Etyk i wartosci moralne w bajkach.pdf

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Wydział Nauk Społecznych

Kierunek: Życie Publiczne

Agnieszka Dąbrowska

Anna Kartowicz

Tomasz Osses

„ETYKA I WARTOŚĆI MORALNE W

BAJKACH’

Poznań 2008

I.Wstęp

II.Wartości moralne w dziełach literackich poświęconych dzieciom

a)etymologia

b)przykłady konkretnych wartości

c)wartości z bajek w przełożeniu na nasz przyszły system moralny

III.Bajki jako środek wychowawczy

a)bajkoterapia

b)wpływ bajek na rozwój dziecka

c)bajka jako narzędzie(pomocne wpozniejszym poznaniu systemu moralnego)

IV.Podsumowanie

WSTĘP

Jednym z najważniejszych zadań współczesnego świata jest wychowanie moralne dzieci i młodzieży.

Dzięki niemu można oczekiwać korzystnych przeobrażeń w ich rozwoju moralnym, a zwłaszcza doskonaleniu

kontaktów międzyludzkich opartych na miłości i wzajemnym poszanowaniu godności osobistej.

Dla przezwyciężenia szerzącego się „zła” wielkiego znaczenia nabiera wychowanie moralne, którego

głównym celem jest ukształtowanie człowieka o niezachwianym kręgosłupie moralnym, czyli hołdującym

wartościom normom utożsamianym z moralnością.

W świetle współczesnych badań coraz częściej docenia się rolę różnych czynników, działających już w

najwcześniejszym okresie życia. Są to między innymi utwory literackie, w których problem wartości pojawia się

ciągle na nowo.

Najpowszechniej przyjętym spojrzeniem na literaturę jest spojrzenie praktyka, wychowawcy, rodzica czy

nauczyciela oraz instytucji tworzących programy wychowawcze. To spojrzenie traktuje literaturę dla dzieci jako

nośnik wartości, jako instrument oddziaływania na proces socjalizacji dziecka i stymulowania jego rozwoju

moralnego.

Dlatego w naszej pracy, postaramy sie zgłębić jakie wartości moralne występują w literaturze dla dzieci

najcześciej, oraz po krótce te najważniejsze opisać.

Najdokładniejszym sposobem , dzieki któremu będziemy mogli bliżej sie przyjrzeć owym wartościom jest

użycie hermeneutyki. Teoria pedagogiki hermeneutycznej oparta jest na koncepcji człowieka, który jest istotą

symboliczną. Oznacza to, że treść i sens jego życia wyrażane są przez symbol, czyli to, co reprezentuje zarazem

treść jak i sens życia człowieka. Zatem interpretacja i rozumienie treści i sensu zawartego w symbolu staje się

kluczem do zrozumienia człowieka.

- 2 -

Etymologia

Etymologia: wartość:Słowo „wartość” pochodzi od słowa łacińskiego: valor lub valere (wartość, być wartym”) ,

oraz od greckiego „aksios”, co znaczy odpowiedni, wart, godny, cenny. Może, więc sugerować, że każdy

człowiek dąży w swoim życiu do tego, co dla niego odpowiednie i zcenne.

Najogólniejszy podział rozumienia wartości przebiega między tymi, którzy utożsamiają je z przedmiotami lub

cechami, a tymi, którzy traktują wartości jako zjawiska świadomości.

W pedagogice przez wartość rozumie się w szczególności wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla

jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi

jednocześnie cel dążeń ludzkich. Uchodzi ona za określony miernik (kryterium) oceny interesujących nas osób,

rzeczy, zjawisk lub norm. Stanowi podstawę lub punkt odniesienia w uznaniu czegoś za dobre i złe. Często

utożsamiana jest z samym „dobrem”, czyli pojęcie wartości identyfikuje się z przedmiotem oceny, uznawanym

za dobro samo w sobie. „Wartości wyrażają to, co być powinno i czego pragniemy, wpisują w rzeczywistość

pewien sens ostateczny, ukazują to, co naprawdę istotne i do czego warto dążyć. Są filarami, na których opiera

się życie społeczne, osobiste, wspólnotowe.”

Chodzi o to, aby w procesie wychowania nadać wszelkim godnym uznania wymogom społecznym, normom,

zasadom, czy wzorcom postępowania rangę wartości nie tylko pożądanych i upragnionych, lecz także rangę

wartości, którym jednostka dobrowolnie ulega i z którymi się identyfikuje, a czasem uważa je w wyniku

uwewnętrznienia za część składową swych zachowań i postaw w życiu codziennym.

Gdy przeanalizujemy najpopularniejsze dla naszego pokolenia bajki, najczęsciej występujące wartości moralne

to : odpowiedzialność wolność,przyjaźń, uczciowość.,dobro, prawda, miłość i braterstwo.Nawet jezeli nie we

wszystkich bajkach dobro jest nagradzane , a zło karane tylko na odwrót to i tak słuchacz lub czytelnik nie ma

wątpliwości co byłoby lepsze i szlachetniejsze.Bajki mają wzbudzać uczucia ,które mówia jednoznacznie po

czyjej jesteśmy stronie.Morał typowiej bajki jest ukoronowaniem zmagania miedzy pracowitoscia i lenistwem

,zapobiegliwoscia i hulaszowa swawolą,odwagą i tchórzostwem , dobrocią i złośliwościa.

Te przeciwstawienia cnót i przywar znajdują w bajkach wyraz w przygodach postaci wziętych wprost z życia

lub zrodzonych w wyobraźni. Lubiąc lub nie lubiąc jekiejś postaci dowiadujemy się czego w ludziach (i w

samych sobie) nie lubimy lub lubimy, co nam się podoba i jacy chcielibyśmy się stać.

W bajkach występują archetypy prawdziwych ludzi, z którymi każdy powinien się zmierzyć. W wielu bajkach

występuje archetyp Matki przebranej w szaty wróżki, czarownicy albo złej macochy jak w życiu. W bajkach

- 3 -

spotykamy też archetyp złego lub dobrego Ojca, który wyrzuca dziecko z domu na poniewierkę i tułaczkę albo

na łożu śmierci przekazuje mu majątek i tajemnicę szczęścia. Źli ludzie, których należy się strzec, występują

jako potwory, smoki i rozmaite bestie. Archetyp dobrego człowieka wciela się w postacie miłych staruszków,

chochlików, krasnoludków, a także w pszczółki, ptaszki, zajączki i inne niewinne stworzonka. Świat bajek to

metafora naszego świata, zaludnionego mocą fantazji archetypami rzeczywistych postaci, które pozwalają

przeżywać "na niby" zupełnie nieprawdziwe przygody, wzbudzające całkiem prawdziwe uczucia. Dzieki

bajkom, krótko mówiąc, możemy przeżyć strach, gniew, smutek, radość, przerażenie i niezliczoną ilość innych

wzruszeń. W ten sposób możemy poznać w najbardziej bezpieczny sposób, bo we własnej wyobraźni wszystkie

ludzkie doświadczenia i przygody. W życiu, w którym naprawdę stykamy się z dobrymi i złymi ludźmi, ze

śmiercią i chorobami, ze szczęściem i nieszczęściem, z biedą i bogactwem ten trening emocjonalny

przygotowuje na każdą frustrację i wszystkie trudne emocje.

Przykłady konkretnych wartości moralnych

Wracając jednak do pozytywnych wartości, o których wczesniej wspomnieliśmy.Pierwsza z nich to

odpowiedzialność.Odpowiedzialność przejawia się jako gotowość ponoszenia konsekwencji za własne czyny i

zachowania, za życie swoje i innych bezpieczeństwo a także zdrowie. Ponadto poczucie odpowiedzialności

wiąże się z poczuciem winy w przypadku niewykonania pewnych zamierzonych zadań lub wykonania ich, lecz

w niedbały sposób.

Kolejną wartością często występującą w utworach dla dzieci jest wolność . Problem wolności występuje w

sytuacjach, gdy bohater musi wybierać między dobrem a złem, między prawdą a kłamstwem, między miłością a

nienawiścią. Wolność jest cechą każdego człowieka, wiąże się z poczuciem godności i odpowiedzialności.

Utrata wolności prowadzi do zniewolenia, i uniemożliwienia podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących

istnienia każdego człowieka.

Równie ważne znaczenie nadaje się takim wartościom jak przyjaźń i uczciwość . Przyjaźń ukazana zostaje jako

poczucie więzi między bohaterami, wspólnie podejmującymi decyzje i wybierającymi drogę postępowania w

imię głoszonych wartości.. Widoczna staje się również w sytuacjach, gdy życie jednego bohatera zależy od

postawy drugiego lub gdzie każda ze stron podejmuje działania na rzecz drugiej .

Z przyjaźnią i odpowiedzialnością ściśle związana jest uczciwość jako wartość. Stanowi ona podstawę

wszelkich wyborów postępowania odpowiedzialnego i świadomego, wyborów między dobrem a złem. Pozwala

człowiekowi żyć godnie, z poczuciem własnej wartości. Wiąże się ona z wartością nieszkodzenia innym, co

pozwala na eliminowanie wszelkich niesprawiedliwości dotykających poszczególnych bohaterów.

- 4 -

Kolejne znaczące wartości występujące w utworach dla dzieci to przede wszystkim dobro , prawda i

bohaterstwo.

Symbolem dobra jest najczęściej bohater biedny, pracowity, który nie obawia się ciężkiej pracy, ani ryzyka w

trudnych sytuacjach. Jest zawsze chętny do pomocy. Dobro przejawia się jako udzielenie pomocy

pokrzywdzonym, jako pokrzepiające słowo, jako uśmiech, czy nawet udzielenie wsparcia w konkretnej

materialnej postaci. Osoba charakteryzująca się postawą dobra potrafi swoim postępowaniem zjednać sobie

wszystkich dookoła, wręcz stanowi wzór postępowania. Równie często symbolem dobra jest współczesny mały

chłopiec, potrafiący wykazać się wrażliwością i umiejętnością wyboru drogi postępowania, zmieniając świat zły

i okrutny w bliski sercu każdego z nas.

Prawda natomiast jest wartością, która jawi się jako możliwość godzenia sądów każdego człowieka z

rzeczywistością, jako zdolność do uczciwego zaprzeczenia kłamstwu i nieuczciwości. To fundament, na którym

buduje się świat, w którym żyją bohaterowie. To dążenie do tego, aby mieć poczucie godności, czyli gotowości

do obrony własnych wartości i gotowości poświęcenia czegoś, aby te wartości zachować

Zjawiskiem niemal normalnym w większości utworów jest podziw dla bohaterstwa ludzkiego, dla nieugiętej

wierności wobec samego siebie, polegającej na bezwzględnym spełnianiu przyjętych zobowiązań, dotrzymaniu

słowa, pamiętaniu o nakazach miłości i przyjaźni. Utwory dla dzieci ukazują bohatera najczęściej pochodzącego

z ludu, dzielnego Szewczyka lub zwykłego nauczyciela, który okazuje się mądrzejszy od innych a w próbach

odwagi zwycięża ze śmiercią, złą czarownicą czy z naturą. O bohaterstwie mówi się w sytuacjach, gdy ktoś

reaguje na nieszczęście lub niesprawiedliwość względem drugiej osoby, próbując udzielić pomocy nawet z

narażeniem własnego zdrowia lub życia. Bohaterska postawa to przede wszystkim zdolność do poświęcenia w

każdej chwili i o każdej porze dla ratowania drugiego człowieka. Wiąże się ona z postawą altruistyczną, czyli

bezinteresownym działaniem na rzecz innych z jednoczesnym liczeniem się z ponoszeniem przykrych dla siebie

konsekwencji.

To właśnie bajki i baśnie wprowadzają dziecko w ludzkie przeżycia, uczucia, motywy postępowania, ukazują

też najważniejsze cechy psychiki ludzkiej. Nigdzie indziej nie jest tak dobitnie postawiony problem dobra i zła,

pracowitości, odwagi, a obok nich chciwości, skąpstwa, tchórzostwa i lenistwa, które każą dziecku stanąć po

stronie pozytywnych wartości moralnych.

Bajki, baśnie i opowiadania kształtują uczucia społeczno-moralne dziecka nie tylko dzięki postępkom

bohaterów ludzkich, lecz również dzięki związkom, które łączą ich z przyrodą. Bohater nie jest sam w swoich

trudnych chwilach, gdyż pomagają mu siły przyrody i zwierzęta. Jest on z reguły przyjacielem zwierząt, nie

przechodzi on obojętnie obok cierpiącego ptaka, czy mrówek, a zwierzęta hojnie mu się odwzajemniają.

- 5 -

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: