PRAWA CZŁOWIEKA
Prawa człowieka – powszechne prawa moralne o charakterze podstawowym, przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem. Mają dużą wartość społeczną i polityczną. Stały się ważnym kryterium oceny działalności władz, konstytucji, przepisów.
Istnienie praw człowieka opiera się na 3 przesłankach:
Cechy praw człowieka:
Źródłem praw człowieka jest przyrodzona, niezbywalna GODNOŚĆ OSOBOWA !
Funkcje praw człowieka:
Podział praw człowieka:
· materialne – konkretne wolności i prawa przysługujące człowiekowi np. wolność sumienia, wyznania, prawo do nauki itp.
Ø prawa – obowiązek władz państwowych do podjęcia działań w celu ochrony konkretnych praw obywatela
Ø wolności – nałożone na władze rządzące zakazy ingerowania w określone sfery życia obywatela
· proceduralne – procedury pozwalające każdemu skutecznie bronić swoich praw przed ich naruszeniem np. prawo do rzetelnego procesu sądowego , prawo do złożenia skargi.
Generacje praw człowieka:
· I generacja praw człowieka = prawa wolnościowe; nie wymagają działalności państwa w celu ich realizacji. Wśród nich są prawa:
Ø polityczne np. prawo do wolnych wyborów , prawo do złożenia skargi ;
Ø obywatelskie np. prawo do bezpiecznego życia , prawo do poszanowania życia prywatnego prywatnego i rodzinnego ; prawo do własnego zdania , prawo do zawarcia małżeństwa .
· II generacja praw człowieka = prawa równościowe; wśród nich wyróżnia się:
Ø ekonomiczne np. prawo do pracy, godziwego wynagrodzenia ;
Ø socjalne np. prawo do opieki zdrowotnej ;
Ø kulturalne np. prawo do wypoczynku, brania udziału w życiu kulturalnym ;
· III generacja praw człowieka = prawa kolektywne ( solidarności ogólnoludzkiej); wśród nich np. prawo do pokoju, prawo do życia w czystym środowisku, prawo do rozwoju.
Gwarancje praw człowieka:
· Materialne – zespół czynników i środków warunkujących warunkujących danym systemie społecznym realizację praw jednostki: świadomość społeczeństwa, rozwój gospodarczy, stan oświaty, kultura polityczna społeczeństwa, możliwości finansowe państwa
· Formalne – zespół środków prawnych i instytucjonalnych stworzonych przez państwo w celu zapewnienia realizacji praw jednostki: zasada podziału władzy, zasada niezawisłości sądów, kontrola konstytucjonalności ustaw,prawa polityczne sądownictwo powszechne i administracja, instytucja ombudsmana – Rzecznika Praw Obywatelskich.
SYSTEM UNIWERSALNY
1943 r – konferencja w Teheranie (propozycja utworzenia ONZ)
24.10.1945 r – powstanie ONZ
1) 26.06.1945 r – powstanie Karty ONZ ( konferencja w San Francisco )
Karta ONZ jest traktatem wyjątkowym, zawiera zarówno statut ONZ, określa jego zakres działania prawa i obowiązki państw członkowskich, strukturę ONZ, jego cele działania. Jest ona uniwersalna, funkcjonuje w ogólnoświatowym porządku prawnym, zawiera prawa fundamentalne. Nie tworzy ona jednak nowego katalogu prawa, systematyzuje wcześniej już istniejące. Ma przywrócić wiarę w wartości, godność i wolność człowieka. Odnosi się też do równouprawnienia kobiet i mężczyzn, zawiera zasadę niedyskryminacji na tle rasowym, religijnym, politycznym, wolności od strachu i niedostatku odwołując się do doświadczeń II wojny światowej. Nie zawiera mechanizmu kontroli, ale jest umową międzynarodową .KNZ nieprecyzyjnie i ogólnie obejmuje zagadnienia praw człowieka, nieprecyzyjnie do poszanowania jakich konkretnie praw i wolności mają dążyć we współpracy państwa.
2) 10.12.1948 r – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – nie ma charakteru wiążącego
( rezolucja ONZ), jednakże jest najbardziej akceptowalnym aktem i jednym z najbardziej znaczących dokumentów na temat ochrony praw człowieka.
Zawiera ona prawa człowieka podzielone na prawa:
· fundamentalne np. prawo do życia, do bezpieczeństwa, do wolności osobistej, wolność od tortur ,nieludzkiego poniżającego traktowania i karania ;
· ekonomiczno – społeczne np. prawo do pracy, godziwego wynagrodzenia, zadowalających warunków pracy, do zszarzania się, do nauki, do ochrony zdrowia, odpowiedniego poziomu życia ;
· obywatelsko – polityczne np. prawo do rzetelnego procesu sądowego, do prywatności, do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, do obywatelstwa .
3) 16.12.1966 r – Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.
Zawierają one katalog praw i wolności odzwierciedlających prawa PDPC. Mają one charakter wiążący, posiadają również mechanizm kontroli. Pakty weszły w życie 03.01.1976 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich zawiera prawa I generacji oraz zawiera dwa protokoły fakultatywne:
- możliwość składania skarg indywidualnych do Komitetu Praw Człowieka, bezpośrednio do państw, które ratyfikował
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych zawiera prawa II generacji, prawa w tym pakcie potwierdzają prawa narodów do samostanowienia o rozporządzaniu zasobami naturalnymi na zasadzie niedyskryminacji na tle rasowym, religijnym i innym.
Mechanizm kontrolny dla międzynarodowych paktów:
- brak sankcji karnej za nieprzestrzeganie praw i wolności człowieka
- Komisja Praw Człowieka składa sprawozdania z realizacji działań zawartych pakcie
- możliwość złożenia skargi do Komitetu Praw Człowieka
Skarga złożona do Komitetu PC powinna spełniać następujące warunki:
- nie może być anonimowa
- osoba, która składa skargę musi być pośrednią bądź bezpośrednią ofiarą naruszenia praw
- muszą zostać wyczerpane wszelkie krajowe środki ochrony praw człowieka
- identyczna sprawa nie może toczyć się w innej instytucji na arenie międzynarodowej
- skarga nie może być przedmiotem nadużycia, nie może być wykorzystywana do osiągnięcia
celów politycznych, prywatnych ,tylko w celu przywrócenia praw i wolności jednostki .
Wywołane skargą postępowanie składa się z etapów:
· rejestracji skargi – realizowana przez Sekretarza Generalnego ONZ. Etap ten polega na uporządkowaniu nadesłanej przez skarżącego dokumentacji w tym uzupełnienie jej w porozumieniu ze skarżącym jeżeli zawiera braki niepozwalające na nadanie jej dalszego biegu, a następnie ma miejsce przedłożenie jej akt Komitetowi PC ;
· badania dopuszczalności skargi ( musi spełniać wyżej wymienione kryteria, inaczej skarga zostanie odrzucona przez Komitet PC ). Jeżeli spełnia wszystkie warunki to ma miejsce ostatni etap – rozstrzygnięcie.
· merytorycznego rozstrzygnięcia – jeżeli skarga spełnia warunki i stwierdzono rację skarżącego to Komitet uchwala zakończenie sprawy. Jeżeli Komitet straci kontakt z osobą skarżącą sprawa ulega zawieszeniu. W innych sytuacjach postępowanie kończy się decyzją Komitetu. Stwierdza czy prawa jednostki zostały naruszone, jeśli tak to zaleca się podjęcie stosownych środków przywracających naruszone prawa i eliminuje skutki dokonanych naruszeń. Decyzja ma charakter ostateczny, więc ani skarżący ani strona nie może stosować środków odwoławczych.
W ramach prac ONZ organizacji wyspecjalizowanych systemu ONZ, zawarto szereg umów wielostronnych z zakresu praw człowieka:
- Międzynarodowa Konwencja Likwidacji Wszelkich Tortur Dyskryminacji Rasowej
- Konwencja Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa
- Międzynarodowa Konwencja przeciw Apartheidowi
- Konwencja o Prawach Dziecka
- Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu
- Konwencja w sprawie statusu uchodźców
W ramach ONZ działa szereg organów, których kompetencje obejmują m.in. zagadnienia praw człowieka:
- Zgromadzenie ogólne = popiera działalność ONZ. Składa się ze wszystkich państw członkowskich ONZ ; każde państwo dysponuje jednym głosem jeśli podejmowane są różne decyzje ; Zgromadzenie ma szeroki zakres kompetencji , może omawiać wszelkie zagadnienia stanowiące przedmiot zainteresowań ONZ. Nadzoruje i koordynuje system Narodów Zjednoczonych. Mianuje Sekretarza Generalnego ONZ.
- Rada Gospodarczo – Społeczna = koordynuje i prowadzi działalność gospodarczą i społeczną w systemie ONZ. Ma przygotowywać sprawozdania i raporty na temat globalnej sytuacji w różnych dziedzinach; wytycza kierunki działania szeregu wyspecjalizowanych ciał ONZ zajmujących się np. problematyką ekonomii, gospodarki. Najważniejszymi organami pomocniczymi Rady GS są komisja statystyczna, ludnościowa.
- Komisja Praw Człowieka = powstała w 1946 roku, w 1996 roku została przemianowana na Radę Praw Człowieka a w 2006 roku została ratyfikowana przez państwo. Zadaniem Komisji Praw Człowieka jest przygotowanie raportów Międzynarodowego Paktu Praw Politycznych i Obywatelskich, projektów umów międzynarodowych międzynarodowych w zakresie praw człowieka; formułuje zobowiązania dla państw członkowskich w zakresie ochrony wolności jednostki. Jest to organ debetowy, informujący.
- Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka = propaguje współpracę międzynarodową, bada i egzekwuje zagrożenia i naruszenia praw człowieka.
- Komitet Praw Człowieka = mechanizm kontrolny przestrzegania praw człowieka w MPPPiO i MPPGSiK ; możliwość rozpatrywania skarg indywidualnych o ile skarżący podlega jurysdykcji państwa, które ratyfikowało protokół fakultatywny i skarga spełnia odpowiednie kryteria ; rozpatruje ponadto raporty państw i zawiadomienia o naruszeniu praw człowieka.
SYSTEM REGIONALNY ( EUROPA )
05.05.1949 r – w wyniku podpisania Traktatu Londyńskiego została utworzona Rada Europy,będąca odpowiednikiem ONZu w systemie uniwersalnym. RE odpowiedzialna jest za zapewnienie bezpieczeństwa w Europie, umacnianie, przekazywanie wiedzy na temat praw człowieka , ujednolicenie standardów ochrony praw człowieka w Europie. RE pomaga krajom Europy Środkowej i Wschodniej a także mniejszościom narodowym i etnicznym.
RE liczy 47 państw. Polska jest członkiem RE od 26.11.1991 roku. Siedziba ONZ jest Strassburg. Statut RE określa cele i zadania, jest umową międzynarodową.
01.11.1998 roku powstaje Europejskie Trybunał Praw Człowieka z połączenia Trybunału Praw Człowieka i Europejskiej Komisji Praw Człowieka.
Przedstawiciele Belgii, Danii, Francji, Holandii, Luksemburga, Norwegii i Szwecji złożyli podpisy pod statutem RE – art.3 głosił – „ każdy członek RE musi przyjąć zasadę praworządności,w ramach której wszyscy obywatele mogą korzystać z przysługujących im praw człowieka i podstawowych swobód obywatelskich.
1) 04.11.1950 r – uchwalona Europejska Konwencja Praw Człowieka w Rzymie , weszła w życie 08.09.1953 roku a ratyfikowana przez Polskę w 19.01.1993 roku .
EKPC jest umową międzynarodową, odwołuje się do PDPC, odwołuje się do systemu uniwersalnego, odpowiedzialna jest za rozwój i ochronę praw i wolności człowieka.
Art.2 – prawo do życia
Art.3 – zakaz tortur, nieludzkiego, poniżającego traktowania i karania
Art.4 – zakaz niewolnictwa, pracy przymusowej i obowiązkowej
Art.5 – prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
Art.6 – prawo do rzetelnego procesu sądowego
Art.7 – zakaz karania bez podstawy prawnej
Art.8 – prawo do poszanowania życia prywatnego i osobistego
Art.9 – wolność sumienia
Art.10 – prawo do swobody wypowiedzi
Art.11 – wolność do zgromadzania się i stowarzyszania
Art.12 – prawo do zawarcia małżeństwa
Art.13 – prawo do skutecznego środka odwoławczego
Konwencję uzupełniano kolejnymi protokołami dodatkowymi , znacznie rozszerzając pierwotny katalog praw, do przestrzegania i gwarantowania których zobowiązały się państwa, które przystąpiły do konwencji .
· protokół 1 (marzec 1952) – gwarantuje prawa do poszanowania mienia, prawo do nauki, wychowania i nauczania dzieci zgodnie ze swoimi poglądami religijnymi i filozoficznymi , nakłada na państwo obowiązek organizowania wolnych wyborów ;
· protokół 4 (wrzesień 1963) – zakaz więzienia za długi, prawo do swobodnego przemieszczania się i przez osoby legalnie przebywające na terytorium danego państwa, prawo do opuszczania danego kraju łącznie ze swoim własnym, zakaz wydalania cudzoziemców ;
· protokół 6 (kwiecień 1983) – zniesienie kary śmierci ;
· protokół 7 (listopad 1984) – zapewnienie minimalnych gwarancji dla cudzoziemców cudzoziemców w postępowaniu dotyczących ich wydalenia, prawo do odwołania się od wyroku sądowego w sprawie karnej , prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie , zakaz ponownego sądzenia lub karania za ten sam czyn, równość praw i obowiązków cywilnoprawnych cywilno-prawnych małżeństwie ;
· protokół 9 (listopad 1990) – możliwość składania skarg bezpośrednio do Trybunału
· protokół 12 – zakaz dyskryminacji
· protokół 13 – całkowity zakaz dokonywania kary śmierci
Prawa gwarantowane w EKPC przysługują obywatelom państw, które ratyfikowały tą konwencję i osobom znajdującym się na ich terytorium albo poza ale w granicach jurysdykcji.
Organem stojącym na straży EKPC jest Europejski Trybunał Praw Człowieka.
ETPC obejmuje :
- skargi wnoszone przez jednostki czy organizacje pozarządowe, które uważają ,że stały się ofiarami naruszenia praw i wolności zawartych w EKPC przez państwo, którego jurysdykcji podlegają ( skargi indywidualne ) ;
- skargi wnoszone przez jedno państwo będące stroną EKPC na drugie państwo będące również stroną EKPC, ze względu na naruszenie praw i wolności. Zdarzają się rzadko w przeciwieństwie do skarg indywidualnych, ponieważ państwa nie chcą psuć stosunków między sobą. (skargi państwowe)
protokół 11 – maj 1994 rok – warunki dopuszczalności skargi :
celów politycznych, prywatnych ,tylko w celu przywrócenia praw i wolności jednostki
- zachowano limit 6 miesięcy od krajowej ostatecznej decyzji w sprawie
- nie jest w sposób oczywisty bezzasadna (jej podstawą muszą być prawa i wolności zawarte w
EKPC)
Rozpatrywanie skargi przez Europejski Trybunał Praw Człowieka:
· skarga trafia do kancelarii Trybunału,która decyduje o jej rejestracji
· następnie skarga trafia do tzw.Izby i tam bada się czy skarga spełnia kryteria dopuszczalności przez wybrany przez Izbę 3-osobowy Komitet
· Izba – 7 sędziów lub Wielka Izba – 17 sędziów( w skomplikowanych wypadkach) bada sprawę przy udziale zainteresowanych stron ; można na tym stadium dążyć do polubownego załatwienia sprawy
· Następnie skarga rozpatrywana jest w Izbie lub Wielkiej Izbie w dwóch fazach : pisemnej i ustnej. Faza pisemna polega na przedłożeniu dokumentów podlegających ocenie przez skład sędziowski. Faza ustna polega na rozprawie mającej jawny charakter pozwala na wypowiedzenie obu stron co do zaistniałych okoliczności
· Po zakończeniu fazy ustnej wydawany jest wyrok. Wyrok Izby nie jest ostateczny, natomiast Wielkiej Izby, tak. Wyrok jest wiążący dla stron. Jeśli doszło do naruszenia to może orzec zadośćuczynienie i zobowiązuje państwo do likwidacji skutków naruszeń prawa.
W wypadku naruszenia EKPC przez państwo członkowskie ,skargę może wnieść każdy obywatel, organizacja pozarządowa lub inne państwo. Po rozpatrzeniu skargi, Trybunał wydaje orzeczenie, które jest publikowane. Po uprawomocnieniu podlega kontroli Komisarzowi Praw Człowieka.
2) Europejska Karta Społeczna
Została otwarta do podpisu 18.10.1961 roku w Turynie. 21.10.1991 roku została zastąpiona protokołem zmieniającym Europejską Kartę Społeczną, sporządzonym również w Turynie. EKS obowiązuje od 1965 roku, 03.05.1996 roku otwarto do podpisu zrewidowaną EKS. Polska zaś ratyfikowała ją 10.06.1997 roku.
EKS gwarantuje :
- prawo do pracy
- prawo do godziwego wynagrodzenia
- prawo do sprawiedliwych, higienicznych i bezpiecznych warunków pracy
- prawo do organizowania się
- prawo do rokowań zbiorowych do poradnictwa zawodowego
- prawo zatrudnionych kobiet do pracy , dzieci, młodocianych i rodziny do ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej
- prawo do ochrony zdrowia, do opieki medycznej i społecznej
- prawo do zabezpieczenia społecznego
- prawo niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji i readaptacji zawodowej i społecznej.
3) Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu traktowaniu lub karaniu
Podpisana 26.06.1987 roku, weszła w życie 01.02.1989 roku a przez Polskę została ratyfikowana 10.10.1994 roku. Uzupełniała ona EKPC i Podstawowych Wartości. Wprowadza obowiązek profilaktycznej kontroli miejsc, w których przebywają osoby więzione; czuwanie nad sposobem traktowania więźniów. Powołana do tego specjalna komisja ekspertów mają wydać opinię w sprawie badanego kraju, a każde państwo będące stroną konwencji ma obowiązek umożliwić kontrolę. Jeżeli placówka nie podporządkowuje się do zaleceń komisji kontroli, podaje się wiadomości o warunkach warunkach danym ośrodku do opinii publicznej.
W ogromnej większości państw RE Europejską Konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu traktowaniu lub karaniu uznano za część systemu prawnego, na równi z ustawodawstwem krajowym. Nawet jeśli pozostaje tylko międzynarodowym zobowiązaniem państwa, obowiązkiem władz jest dbać by prak...
Damian2101