ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY edyta.doc

48

PYTANIA  NA EGZAMIN  LICENCJACKI

                                                                      1

1.      Humanistyczne i personalistyczne idee wychowania

Humanizm to nurt zapoczątkowany w epoce odrodzenia. Wiąże się z nim „uporządkowanie rozumu, inteligencji, woli działania, tego wszystkiego, dzięki czemu człowiek staje się panem stworzenia i rzeźbiarzem samego siebie”. Na tej podstawie coraz większego znaczenia nabiera kultura intelektualna i oświata. Tymczasem w europejskiej rzeczywistości cele wychowania humanistycznego najdobitniej wyrażał Erazm z Rotterdamu. W swoich dziele pt. Pochwała głupoty, wprawdzie mówił, że wychowanie winno wdrażać do pobożności, lecz jednocześnie za najważniejsze zadanie wychowania uważa:

# zaszczepienie i dawanie gruntownego poznania nauk wyzwolonych,

# zaszczepienie niezależności myślenia

# wdrażanie do powinności życia  doczesnego

# a także zaszczepienie form grzecznościowych czyli tzw. kultury bycia.

Jest to więc częściowe odrodzenie greckiego ideału, przy jednoczesnym zachowaniu chrześcijańskiego wzorca dążenia do wiecznego zbawienia, zachowując niektóre zasady kodeksu rycerskiego.

Humanizm był prądem społecznie ograniczonym; wyrażał światopogląd raczej wąskiego kręgu ludzi wykształconych( książęta, zamożne mieszczaństwo).

Konkretnym wcieleniem ideału humanistycznego staje się dworzanin.

Odpowiednim dokumentem obyczajów i wzorów edukacyjnych dworskiej kultury renesansu staje się dzieło Baltazara Castiglione zaadaptowane na warunki polskie przez Łukasza Górnickiego pt. „Dworzanin polski”.

Proces wychowania humanistycznego powinien prowadzić do, możliwie najwyższego stadium osobowego rozwoju człowieka. Zakłada wejście jednostki na drogę samokształcenia i samowychowania, prowadzącego do ukształtowania dwóch struktur psychicznych: „ja aktualnego” i „ja idealnego”, które zawierają wzory osobowe i wartości etyczne, jakie planujemy realizować. W ideologii tej przypisywano jednocześnie człowiekowi centralne miejsce w świecie i najwyższą wartość.
Pedagogika humanistyczna zakreśla swoje cele na uformowaniu osobowości ludzkiej człowieka jako „osoby”. Człowiek przeobrażając rzeczy, wyjaśnia je i wytwarza, nadaje im wartość, czyli realizuje świat osobowości. Na tym polegał humanistyczny sens działalności człowieka.
 

              Personalizm pochodzi od łacińskiego słowa persona czyli osoba. Współcześnie personalizmem określa się :

# doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka, jako osoby

# program działań wspierających rozwój osoby ludzkiej.

Dla pedagogiki personalistycznej szczególnego znaczenia nabiera, koncepcja człowieka. Człowiek jest bowiem istotą społeczną, bytowo zróżnicowaną stanowiąca  połączenie 2 elementów: materialnego( ciało) i pozamaterialnego (dusza).Człowiek ulega nieustannemu rozwojowi prze co może „coraz pełniej wyrażać swoją istotę”.

Życie człowieka jest nieustannie rozdzielone między sobą aktualnym a sobą możliwym. J. Tarnowski mówi, że wychowanie w tym ujęciu„ to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim społeczeństwie”.

Proces wychowania rozgrywa się  w specyficznym napięciu, jakie powstaje pomiędzy:

# nauką

# kulturą

# a także transcendencją.

Stopniowe poznanie rzeczywistości odbywa się na drodze autonomiczności w dokonywaniu wolnych i spokojnych wyborów. Czyli najwyższym celem jest uzdalnianie podmiotu(wychowanka) do podjęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.

Wysuwają się tu trzy podstawowe dziedziny rozwoju wychowawczego:

# wychowanie fizyczne

#       -//-           intelektualne

#      -//-            moralne

Dochodzi do tego wychowanie społeczne i religijne.

Jako osoba wychowanek nie jest „rzeczą” ani rodziny ani państwa ani nikogo.

W pedagogice personalistycznej treścią nauczania szkolnego winien być humanizm; integralny a więc literacki, artystyczny, naukowy i techniczny. Stwierdza się istotną rangę szkoły, podkreślając przy tym związek pomiędzy nauczaniem a wychowaniem.

Zauważa się także wychowawczą funkcję rodziny, nie ukrywając jej kryzysów.

Podkreślana jest także godność dziecka, które staje się osobą poddaną wielorakim bodźcom pochodzącym z różnych instytucji wychowawczych.

Za twórcę współczesnego personalizmu uważa się Emanuele Mounier, który uważał, że źródłem jego zaistnienia był kryzys owych czasów: dla moralistów był to kryzys człowieka, dla marksistów problem ekonomiczny.

Współcześnie personalizmem określa się:
• doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację;
• programy działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące
wartości ekonomiczne i techniczne wartościom osobowo-duchowym.

Opracowano na podstawie książki pt. Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. B. Śliwerski, Z. Kwieciński

                                                                                    2

2. Emancypacja i wychowanie niekierowane – idea pedagogiczna i możliwości jej realizacji.

W pedagogice emancypacyjnej centralna rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny w kreowaniu antydepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów. Emancypacja oznacza wyzwolenie się wyzwolenie się spod władzy społecznej, dominacji i zależności (np. despotyzm, niesprawiedliwość stosunków społecznych) ku swobodnemu wyrażaniu własnych autentycznych potrzeb, równości szans, prawie do samostanowienia, do samorealizacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA.

Pedagogika emancypacyjna jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu, o zróżnicowanej strukturze i założeniach.

Można wyróżnić dwa nurty: polityczny i indywidualistyczno - anarchistyczny.

1. Pierwszy nurt poprzez nadanie mu polityczno - instrumentalnego charakteru sprawił, że pedagogika emancypacyjna stała się ruchem protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciwko ideologii oraz przeciwko szeroko rozumianym zagrożeniom ekologicznym.

2. Drugi nurt indywidualistyczno – anarchistyczny jest źródłem wiary w ukształtowanie nowego człowieka w doskonałym, wolnym od władzy i przemocy społeczeństwie. Jako naczelny cel wychowania umożliwia człowiekowi bycia wolna osobowością, wolną od przymusów jakie niosą za sobą państwo, religia, prawo i normy moralne.

Pedagogika emancypacyjna powstała na przełomie lat 50. i 60. Zapoczątkowana została przez Paolo Freire w Brazylii. Jego zdaniem nie ma innej pedagogiki jak pedagogika uciśnionych - która jako jedna z pośród wszystkich nauk o wychowaniu zainteresowana jest pomocą ludziom w przerwaniu „kultury ciszy" klas uciskanych, by wyrwać ich ze stanu zniewolenia ku własnej autonomii. Tylko ten człowiek jest wolny, który potrafi mówić własnymi słowami, gdyż dzięki mowie staje się podmiotem własnego losu, może ja wykorzystać jako narzędzie do przekształcania świata ( poglądy Freire adresowane były do społeczeństw tzw. trzeciego świata, w których dużo dorosłych jest wykorzystywanych w z racji analfabetyzmu, a tym samym nie możności zrozumienia swojego położenia). P. Freire wskazuje dwa aspekty emancypacji:

•         subiektywny - polegający na opanowaniu umiejętności uczenia się poprzez dialog z nauczycielem, który zrozumiałby potrzeby i aspiracje wychowanka i podjąłby z nim współdziałanie

•         obiektywny - polegający na podjęciu walki politycznej przeciw formom zbytecznej dominacji

Zadaniem rewolucyjnych wychowawców jest odkrywanie problemów, których nie dostrzega zniewolony naród i formułowanie ich tak, aby ludzie mogli skonfrontować swoją sytuację. Pedagog musi być po stronie biednych, uciśnionych, by przywrócić im wiarę w siebie, we własną przedsiębiorczość, aby nie bali się podejmowania inicjatyw społecznych. Każdy nauczyciel jest politykiem i artystą , więc dowolnie może sterować słabymi ludźmi i stosować wobec nich przemoc. Działalność powinna zmierzać do wyzwolenia od przemocy, rozwiązywania problemów i zlikwidowania „kultury ciszy”. Zadaniem pedagoga jest więc nauczanie jako opisywanie i odczytywanie rzeczywistości, a nie „suche” wbijanie wiedzy do głowy.

Wychowanie emancypacyjne - stało się nurtem ideowo - politycznym i teoretyczną ofertą dla pedagogów i rodziców, gdzie eksponowano idee podmiotowości i wyzwolenia dziecka. Pojawiły się z jednej strony nowe koncepcje:

•              „wolność od czegoś”: wychowanie pozbawione represji; wychowanie bez autorytetu;

wychowanie bez lęku; swobodne wychowanie

Z drugiej zaś strony zaistniały określenia potwierdzające, że emancypacja jest procesem przeciwnym formom socjalizacyjnym:

•              „wolności ku czemuś”: wychowanie do nieposłuszeństwa; wychowanie antyautorytarne; wprowadzenie w doświadczenie samego siebie; wspieranie samoregulacji; uczenie się siły własnego JA

Z realizacji miedzy wychowaniem a emancypacją wynikają trzy związki (według M. Czerepaniak - Walczak).

1) emancypacja wychowania:

•    w wymiarze- socjalizacyjno-enkulturacyjnym - uwolnienie się od nacisków politycznych i ideologicznych

•    w wymiarze aksjologicznym - od formułowania celów i zadań wychowania przez dysponentów władzy pedagogicznej

•    w wymiarze poznawczym - od nacisku grup interesu

•    w wymiarze administracyjno-organizacyjnym od monizmu ofert wychowania i braku dostępności do alternatywnych projektów czy instytucji wychowawczych

•    w wymiarze kulturowym - od tradycji i nieodwracalności ról społecznych

2)              wychowanie do emancypacji (do emancypowania się) tworzenie warunków do nabywania i rozwijania cech osobowości: godność, odwaga, otwartość i asertywność, sprzyjających osiąganiu własnej autonomii i wolności

3)    emancypacja przez wychowanie - staje się jako cel wychowania wyznacznikiem jego treści i form w warstwach:

-          personalnej - wyzbycie się ograniczeń wewnątrzosobowych

-          interpersonalnej i społecznej - uświadamia prawa, by jednostka mogła uwalniać się od społecznych zależności.

W emancypacji aktywności podmiotu M. Czerepaniak -Walczak wyróżnia trzy poziomy:

-          roszczeń emancypacyjnych - należy mi sią, żądam ...

-          aspiracji emancypacyjnych - chciałabym osiągnąć, marze o ...

-          dążeń emancypacyjnych -jestem na drodze do..., walczą o ..

Wychowanie niekierowane.

Dziecko musi rozstrzygnąć dość zasadniczy problem: Czy wierzyć swoim doznaniom i impulsom, ale za cenę utraty rodzicielskiej miłości, czy może wierzyć temu, jak oni postrzegają jego wewnętrzny świat przeżyć i potrzeb, ale za cenę utraty zaufania do własnych odczuć, myśli i doświadczeń? Pojawia się zatem konieczność dokonania wyboru między dwiema negatywnymi możliwościami, gdyż ono potrzebuje zarówno samodzielności w doświadczeniu i przeżywaniu świata oraz samego siebie, jak i matczynej miłości. Wyjściem z tego dylematu bez takiego uszczerbku może być pedagogika niedyrektywna, która jest częściowo znana w naszym kraju pod nazwą – wychowanie niekierowane.

Za twórcę tego kierunku uznano Carla Rogersa – amerykańskiego psychoterapeutę i pedagoga.

Twórcy tego nurtu  proponują porzucenie pedagogiki dyrektywnej, pedagogiki przymusu na rzecz tego, by proces wychowania oraz uczenia się dzieci i dorosłych opierał się na wzajemnej niezależności oraz braku kierowania. W szczególności proponują:

1.      Rezygnację z oddziaływań na dziecko poprzez wzory osobowe, autorytety do naśladowania czy identyfikacji na rzecz samodzielnego odkrywania i asymilowania przez dziecko wartości, obdarzania go zaufaniem i współodpowiedzialnością.

2.      Odejście od założonych z góry celów i programów wychowawczych na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka takiego,  jakie ono jest.

3.      Brak represji i mechanizmów konformizacji zachowań na rzecz samostanowienia, samookreślenia, samokontroli i samooceny zachowań indywidualnych każdej osoby.

Wychowanie niekierowane ma swój wymiar pozytywny, określający postawę wychowawcy wobec wychowanka, na którą składają się:

1.      Autentyczność – czyli to, by każdy mógł być sobą, by nie czuł się zmuszony do narzucania innym własnych uczuć, ocen i wartości, by był zawsze takim samym oraz poszukującym coraz lepszych warunków do własnego rozwoju, by nie odgrywać przepisanych przez innych ról społecznych.

2.      Gotowość czy czujność do udzielania dziecku, stosownej do jego potrzeb pomocy, do udzielania odpowiedzi na jego pytania, do zaspakajania jego zainteresowań, do dzielenia się własnymi doświadczeniami.

3.      Empatia – jako szczególna wrażliwość na cudze uczucia, motywy, postawy, wartości i uświadamianie ich sobie.

4.      Twórczość – zdolność do zmiany, elastyczności i oryginalności w rozwiązywaniu problemów.

Postawą wszystkich zmian i rozwoju człowieku powinno być tworzenie sprzyjających warunków. W wychowaniu powinny liczyć się nie tyle środki oddziaływań na inne osoby, ile jakość stosunków międzyludzkich, odpowiedni klimat do wyzwolenia się od potencjału osobowego człowieka.

Niedyrektywna postawa wychowawcy oznacza przede wszystkim nie narzucanie innej osobie wzorów osobowych czy zachowania do naśladowania, programów, czynności – nawet drogą perswazji czy ich bezpośredniego komunikowania. Jeśli dziecko ma się z czymś identyfikować czy coś lub kogoś naśladować, to tylko wówczas, kiedy samo dokonuje takich wyborów, przetwarzając owe wzory we własnym doświadczeniu, asymilując je pośrednio z otoczenia czy środowiska wychowawczego.

W świetle rogersowskiej koncepcji teorii niedyrektywnej – wychowanek jest najlepszym przewodnikiem do zrozumienia samego siebie na podstawie wglądu i osobistych doświadczeń. Wychowawca nie kieruje procesem, ale jest zaangażowany jako naturalny słuchacz w pełni akceptujący rozmówcę i staje się aktywnym partnerem poszukującym.

Wychowawca, pomagając wychowankowi w jego rozwoju w sposób oferujący, komunikuje mu tym samym, że nie ma moralnego prawa do sterowania nim czy do ograniczania jego podmiotowości. Wiedza, jaka dysponuje o zjawiskach związanych z wychowankiem nie może być dla niego oparciem, gdyż jest jedną z wielu możliwych i tymczasową, wymaga ciągłej rewizji i rekonstrukcji.

W obszarze edukacji szkolnej pedagogika  niedyrektywna przyjmuje postać edukacji elastycznej – czyli „edukacji inaczej”, która organizuje naukę w domu na zasadzie umowy między rodzicami a szkołą. Naczelnym hasłem edukacji elastycznej  jest stwierdzenie „ szkoła nie robi nic takiego, czego ty byś  lepiej nie zrobił”.

         Pedagogika niedyrektywna w szkolnym obszarze edukacji oznacza zarazem eliminację postaw typu „góra – dół” między dorosłymi., a dziećmi, na rzecz autentycznego partnerstwa i wolnego do dominacji dialogu, i to nie zrozumianych, jako kolejny instrument do urzeczywistniania pożądanych celów czy treści uczenia się. Mamy tutaj do czynienia z paradoksalną teorią wpływu, bo przecież pedagodzy tego nurtu nie odżegnują się od nich w kontaktach międzyludzkich. Oznacza to, iż osoby dorosłe pozostają w przestrzeni dziecka w takiej odległości, która by nie godziła w jego podmiotowość, nie dokonywałyby zamierzonego wpływu.

         Pedagogika niedyrektywna przyjmuje postać edukacji elastycznej, która organizuje naukę w domu na zasadzie umowy między rodzicami a szkołą.

         Naczelnym hasłem edukacji elastycznej jest stwierdzenie, iż: „Szkoła nie robi nic takiego, czego ty byś  lepiej nie zrobił”.

Oto najistotniejsze cechy tej edukacji:

-          nie ma jednego miejsca dla edukacji; może ich być kilka – szkoła, dom, miejsce pracy, muzeum, biblioteka

-          obecność nauczyciela w procesie dydaktycznym nie jest niezbędna

-          rodzice nie stanowią kłopotu edukacyjnego, lecz jego rozwiązanie są widziani w roli aktywnych partnerów i współpracowników szkoły

-          nauczanie nie musi być tożsame z instruktażem i szkoleniem. Inne rodzaje zdobywania wiedzy są równie ważne np. stymulowanie i pomoc w dotarciu do źródeł dalszej działalność badawczej ucznia – czyli ułatwienie uczenia się

-          w programach edukacyjnych można spożytkować dostępne w domach źródła informacji jak np. telewizja, wideo, komputer, magnetofon.

B. Śliwierski, Współczesne teorie i nurty wychowania

                                                                      3

Pytanie 3 Główne czynniki rozwoju człowieka i znaczenie wśród nich wychowania

i kształcenia.

Współcześnie, w polskiej psychologii rozwojowej rozpowszechniona jest koncepcja czterech

czynników rozwoju, (dialektyczna teoria rozwoju) :

1.      Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, zwłaszcza układu nerwowego, Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne to przede wszystkim :

·         Struktura i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego, zwłaszcza mózgu

·         Budowa i funkcjonowanie analizatorów

·         Typ układu nerwowego, tzn. : siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych – pobudzenia i hamowania, czyli temperament.

1.      Aktywność własna jednostki, Aktywność  własna  jednostki polega na  czynnym  zaspokajaniu potrzeb,  poprzez  coraz lepsze orientowanie się w rzeczywistości oraz coraz sensowniejsze działanie. Źródłem aktywności dziecka mogą być przypadkowe, spontaniczne bodźce zewnętrzne, wyzwalające własne działanie i poprzez nie – poszerzające zakres wiedzy, doświadczenia, odczuć empirycznych. Jednakże jego aktywność może być także stymulowana, w sposób zamierzony, poprzez inne osoby. Aktywność ta przybiera coraz wyższe formy – od zabawy, poprzez pracę oraz własną twórczość, kreatywność w stosunku do otaczającej rzeczywistości.

2.      Środowisko, Wpływy środowiskowe – oddziałują na dziecko, na jednostkę od początku  jego istnienia. Człowiek jest istotą społeczną, żyje w środowisku społecznym,        w określonym kręgu cywilizacji i kultury. Poprzez procesy uczenia                        i dojrzewania stopniowo przyswaja sobie zdolność mówienia, obyczaje, formy zachowań, normy kulturowe swojego środowiska. Szczególną rolę odgrywa tu rodzina, poprzez którą przenikają z zewnątrz różnorodne wpływy. W początkowym okresie nie działają one na dziecko bezpośrednio, lecz poprzez rodziców, rodzinę, rodzeństwo. Wpływy te są dodatkowo wzmocnione sil...