Niekonwencjonalne metody nauczania.doc

Niekonwencjonalne metody nauczania

- DEBATA (analiza argumentów "za" i "przeciw")     Jedną z metod nauczania wykorzystywanych w procesie podejmowania decyzji jest debata. Wykorzystuje się ją przy rozważaniu trudnych i złożonych problemów, ocenie kontrowersyjnych postaci itp. Pozwala spojrzeć na określoną sytuację z różnych punktów widzenia, dostrzec różnorodne aspekty danego zjawiska. Jest to więc uporządkowany spór pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami jakiegoś poglądu.
     Zadaniem uczniów jest zaprezentowanie w przyjazny sposób argumentów "za" i "przeciw", a za ich pomocą przekonanie adwersarzy do swoich racji. Uczą się w ten sposób, że w dyskusji nie chodzi o atakowanie przeciwnika (zwłaszcza ataki personalne), ale o siłę używanych argumentów. Ważny jest tutaj właściwie dobrany temat debaty. Powinien - poprzez odpowiednie sformułowanie - wywołać emocjonalne zaangażowanie uczestników i umożliwiać ścieranie się przynajmniej dwóch racji. Czas dyskusji musi być limitowany, a zasady jej prowadzenia - dobrze uczniom znane (można posłużyć się planszą umieszczoną w widocznym miejscu).
Podczas debaty uczniowie rozwijają następujące umiejętności:

·  precyzyjne formułowanie własnych myśli,

·  aktywne słuchanie,

·  dobór wartościowych argumentów,

·  analizowanie faktów i ich ocena,

·  korzystanie z doświadczeń innych,

·  wymiana poglądów,

·  współpraca w zespole,

·  wyrabianie szacunku dla cudzych poglądów i przekonań.
 
Sposób przeprowadzenia
1. Nauczyciel dzieli klasę na 2 grupy (liczba grup zależy od wielości stanowisk w danej sprawie). Uczniowie dobierają się sami lub są dobierani w drodze losowania.
2. Zostaje określony temat debaty oraz czas na przygotowanie argumentów (10-15 min). Strony mogą przedstawić je na planszach, co ułatwi ich prezentację. (Temat debaty może być podany z kilkudniowym wyprzedzeniem. Uczestnicy mogą wtedy czerpać informacje z różnych źródeł i lepiej dobierać argumenty).
3. Strona "pozytywna" ma za zadanie przedstawić zasadnicze tezy swojego stanowiska i jak najlepiej je uargumentować. Strona "negatywna" próbuje je zbijać, podważać i kontrargumentować.
4. Wystąpienia powinny być krótkie (nauczyciel na początku ściśle określa ich czas - np. 3 minuty), maksymalnie treściwe i formalnie uporządkowane. Argumenty muszą mieć charakter merytoryczny, nie mogą być atakami ad personam.
5. Prowadzący debatę (nauczyciel lub uczeń) dba o to, aby głos zabierali na przemian przedstawiciele obu grup, zaczynając od pozytywnej. Kontroluje czas wystąpień, upomina uczestników, gdy zapominają o regułach obowiązujących w debacie, a w przypadku dalszego ich naruszania odbiera im głos.
6. Każda wypowiedź strony "pozytywnej" dotyczyć musi jednej kwestii (teza i uzasadniające ją argumenty). Odpowiadający przedstawiciel strony "negatywnej" musi swoją wypowiedź poświęcić odrzuceniu tej właśnie, a nie innej tezy.
7. Po wystąpieniach wstępnych dopuszcza się po dwa głosy ad vocem (najwyżej minutowe); obie grupy mogą zabierać głos w omawianej sprawie (w dalszym ciągu na zmianę). Potem rozpoczyna się następna faza debaty - strona "pozytywna" stawia kolejną tezę.
8. Jeśli celem prowadzącego jest pogodzenie stron i pomoc w znalezieniu płaszczyzny porozumienia, prosi on każdą z grup, aby spróbowała wyszukać wśród argumentów strony przeciwnej te (przynajmniej jeden), które mogłaby zaakceptować.
9. Gdy główne tezy zostaną wyczerpane, prowadzący debatę ogłasza jej zakończenie.
 
    Debata, jako jedna z aktywizujących metod nauczania, zasługuje na uwagę ze względu na kształcenie cennych umiejętności. Dzięki niej uczniowie uczą się sztuki wyrażania własnego zdania, argumentacji i szacunku dla przekonań innych.

W procesie podejmowania decyzji pomocną może się okazać metoda zwana tabelą decyzyjną. Uczniowie, pracując w grupach, rozstrzygają jakiś kontrowersyjny problem, wypełniając przygotowaną na planszy tabelę. Oto jej wzór.

Etapy lekcji z wykorzystaniem tabeli decyzyjnej
 
Etap I
Nauczyciel wprowadza uczniów w zagadnienie, które będzie przedmiotem lekcji oraz formułuje problem do dyskusji w grupach.
 
Etap II
Podział uczniów na grupy (4-6 osób). Nauczyciel wyjaśnia istotę metody, prezentuje wzór tabeli na planszy lub tablicy, rozdaje grupom duże arkusze papieru.
 
Etap III
Uczniowie wypełniają tabelę w następującej kolejności:
1. określają możliwe warianty rozwiązań (alternatywy),
2. formułują kryteria, według których te alternatywy będą oceniane,
3. oceniają kolejne alternatywy, według poszczególnych kryteriów, korzystając z pięciostopniowej skal:
 
++ bardzo pozytywny efekt,
+ pozytywny efekt,
0 brak efektu,
- negatywny efekt,
- - bardzo negatywny efekt,
 
4. podejmują ostateczną decyzję, wybierając najkorzystniejsze rozwiązanie.

Etap IV
Następuje prezentacja efektów pracy poszczególnych grup (plansz z tabelami).
 
Etap V
Uczniowie wybierają spośród propozycji poszczególnych grup najlepsze kryteria oceny, czyli takie, które możliwie najpełniej pozwalają ocenić kolejne alternatywy i podjąć decyzję. Chodzi o to, aby były one akceptowane przez większość uczniów w klasie.
 
Oto przykładowa tabela decyzyjna Polska a Unia Europejska
 

Źródło: M. Sielatycki: Scenariusz lekcji "Kierunek Europa", ECIKO-CODN, 1996
  
    Metoda tabeli decyzyjnej nadaje się do wykorzystania na różnych przedmiotach oraz na godzinie wychowawczej. Pozwala ona uczniom lepiej przygotować się do wypracowania własnego zdania na dany temat. Ze względu na grupową formę pracy oraz konieczność podjęcia decyzji na forum grupy, metoda ta pozwala kształcić wiele umiejętności, np.: wyrażania swoich opinii, obrony własnego zdania, słuchania innych, wysuwania kontrargumentów, dyskutowania, przewidywania skutków różnych rozwiązań, podejmowania decyzji grupowej czy wreszcie współpracy i poczucia odpowiedzialności za efekty pracy zespołu.

Jedną z ważniejszych umiejętności przydatnych w życiu jest sztuka dyskutowania. Można ją ćwiczyć za pomocą metody zwanej dyskusją punktowaną. W jej trakcie mała grupa uczniów dyskutuje na dany temat. Nauczyciel obserwuje uczniów podczas dyskusji i przyznaje im na bieżąco punkty. Ocenie podlegają zarówno treści merytoryczne wypowiedzi uczestników dyskusji, jak i ich zachowanie podczas wymiany myśli (punkty dodatnie i ujemne).
    Metodę tę opracował John Zola, wykładowca Fairwview High School Boulder w Colorado. Stosował ją z dużym powodzeniem wśród uczniów szkół podstawowych, średnich, a także studentów.
    Lekcje szkolne są zbyt często zdominowane przez nauczyciela, który nie dopuszcza uczniów do głosu i nie pozwala wpływać na przebieg lekcji. Dyskusja punktowana może stanowić alternatywę dla tradycyjnego odpytywania lub prac pisemnych. Pozwala uczniom rozwijać umiejętności badawcze i uczy sztuki prowadzenia dyskusji w kulturalny sposób.
 
Sposób przeprowadzenia dyskusji

1. Uczestnicy dyskusji (5-7 uczniów) siadają na środku klasy w kółku (aby widzieć się nawzajem).
2. Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem siedzą wokół nich i przysłuchują się dyskusji.
3. Nauczyciel umieszcza w widocznym miejscu 2 plansze. Na jednej są wypisane zasady punktacji, a na drugiej - temat i plan dyskusji (uczniowie są z nim zapoznani wcześniej, aby mieli możliwość odpowiedniego przygotowania się). Plan porządkuje dyskusję i skłania uczniów do trzymania się tematu.
4.Nauczyciel ustala czas trwania dyskusji (8-20 minut). Zależy on od tematu i wieku uczestników.
5. W trakcie dyskusji nauczyciel nie ingeruje; jego zadaniem jest obserwowanie dyskusji i przyznawanie punktów za indywidualny wkład każdego z uczestników.
6. Po zakończeniu dyskusji nauczyciel musi podsumować jej przebieg i omawiane treści oraz ocenić uczniów.
 
Zasady punktowania
 
Za udział w dyskusji uczeń otrzymuje punkty dodatnie lub ujemne. Nauczyciel

przyznaje punkty dodatnie za:

·  zajęcie stanowiska w omawianej kwestii (osobista opinia, np. moim zdaniem..., uważam, że... itp.),

·  zaprezentowanie informacji opartej na faktach (dane statystyczne, materiał podręcznikowy, tekst źródłowy itp.),

·  komentarz do informacji lub jej uzupełnienie,

·  wciągnięcie innego ucznia do dyskusji.
Punktowanie angażowania innych do dyskusji gwarantuje szeroki udział uczestników i zapobiega zdominowaniu jej przez kilku uczniów. Zwykle punktowane są pojedyncze czynności, ale jeśli uczeń przedstawi swoją informację i zapyta: "A ty, Aniu, co mogłabyś dodać w tej kwestii?", uzyskuje dodatkowy punkt (bez względu na to, czy Ania podejmie dyskusję).
Uczniowie mogą też być premiowani za rozpoczęcie dyskusji, zadawanie pytań wyjaśniających, posuwanie dyskusji do przodu, grzeczne zwrócenie uwagi, gdy ktoś się powtarza, mówi nie na temat lub nie trzyma się planu. Nauczyciel może również przyznawać punkty za sformułowanie analogii, gdyż świadczą one o wyższym poziomie myślenia i służą poszerzeniu dyskusji.
Wadą punktowania jest subiektywizm, ale nie jest on większy niż przy odpytywaniu czy ocenianiu prac pisemnych.