Historia edukacji, KEN,
1. Geneza Komisji Edukacji Narodowej.a) Myśl oświeceniowa.Oświecenie to czas tak naprawdę wielu różnych, czasem sprzecznych ze sobą prądów myślowych. To, co je łączy to krytyka zastanego ładu, krytyka tradycyjnej umysłowości oraz obowiązujących wcześniej systemów. Dla zmian zachodzących w oświacie przede wszystkim miały znaczenie takie nurty jak:
· Krytycyzm, który mówił o aktywnym udziale człowieka w świecie, nie przyjmowaniu bezkrytycznie wszystkiego tylko dlatego, że „tak jest”;
· Empiryzm, który przede wszystkim koncentrował się na faktach oraz na bezpośrednim doświadczeniu;
· Deizm i ateizm – pierwszy odrzucał twierdzenie dotyczące ingerencji Boga w świat, natomiast drugi – w ogóle odrzucał istnienie Boga;
Oświecenie w związku z tym stworzyło nowy ideał człowieka – człowieka światowego, wszechstronnie wykształconego, obyty, znającego języki obce, ale także sprawnego fizycznie.b) Reformy oświatowe w Polsce.Po sukcesie Collegium Nobilium Stanisław Konarski doszedł do wniosku, że należy zreformować w tym samym duchu (oświeceniowym) wszystkie szkoły pijarskie. Postanowił zatem wprowadzić do ich programu nauczania blok matematyczno–przyrodniczy, języki nowożytne oraz wychowanie fizyczne.Sukces odniosła także szkoła rycerska założona przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, która była przeznaczona dla mieszczan i biedniejszej szlachty. Podobnie jak inne tego typy szkoły zakładane w Europie w epoce oświecenia, dawała bardzo dobre wykształcenie wojskowe. Gmach Collegium Nobilium (stan obecny)c) Pierwszy rozbiór Polski w 1772 roku.Pierwszy rozbiór Polski był sygnałem, że w Polsce dzieje się źle. Zaistniała sytuacja uprzytomniła działaczom i politykom, że kraj wymaga przeprowadzenia dogłębnych reform politycznych, gospodarczych i społecznych, w tym także daleko posuniętych reform szkolnictwa.d) Kasata zakonu jezuitów.To właśnie podczas obrad sejmu rozbiorowego do Polski dotarła wiadomość o tym, ze papież zlikwidował zakon jezuitów. Kasata była czymś niekorzystnym, ponieważ ¾ szkół w Rzeczypospolitej Obojga Narodów należało do zakonu jezuitów. Król w związku z tym zdecydował, że majątek pojezuicki zostanie przeznaczony na fundusz edukacyjny. Oznaczało to konieczność zajęcia się szkołami, które do tej pory prowadził zakon, a także wypracowania nowych praktyk edukacyjnych – najlepiej na miarę epoki oświecenia.
2. Powołanie Komisji Edukacji Narodowej.14.10.1773 roku wystosowano do narodu Uniwersał Komisji Edukacji Narodowej.
Zapamiętaj!Uniwersał to dokument wystosowywany do narodu w ważnym dla niego momencie dziejowym.
Według tego dokumentu Komisja Edukacji Narodowej została ustanowiona dla młodzi szlacheckiej, czyli NIE dla całej polskiej młodzieży.
Ciekawostka!Komisja Edukacji Narodowej była powołana tylko dla młodzi szlacheckiej, ponieważ to właśnie szlachta sponsorowała dawne szkoły jezuickie, a jak wiadomo, Komisja miała zastąpić w pewnym sensie dotychczasowe szkolnictwo.
W uniwersale tym członkowie Komisji Edukacji Narodowej prosili, by wszyscy ci, którzy pracują w szkołach, zostali w nich, dopóki nie zostaną uchwalone nowe ustawy. Prośba ta dotyczyła także exjezuitów.Komisja edukacji Narodowej była instytucją państwową i świecką . Było to pierwsze Ministerstwo Oświaty, które zarządzało szkolnictwem na terenie Królestwa Polskiego i Litwy.
3. Skład Komisji Edukacji Narodowej.Członkowie Komisji Edukacji Narodowej byli wybierani na okres 7 lat Prezesem Komisji został biskup wileński Ignacy Massalski. Był on senatorem reprezentującym interesy Litwy, a w swych poglądach i czynach szczerze oddany Rosji. Przewodniczył Komisji do roku 1779. Był zdecydowanym przeciwnikiem króla, co miało swój wyraz już na etapie samego formowania się Komisji - postulował on stworzenie niezależnego od króla urzędu, podległego tylko sejmowi o składzie kolegialnym. Jako fizjokrata optował za tym, by rozszerzyć działalność Komisji na warstwy mieszczańskie, co mogło zarazem przyczynić się do rozwoju szkolnictwa wiejskiego.
Zapamiętaj!Fizjokratym to jedno z haseł epoki oświecenia, które wyrażało przekonanie, iż bogactwo narodu tkwi w rolnictwie oraz w ludziach pracujących na roli.
Poza przewodniczącym, Komisja składała się jeszcze z siedmiu członków. Byli nimi:
· Biskup płocki Michał Poniatowski, senator reprezentujący interesy Korony. Był szczerze oddany królowi polskiemu. Przewodniczył Komisji od 1779 roku do końca lat 80. XVII wieku. Był zwolennikiem niemieckiego modelu edukacji. Podobnie jak biskup Massalski był za tworzeniem szkół parafialnych. To on stworzył seminarium nauczycielskie w Łowiczu.
· Podkanclerz Joachim Chreptowicz, senator reprezentujący interesy Litwy, bardzo oddany królowi. W chwili powstawania Komisji Edukacji Narodowej był zwolennikiem opcji podporządkowania Komisji królowi. Jako członek KEN uporządkował sprawy prawne związane z jej działalnością oraz zajął się szkolnictwem na Litwie po wycofaniu się z prac w Komisji biskupa Massalskiego.
· Książę generał Adam Czartoryski, Komendant Szkoły Rycerskiej, poseł reprezentujący interesy Litwy. Początkowo zajmował się szkolnictwem na kresach ruskich, a następnie zajął się nadzorem wychowania kobiecego i prywatnych pensji.
· Ekskanclerz Andrzej Zamoyski, poseł reprezentujący interesy Korony. Początkowo prowadził dział rachunkowy. Był autorem projektu, który przewidywał stworzenie jednej szkoły dla dzieci chłopskich w każdej parafii.
· Wojewoda gnieźnieński A. Sułkowski, senator reprezentujący interesy Korony. Oddany Rosji. Zajmował się sprawami szkolnictwa w Wielkopolsce.
Ciekawostka!Andrzej Sułkowski zasłynął z tego, że podczas obrad Komisji Edukacji Narodowej zgłaszał mnóstwo bezsensownych projektów.
· Pisarz litewski Ignacy Potocki, wychowanek Collegium Nobilium, poseł reprezentujący interesy Litwy. Był on najmłodszym i zarazem najwybitniejszym członkiem Komisji Edukacji Narodowej. Prowadził sekretariat Komisji. Stworzył projekt szkolnictwa średniego.
· Starosta kopanicki Antonii Poniński, poseł reprezentujący interesy Korony. Niewiele zrobił, jako członek Komisji Edukacji Narodowej.
Był to zespół ludzi o bardzo różnych poglądach oraz o odmiennych orientacjach politycznych, co z jednej strony dawało szansę na podejście do problemów edukacyjnych z różnych stron i stwarzało możliwości bardziej twórczego ich rozwiązania, a jednocześnie często uniemożliwiało uzyskanie porozumienia w danej kwestii.
o Pierwsze działania Komisji Edukacji Narodowej.Wszelkie plany reform zostały poprzedzone lustracją majątku rozwiązanego zakonu jezuitów, gdyż chciano się dowiedzieć, jakie są zasoby oraz na co będzie można je przeznaczyć. Było to bardzo rozsądne posunięcie, które pozwoliło dopasować późniejsze plany do realiów, co zwiększało szansę na przeprowadzenie reform.Po całym kraju jeździli tak zwani lustratorzy, których zadaniem było spisanie całego majątku pozostawionego na ziemiach polskich i Litwie przez zakon jezuitów.
Ciekawostka!Lustratorzy mięli za zadanie spisywać dosłownie wszystko, co składało się na majątek zakonu, dlatego z zachowanych do dnia dzisiejszego spisach możemy odczytać, ile w danej szkole było klamek, ile kubków itp.
Poza spisem przedmiotów, lustratorzy spisywali także wszystkie osoby, które pracowały w dawnych szkołach jezuickich. W ośrodkach pojezuickich mało było profesorów. Sami zaś exjezuici zatrudniali się na dworach magnackich, nie czekając często na decyzje Komisji, o co byli proszeni w Uniwersale.
Ciekawostka!Lustratorzy często nie byli uczciwi i sami zagarniali część pojezuickiego majątku.
o Pierwsze projekty edukacyjne.W momencie tworzenia się Komisji Edukacji Narodowej, nikt tak naprawdę nie wiedział, czym ma się ona w przyszłości zajmować. Jedyne, co było jasne to to, że ma do dyspozycji pozostały po kasacji zakonu jezuitów majątek oraz że jej działalność ma być związana z edukacją. Zdawano sobie sprawę, że nie można działalności Komisji oprzeć na tym, co było do tej pory, że trzeba zaproponować coś nowego. I tak też powstały pierwsze projekty reform. Ich autorami byli:
· F. Bieliński, który postulował powszechność edukacji, wychowanie kobiet oraz wychowanie duchowieństwa. Proponował dokonać podziału szkół na rolnicze, mieszczańskie, szlacheckie i dla duchowieństwa. Odrębną kategorię miały stanowić szkoły dla przyszłych nauczycieli. Bieliński w swoim projekcie nie wspominał jednak nic o uniwersytetach.
· A. Popławski, który postulował wprowadzenie do szkół trzech „rodzajów” wychowania: - wychowania fizycznego, - wychowania rozumu i- wychowania moralnego poprzez doświadczenie, przez dawanie przykładów oraz przez wykład praw i powinności.W jego postulatach widoczny jest silny wpływ myśli J. Locke’a i J.J. Rousseau.Projekt Popławskiego przewidywał utworzenie po jednej szkole w każdej parafii, tak by znajdowały się one w odległości 4 mil od siebie, gdy tymczasem znajdowały się one w odległości średnio 18 mil! Popławski w swym projekcie skupił się głównie na szkolnictwie parafialnym. Przewidywał także powstanie 7-klasowych (ale 8-letnich) szkół średnich.
· I. Potocki, który w swoim projekcie zwracał uwagę na znaczenie zabawy we wczesnej edukacji. Przewidywał on utworzenie szkół technicznych, rzemieślniczych i handlowych.
· A. Dupont, który postulował utworzenie szkół parafialnych dla chłopów i szlachty, 3–letnich szkół powiatowych dla drobnej szlachty, 5–letnich szkół wojewódzkich dla przyszłych urzędników i oficerów oraz uniwersytetów.
· A. Kamiński.
· A. Czartoryski.
Projekty te niekiedy znacznie się różniły, jednak posiadały kilka punktów wspólnych:1) Wszystkie zakładały jednolity scentralizowany system oświaty;2) Językiem wykładowym miał być język polski;3) Szkolnictwo miało objąć swym zasięgiem wszystkie stany;4) Programy nauczania miały charakter pragmatyczny, tj. miały być użyteczne;5) W programie miała się znaleźć nauka moralna oparta na filozofii chrześcijańskiej;6) Program nauczania miał mieć charakter narodowy;7) Dostrzegano konieczność opracowania jednolitych i dostępnych dla wszystkich uczniów podręczników;8) Kładziono także nacisk na potrzebę przygotowania nauczycieli świeckich do pracy w nowej zreformowanej szkole.
joasia_klaudia