3 szkoły myślenia o Unii Europejskiej
1) międzyrządowość
Perspektywa państwa UE jako forma wspólnoty państw, suwerenność ma być na poziomie państwa narodowego, podkreślenie roli państw i ich dynamiki w procesie integracji;
- UE jako organizacja rządowa, analiza stosunków UE to analiza stosunków międzynarodowych prowadzona tym językiem, polityka europejska to część polityki zagranicznej państwa sta :->dobrowolność uczestnictwa, podległość zasadom prawa m.narodowego.
ORGANIZACJA MIĘDZYPAŃSTWOWA -analizowanie sytuacji za pomocą języka stosunków międzynarodowych. Polityka europejska to część polityki zagranicznej.
Cechy:
- dobrowolność uczestnictwa
- podległość zasadom prawa międzynarodowego
- równość wszystkich partnerów w ramach organizacji
- budżet oparty o składki
- org nie jest suwerennym podmiotem stosunków międzyn.
- władza 0 legitymizowana poprzez państwa; legitymizacja pośrednia
a)realizm polityczny – ekstremum międzyrządowości, UE to jedna z form wielostronnych gier państwowych ( istotna jest racja stanu, uzyskiwanie punktu równowagi między strachem a współpracą, liczy się narodowy interes), każdy jest egoistycznym graczem, element wróg-przyjaciel
b) liberalizm międzynarodowy – Andrew Moravesik – proces integracji składa się ze spektakularnych przetargów interesów, to państwa kierują integracją, Unia rozwija się skokowo – państwa dochodzą do wniosku, że trzeba postąpić krok dalej, decyzja nie wynika jednak z poprzedniej, UE rozwija się skokowo a nie liniowo -> przykład: unia budowana jest na traktatach
-do przetargów dochodzi dzięki grze interesów (liberalna wizja polityki), proces integracji jest procesem oddolnym, do przetargu doprowadzają państwa członkowskie dlatego -> międzyrządowość
2) samoistny typ integracji
UE łączy międzyrządowość z ponadnarodowością, UE jest bytem samoistnym
a) systemowość – łączy międzyrządowość z ponadnarodowością, kategoria systemu politycznego by uciec od dychotomii państwo – org. międzypaństwowe, UE to specyficzny system polityczny ( wypracowane przez: K. Szczerski)
b) postmodernizm – szkoła feministyczna, UE to polityka kobieca, polityka codzienności a nie wojen, zniesienie granic, podziałów, ‘wielki bazar’
3) ponadnarodowość
Organizacja ponadnarodowa:
- budżet ze źródeł własnych, członkostwo automatyczne, wspólnota interesów, wspólna tożsamość, podmiot stosunków międzynarodowych, podlega reżimowi konstytucyjnemu, wewnętrzny podział władzy – samoistne instytucje polityczne
b) federalizm – stara szkoła, przyszłością europy jest wspólne państwo, Europa ma wspólną tożsamość – jest na czym budować stany zjedn. europy -> poglądy j. Habermasa. Europa musi mieć podmiotowość geopolityczną by być aktywnym graczem
c) Liberalizm gospodarczy – perspektywa wspólnego rynku, ponadnarodowa przestrzeń gospodarcza, znoszenie barier gosp. a nie polit. stąd: ->4 podstawowe swobody przepływu: osób, kapitału, usług, towaru. barierą jest tu polityka, bo państwa prowadzą politykę protekcjonistyczną.
System polityczny: jest wydzielony ale zamknięty, poprzez decyzje oddziałuje na otoczenia
- sprzężenie zwrotne – zamknięty obieg polit. – decyzje na wyjściu modyfikują wkłady/ potencjał na wejściu
UE w kategorii systemu politycznego
Cechy charakterystyczne systemu europejskiego jako systemu samoistnego:
· niesamodzielność
- brak pełnego wyodrębnienia ze środowiska
4 kategorie podmiotów uczestniczących w jego pracach
- instytucje wspólnotowe
- państwa członkowskie
- regiony (nie komitet regionów)
- partie polityczne, organizacje, grupy interesu o zasięgu ogólnoeuropejskim
Główne obszary aktywności leżą poza systemem.
Co się tyczy państw członkowskich – polityka europejska nie wyczerpuje działania państwa. Państwa są uczestnikiem ale nie całościowo tylko w tym zakresie, który wymaga polityka europejska – wielu spraw po prostu Unia nie robi ( najczęściej wrażliwe kwestie społeczne jak pomoc społeczna, kultura).
To rządy państw współkształtują politykę Unii.
Regiony – mają swoje instytucje i przedstawicieli, wydają 40 % budżetu UE, momentem przełomowym był traktat z maastricht z 1992r. , większość polityki regionów skierowana jest na politykę wewnętrzna państw.
Partie, organizacje – wybór do parlamentu europejskiego od 1979r. – partie polit. o zasięgu europejskim, kluby frakcje w PE :
- Europejska Partia Ludowa EPP
- Partia Europejskich socjalistów <SLD< SDPL>
- przynależność do partii na poziomie europejskim może być całkiem odmienna od usytuowania w kraju -> brak przełożenia na sytuację krajową.
Instytucje – Komisja, Parlament – jedyne podmioty które nie maja innych pól aktywności, wyłącznie one są zakorzenione w UE. Urzędnicy w państwach członkowskich pracują na rzecz UE, aplikują reguły w życie ( europeizacja administracji publicnzej). Każdy kraj samodzielnie wciela dyrektywy w życie. Stąd jakość polityki zależy w gruncie rzeczy od urzędników krajowych – od zdolności administracyjnej państwa.
+ obywatelstwo w UE: wtórne wobec obywatelstwa państw członkowskich, nie da się go uzyskać jeśli jest się spoza UE istnieje kategoria obywateli, ale nie jest w pełni wykształcona.
· wymienność ról między głównymi instytucjami, aktorami systemu
- nie można powiedzieć, ze system utrzymuje równowagę dzięki klasycznemu podziałowi władz; hamowanie i równoważenie jest oparte o podział władzy m. instytucje państwowe i ponadnarodowe.
Instytucje wspólnotowe formalnie próbują nawiązywać do klasycznego schematu:
1) Parlament Europejski
- nie jest parlamentem w rozumieniu klasycznym – nie ma wyłącznej funkcji prawotwórczej, nie ma funkcji kreacyjnej.
- PE to jest forum wymiany opinii, zapewnia debatę w UE.
2) Komisja Europejska
- nie jest rządem, sytuuje się między organem administracji a organem politycznym
- ma wyłączną inicjatywę ustawodawczą
- to aparat wykonawczy i koordynacyjny
3) Rada UE
- ministrowie poszczególnych państw
- ma wiele składów osobowych, w zależności od tematyki
- najwyższy organ prawotwórczy !
4) Rada Europejska
- jest instytucją ,ale nie jest organem – nie bierze udziału w procesie decyzyjnym
- uznawana za najwyższą instytucję UE
- uregulowana forma spotkań na szczycie – spotkania szefów rządów
5) Europejski Trybunał Sprawiedliwości
- quasi trybunał konstytucyjny, powstał jako organ rozsztrzygający spory
- dokonuje wykładni konstytucyjnej
· specyfika podziału władzy
- by utrzymać wewnętrzną równowagę
Rozpoczynając integrację od EWWiS – każdy kolejny etap jest pogłębieniem integracji co jest funkcjonalnym następstwem podjętych wcześniej decyzji.
To klasyczna teoria funkcjonalna E. Hassa
Proces poszerzania Unii – unia stale poszerza swój zasięg.
Ale z punktu widzenia systemu politycznego każde dekadzie towarzyszy stopniowa dezintegracja systemu politycznego.
Główną barierą dalszej gospodarczej integracji jest rozdźwięk między zintegrowaniem gosp. a dezintegracją polityczną.
Jak doszło do dezintegracji – systemowa historia integracji.
Lata 50- MODEL PARTNERSKI - WSPÓLNOTOWY
Jean Monnet
Harmonijnie połączyć 2 segmenty: państwa i władza wspólnoty
Jedno silne stowarzyszenie reprezentujące państwa ( wówczas Rada Ministrów, dziś Komisja Eur.) i odpowiadający mu organ Wspólnoty (Wysoko władza).
Istniał wspólny interes – warunkiem uzyskania pomocy planu Marshalla były projekty ponadnarodowe – wspólna odbudowa Europy.
Lata 60 – Model polityki negocjacyjnej – Charles d Gaulle
Nastąpiła dezintegracja po stronie państw, integracja jako narzędzie realizacji interesu narodowego.
- 2krotna blokada akcesu UK przez Francję
- kryzys pustego krzesła: Francja zawiesiła swój udział w organach wspólnotowych uniemożliwiając reformę wspólnoty polityki rolnej
- de Gaulle domagał się prawa weta wobec decyzji, która zagraża żywotnym interesom państwa
è odtąd pojawia się dyplomacja – wielostronne układy i przedstawicielstwa dyplomatyczne w Brukseli --> COREPER tj. Komitet Stałych Przedstawicieli (ambasadorów państw, którzy uzgadniają interesu narodowe)
è pojawiły się kat. większość/mniejszość a w konsekwencji głosy ważone
è rozpadła się wspólnota interesów, pojawiła się gra narodowych interesów
Lata 70 Model polityki segmentowej
Kryzys naftowy i załamanie gospodarcze w Europie, brak ważnego traktatu, brak zmian w aspekcie rozwojowym, wchodzi UK ale odmawia Norwegia.
ale
- specjalizacja polityk wspólnotowych (polityka regionalna, transportowa) wraz z rozwojem prawa wtórnego
- zmiana w organizacji: Komisja Europejska została podzielona na segmenty tematyczne – Dyrekcje Generalne
Oznaczało to zmiany w funkcjonowaniu. Pojawiła się rywalizacja o budżet, kompetencje (to dezintegracja wspólnotowa).
Podział na wyspecjalizowane fragmenty spowodował:
- odrębne negocjacje dla każdej polityki -> rozrost biurokracji
- coraz więcej polit. wspólnot. uznane jest za sprawy wewnętrzne państwa
Lata 80 Model polityki kooperacyjnej
- włączenie nowych graczy do systemu europejskiego
- PE po stronie wspólnot, wraz z PE dochodzą do głosu partie, wybory bezpośrednie, interesy lewica-centrum-prawica
è polityczność i upartyjnienie podczas gdy model Monneta zakładał apolityczność(odrzucał ideologię, tylko pragmatyka)
è PE jest podwójnie wewnętrznie podzielony 1) kluby i 2) podskórna polityka krajowa
è posłowie z partii narodowych przekładają interesy rządów p. członkowskich ma posłów – eurodeputowanych – by wspierać narodowy interes przy użyciu PE
Lata 90 Model polityki konkurencyjnej
Po Maastricht 1992r. usankcjonowano wewnętrzną niespójność UE poprzez opisanie polityki jako 3 filarów
1) polityka gospodarcza i walutowa
2) wspólna polityka bezpieczeństwa i zagraniczna
3) wspólna polityka w zakresie spraw wewnętrznych
Gmach na 3 filarach, każdy inaczej rozwinięty
1 --> filar mocno uwspólniotowiony, wtórne prawo wydane przez UE
2 --> umiędzynarodowiony, logika negocjacyjna -> wg J. Solany filar fantom brak sensu
3 --> istnieje, ale oparty jest na partnerstwie
I dekada XXI wieku
punkt wyjścia – Konstytucja Europejska miała znieść 3 filary, nadać jednolitość, miała wrócić do początkowych założeń
è zarządzanie wielopasmowe multi level government
metafora autostrady 3 pasy o różnych prędkościach ,
zharmonizowanie ale nie ujednolicenia
zintegrowanie zasad, ale nie praktyki
IV
Problem konstytucjonalizacji UE
- do tego czasu wiele równoległych traktatów, polityzacja procesu integracyjnego: upolitycznienie Unii (ekonomia + polityka)
- co powinno być nośnikiem polityczności? Czy europejski sposób życia a więc europa socjalna, czy geopolityka – stosunki zagraniczne, upodmiotowienie w stos. miedzynarodowych
- UE jako global player – wspólnota obronna, bezpieczeństwo
Spójne europejskie superpaństwo
Źródła legitymizacji decyzji europejskich
Legitymizacja to warunek wstępny każdego systemu politycznego, dobrowolne poddanie się władzy – ma znaczenie w momencie ustanowienia się władz
Miękkie czynniki legitymizacji wynikają z kwestii ideowych, osobowych.
Twarde – to normatywno strukturalne: praworządność i akceptacja organów władzy.
4 typy idealne:
2 modele dotyczące tradycyjnych rządów ludu czyli to co na wejściu, legitymizacja to rzezc uprzednia, najpierw zgoda a potem dzięki mandatowi zaczyna działać.
MODEL 1:
Legitymizacja Demokratyczna
(klasyczna,bezpośrednia)
- w rękach obywateli UE
- źródłem jest powszechnie wyrażona wola w akcie głosowania co powoduje zmiany w systemie jak skład osobowy, określenie jak i po co działa system
- w jaki sposób wprowadzić to w życie?
a) droga prostsza: wiedzie poprzez pośrednictwo PE
jest to jedyna instytucja UE posiadająca tego typu legitymizacje
wzrost roli PE bo to hegemon instytucjonalny w UE, jeśli będzie tak postrzegany to cały system zyska taka legitymizację.
b) droga ambitna: rozciągnąć na wszystkie instytucje europejskie, model demokratycznego wyboru, propozycja wyboru prezydenta UE aby organ wykonawczy też podlegał bezpośredniemu wyborowi obywateli
Problemy dot. W/w ścieżek:
- ten model wychodzi z założenia, że UE powinna powielać model państwowy; w naturalny sposób zakłada się, że da się myśleć o Europejczykach jako o demosie (narodzie europejskim). Problem w tym czy na pewno jesteśmy połączeni takimi więzami?
Naród obywatelski jako:
· wspólnota komunikacji – ten sam kod będący podstawą polityki, te same pojęcia, język komunikacji
· wspólnota tradycji, pamięci – pamiętanie tych samych przeżyć, poprzez pamięć budujemy przyszłość, pamięć europejska jest pokieraszowana !)
(komentarz: bo na pewno dziadek Tuska ma takie same przeżycia i pamięta to samo w ten sam sposób np. o co dziadek Shroedera,na pewno)
· wspólnota praktyki, sytuacji obecnej – dziś mamy wspólne problemy, praktyczne doświadczenia
ale! Demos europejski to artefakt, a jeśli go nie ma to brak konsekwencji (bo poczucie odrębności, lojalności, tożsamości). Brak przekonania, że ludzie mogą się poświęcić dla Europy.
Heterogeniczność demosu który by powstał
- mankament z punktu widzenia praktyk demokratycznych
- w europie nigdy nie będzie jedności etnicznej
- demokracja ma sens gdy wprowadza się gwarancje bezpieczeństwa dla mniejszości ( w cywilizacji mniejszość to narody np. Estonia 1 mln)
- podziały na równych i równiejszych (gdyby były wybory prezydenckie UE wystarczą głosy Fr Uk N Wł – małymi krajami nikt by się nie przejmował)
Solidarność, odpowiedzialność za siebie
- bez solidarności to tylko proceduralna demokracja
- konieczne jest to by było przed kim odpowiadać (opinia publ.)
Skala i koszty
...
Zieew