta. Dzieci na zajęcia powinny być kierowane jak najwcześniej. Zajęcia z dzieckiem powinny być prowadzone do skutku - nie powinno się ich przerywać, jeśli objawy dysleksji się utrzymują.
Jeżeli nie ma terapeuty w szkole, zajęcia kompensacyjno-korekcyjne powinny prowadzić Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne. Terapia pedagogiczna w państwowej poradni jest bezpłatna, choć czasem trzeba na nią długo czekać.
W praktyce różnie to wygląda - czasem jedynym wyjściem jest skorzystanie z pomocy w prywatnym gabinecie terapeutycznym, lub samodzielna próba pracy z dzieckiem. Terapia pedagogiczna prowadzona samodzielnie może przynieść dobre skutki, jednak powinno się ją zawsze konsultować z wykwalifikowanym terapeutą. Proszę pamiętać, że chociaż błędnie poprowadzona terapia nie pogorszy sytuacji dziecka, może mu odebrać szansę na jej poprawienie.
OPINIA Z PPP
Do czego uprawnia opinia o dostosowaniu warunków egzaminacyjnych do dysfunkcji ucznia określa rozporządzenie MEN z dnia 21.03.2001 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych.
W szczególności do opinii odnoszą się do następujące punkty:
Rozdział 2 § 6 punkt 1
Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne, o których mowa w § 4 ust. 1, do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono trudności w uczeniu się, w tym specyficzne trudności, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.
Z tego punktu wynika, że nauczyciel ma obowiązek stosować się do zaleceń znajdujących się w opinii, czy mu się ona podoba czy nie. Jeżeli tego nie robi, trzeba pójść do dyrekcji szkoły, a jeśli i to nie pomoże - do kuratorium oświaty.
Rozdział 4 § 32 punkt 1
Uczniowie (słuchacze) z dysfunkcjami mają prawo przystąpić do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego w warunkach i formie dostosowanych do ich dysfunkcji, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej. Opinia powinna być wydana przez poradnię nie później niż do końca września roku szkolnego, w którym odbywa się sprawdzian lub egzamin gimnazjalny.
Rozdział 5 § 44 punkt 1
Absolwenci z dysfunkcjami mają prawo przystąpić do egzaminu maturalnego w warunkach i formie dostosowanych do ich dysfunkcji, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej. Opinia powinna być wydana przez poradnię nie później niż na 6 miesięcy przed terminem egzaminu maturalnego.
Z egzaminami na ogół nie ma problemu - we wszystkich szkołach organizowane są tak, by uwzględniać zalecenia znajdujące się w opiniach. Jeśli szkoła stawia opór należy się zgłosić do kuratorium.
Proszę pamiętać, że opinia - choć wyrównująca szanse dzieci z zaburzeniami - "załatwiona" uczniowi nie mającemu żadnych problemów (może poza brakiem motywacji do nauki) może przynieść więcej szkód niż pożytku.
DYSLEKSJA – CO MOGĄ RODZICE?
Nawet nie będąc fachowcem można sprawdzić, czy dziecko wykazuje symptomy dysleksji. Proszę jednak pamiętać, że pojedyncze objawy nie muszą o niczym świadczyć i że im dziecko jest młodsze, tym więcej objawów ma prawo występować w sposób naturalny. U czterolatka rysowanie lustrzanych odbić liter jest praktycznie normą, dopiero u siedmiolatka powinno poważnie niepokoić.
W celu zbadania dziecka można się posłużyć Skalą Ryzyka Dysleksji, mając na uwadze fakt, że jej wyniki mają sens w przypadku dzieci w wieku 6 lat. W przypadku dzieci młodszych badanie przy użyciu SRD może być przyczyną fałszywych alarmów, w przypadku dzieci starszych - może oznaczać niewykrycie problemów. Ponieważ program można przetestować możecie go użyć do zbadania własnego dziecka bez konieczności ponoszenia żadnych opłat.
Jeżeli obserwujecie u swojego dziecka niepokojące Was objawy i uważacie, że mają one związek z dysleksją, a szkoła nie reaguje, możecie sami udać się z dzieckiem do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej (lista poradni). Nie jest w tym celu potrzebne żadne skierowanie.
Jeżeli szkoła nie zapewnia zajęć korekcyjno-kompensacyjnych (terapii pedagogicznej) - co wcale nie jest w praktyce rzadkie - poszukajcie pomocy w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Niestety, jak to często bywa w naszych warunkach, może się okazać, że na zajęcia trzeba czekać nawet kilkanaście miesięcy, tymczasem powinno się je zacząć jak najszybciej. Co wtedy?
Po pierwsze, można szukać pomocy w prywatnych gabinetach terapeutycznych, co jednak wiąże się z dodatkowymi kosztami.
Po drugie, można próbować pracować z dzieckiem samemu. Można się w tym celu posłużyć naszymi programami (Dyslektyk 2 i Sposób na dysleksję), można też skorzystać z szerokiej oferty klasycznych pomocy edukacyjnych (na przykład tych oferowanych w księgarni wydawnictwa Seventh Sea).
Przed rozpoczęciem pracy z dzieckiem warto zasięgnąć opini specjalisty z poradni - w zależności od deficytów dziecka powinno się bowiem odpowiednio dobrać typ i zakres ćwiczeń. Każda terapia powinna być przynajmniej częściowo przygotowywana indywidualnie.
Pewne ćwiczenia będą jednak pomocne u większości dzieci. Należą do nich między innymi wszelkie gry słowne, rozwijające umiejętności językowe - rebusy, krzyżówki, anagramy, scrabble, układanie słów z liter wybranego wyrazu.
monik-aa