KOŚCIELAK r. III 2: Czynności intelektualne oraz rozwój mowy. Myślenie UU pozostaje w fazie myślenia konkretno-obrazowego, charakterystycznego dla wcześniejszych stadiów rozwoju. * Najbardziej upośledzony rozwój myślenia abstrakcyjnego. *Brak wyższych form myślenia. Nie są w stanie oderwać się od myślenia konkretnego, wykroczyć poza wyobraźnię. *Uczą się liczyć na konkretach (ciężko), problemy z zadaniami arytmetycznymi (rozwiązują je stereotypowo, wg wzoru, bez zrozumienia) i regułami gramatyki (uczą się ich na pamięć, bez zrozumienia).* Niski poziom myślenia logicznego: trudności w zrozumieniu filmu czy opowiadania, ciężko właściwie zinterpretować ich znaczenie. *Za niedorozwojem funkcji orientacyjno-poznawczych idzie niedorozwój i zaburzenia mowy. Zależy on od stopnia UU, większość dotyczy osób Ni w stopniu głębszym, gdzie osoby nie przekraczają rozwojem intelektualnym DZ w wieku 3 lat. Wg koncepcji Piageta osoby te nie potrafią przekroczyć okresu inteligencji sensoryczno-motorycznej (przypada w DZ w normie na wiek 2 lat). Okres ten składa się z 6 stadiów (u DZ w normie):-I. (1m.ż): DZ ćwiczy tylko swoje odruchy bezwarunkowe-II. (1 do 4-5m.ż.): pierwsze nawyki i odruchy warunkowe; koordynacja czynności narządów zmysłów i rozwojowi ruchów ręki wytwarzają się schematy czynnościowe utrwalane przez powtarzanie; schemat czynnościowy- seria następujących po sobie kolejno różnych czynności, ruchów, skierowanych na jakiś cel-III. (4-5 do 7-8m.ż): koordynacja wzroku i ruchów chwytania; asymilacja przedmiotów za pomocą różnych schematów (np. DZ ssie przedmiot i manipuluje nim)-IV. (8-9 do 11-12m.ż): schematy czynnościowe łączą się i koordynują, a nawet wzajemnie asymilują, dając początek czynnościom poszukiwania przedmiotu, który zginął z zasięgu wzroku DZ; DZ zaczyna odróżniać środki od celów i wykonywać określone czynności po to, by osiągnąć dany efekt; tak powstają schematy funkcjonalne -V. (11-12 do 18m.ż): schematy funkcjonalne różnicują się wskutek eksperymentowania i eksploracji otoczenia; DZ potrafi odnaleźć schowany za zasłoną przedmiot posługując się kijkiem do przesuwania przedmiotów itp.-VI. (18 do 24m.ż): pierwsze przejawy interioryzacji czynności, które przechodzą na płaszczyznę myślenia; DZ antycypuje realne działania przez eksperyment myślowy, dzięki czemu dochodzi to ostatecznego wyniku bez działania na oślep; Przejście z jednego stadium do kolejnego DZ UU następuje bardzo powoli. Wg J. Kostrzewskiego niektóre osoby bardzo głęboko UU nie potrafią przekroczyć I i II stadium, inne osiągają nawet VI. Z punktu widzenia ilorazu inteligencji głęboko UU mieszczą się w granicach do 19 w skali Psyche-Cattel i Stanford-Bineta. Skala Wechslera nie może być tu zastosowana- nie ujmuje tak niskich poziomów inteligencji. W głębokim UU porozumiewanie się odbywa się wyłącznie za pomocą nieartykułowanych dźwięków- DZ te nie mówią i nie rozumieją mowy. Czasami występuje u nich słuch muzyczny, umożliwiający dość dokładne powtórzenie usłyszanej melodii. W znacznym UU osoby potrafią porównywać ze sobą dwa przedmioty i powiedzieć, który z nich jest krótszy, dłuższy, większy, mniejszy oraz porównać je pod względem estetycznym (który ładniejszy). Dostrzegają podobieństwa i różnice między rysunkami, ale nie potrafią tego samego z pojęciami. Są w stanie trafnie sformułować proste definicje przedmiotów przez ich użytek, np. rower jest do jeżdżenia. Rozróżniają proste kształty geometryczne. Potrafią przerysować trójkąt, koło, kwadrat, dom. Potrafią nauczyć się rozpoznawania i pisania prostych wyrazów. Mowa znacznie UU opiera się na zdaniach prostych. U wielu osób występuje upośledzenie mowy czynnej: porozumiewają się za pomocą zdań dwuwyrazowych lub za pomocą pojedynczych wyrazów wspieranych gestami. Ubogi zasób słownictwa. U zdecydowanej większości występują zaburzenia mowy w postaci dyslalii. W umiarkowanym UU myślenie pozostaje w fazie myślenia przedoperacyjnego (wg Piageta III stadium myślenia przedoperacyjnego). Ma charakter konkretno-obrazowy. Osoby te nie są w stanie do wykonywania operacji logicznych, takich jak: szeregowanie, klasyfikowanie, dodawanie. Obserwuje się u nich tylko niektóre operacje logiczne, pojawiające się czasami w wyniku intensywnych działań stymulacyjno-korekcyjnych. Trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych. Znane, proste pojęcia definiowane są przez opis przedmiotu/ materiału, z którego przedmiot jest zrobiony, lub przez sposób jego użycia. Dostrzegają podobieństwa i różnice jedynie między dwoma przedmiotami. Opanowanie pojęć liczbowych to duża trudność. Mowa jest uboga, a tempo jej rozwoju zwolnione. Pierwsze słowa pojawiają się znacznie później niż u DZ w normie. Często występują dyslalia. W lekkim UU myślenie najczęściej w fazie operacji konkretnych. Charakteryzuje się możliwością wykonywania pewnych operacji logicznych, takich jak: szeregowanie, klasyfikowanie, dodawanie, mnożenie, przyporządkowywanie, które Piaget nazywa ugrupowaniami. Wszystkie te operacje dokonywane są tylko na konkretach. Nie osiągają okresu operacji formalnych (u DZ w normie: 11-12 do 14-15r.ż.), czyli brak: myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego, abstrakcyjnych operacji intelektualnych, zdolności formułowania hipotez i ich weryfikacji. Klasyfikacji dokonują wg określonego porządku na konkretach, brak zdolności abstrakcyjnej. Z badań Kostrzewskiego wynika, że DZ lekko UU mają mniejszy od DZ w normie zasób pojęć liczbowych, gorzej wykonują operacje matematyczne, mają gorsze zdolności klasyfikowania, ujmowania podobieństw i różnic, uogólniania. UU lekko ujmują podobieństwa i różnice między dwoma, a nawet trzema przedmiotami. Potrafią trafnie zdefiniować proste pojęcie, natomiast nie potrafią poprawnie określić pojęć abstrakcyjnych. Zaburzenia zdolności abstrahowania i uogólniania (cechy szczegółowe podają jako istotne, a cechy ogólne-główne, pomijają). Duże trudności w zrozumieniu fizyki i opanowania ułamków (bo: brak myślenia abstrakcyjnego). Upośledzone jest syntetyczne ujęcie zdobywanych wiadomości i wiązania ich w logiczną całość. Utrudnione wnioskowanie+ cechuje je obniżony krytycyzm. Brak powściąga myślowego, pochopność sądów i decyzji. Inercja procesów myślowych łączy się u nich ze skłonnościami do perseweracji (uporczywe powtarzanie tej samej czynności). Mowa bywa wiązana i często nie różni się pod względem formy i składni nie różni się od mowy osoby w normie. Jest tylko uboga w pojęcia abstrakcyjne ze względu na trudność w ich rozumieniu i przyswajaniu. Ogólnie stwierdza się uboższy zasób słownictwa przy przewadze słownictwa biernego nad czynnym.
harpia88