1. Kultura jako wyróżnik człowieka.
Kultura tworzona jest dzięki rozwiniętemu mózgowi człowieka, co odróżnia go od świata zwierzęcego.
Kultura oznacza to wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.
Charakterystyka kultury jako atrybutu człowieka:
Kultura obejmuje całość życia człowieka
- wszelkie czynności np. ( jedzenie, co jemy i jak jemy: zależy od kultury)
- wszelkie zachowania ludzkie
Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego.
- kultura jest dziełem człowieka
- żaden człowiek nie jest bez kultury, co najwyżej jego kultura mam się nie podoba.
- w antropologicznych opisach kultur używa się raczej przymiotnika kulturowy niż kulturalny - jest to dodatnia cecha wartościowania człowieka.
Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym.
- kultura powstaje i rozwija się w wyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie różne informacje.
- jeden człowiek nie stworzy kultury, dopiero to co wymyśli i zostanie przyjęte przez innych i wprowadzone w obieg społeczny może stać się częścią kultury.
Treść kultury składa się z:
- wzorów sposobów odczuwania
- wzorów reagowania
- wzorów myślenia
- wartości i wyrastające z tych wartości normy
- sankcje skłaniające się do ich przestrzegania
Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania mogą być:
- idealne - czyli jakim uczuciom dawać mamy wyraz w określonych okolicznościach, np. smutek na pogrzebie, radości na weselu.
- realne - ujawnią jak ludzie się zachowują, np. późne kończenie dnia w Madrycie.
Wzory realne można podzielić:
- jawne - to taki, z którego istnienia członkowie danej zbiorowości zdają sobie sprawę i potrafią opisać go badaczowi, np. na Boże Narodzenie ubieramy choinkę, na kolację wigilijną smażymy karpia.
- ukryte - to taki, który realizujemy, nie mając pojęcia, że zachowujemy się zgodnie z nim a dostrzega go badacz.
Wartości - to dowolny przedmiot materialny lub idealny, "w stosunku, do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus, np. mieszkanie jak i zdrowie, samochód jak i miłość, wolność.
Mówimy, że wartości tworzą hierarchię, każda zbiorowość ma różny system wartości.
Możemy wyróżnić wartości:
- uznawane - to takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić. Dążąc do ich realizacji, może odczuwać pewien przymus zewnętrzny.
- odczuwane - to takie, które zostały głęboko wchłonięte i stały się częścią wewnętrzną świata człowieka, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna, nagląca potrzeba. Są to wartości zinternalizowane, np. dla człowieka muzykalnego tą wartością będzie koncert w filharmonii, a dla głuchego nie, bo jej nie odczuwa.
- realizowane - mogą to być zarówno wartości odczuwane jak i uznawane. Jednak nie wszystkie wartości odczuwane i uznawane, które ludzie deklarują są przez nich realizowane. Realizacja wartości odczuwanych przychodzi nam łatwiej, ale częściej realizujemy uznawane, przez to, że tak wypada, że to nasz obowiązek, niż dlatego, że mamy na to ochotę. Oznacza to, że zrezygnowaliśmy z realizacji wartości odczuwanej na rzecz uznawanej - jest to konflikt wartości.
Normy - są to prawidła i reguły, wedle, których grupa żyje. Wyrastają z wartości, wiążą się z poczuciem powinności, określają moralność, obyczaje, zwyczaje.
Właściwa dla danej kultury konfiguracja norm i wartości bywa określana jako jej ład aksjonormatywny.
Sankcje - to zarówno kary, jaki i nagrody.
Każda zbiorowość ma własny system kar i nagród, za pomocą, których zachęca do pewnych zachowań uważanych za pożądane i zniechęca do innych, niepożądanych.
Kary i nagrody (sankcje) mogą mieć charakter:
- formalny - to takie, które są określane przez przepisy oraz kodeksy karne i których stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat administracyjny, np. kara więzienna i nadawany za zasługi order.
- nieformalne - to w przypadku kary wyśmianie czy ostracyzm towarzyski, w przypadku zaś nagrody pochwała bądź oznaki szacunku.
2. Wielkość kultury i relatywizm kulturowy
Wielość kultur i kryteria ich wyodrębniania
Kryteria wykreślania granic poszczególnych kultur są tak różne, jak różne są kryteria. Mają różny stopień ogólności i często się krzyżują.
Mamy kulturę:
- zbiorowości terytorialnych - takimi były izolowane plemiona, które zamieszkiwały wyraźnie wyodrębnione obszary i tworzą wyodrębnione całości, np. plemię Trobriandczyków z wyspy Pacyfiku, kulturę ich badał polski antropolog Bronisław Malinowski.
- zbiorowości terytorialnych pod względem cech środowiska, które wymusza określone sposoby życia i sprzyja upodobnieniu się kultur tych zbiorowości, np. kultura górali karpackich czy amerykańskich Indian z Równin, czy kultura zachodnio- europejska
- narodową - przy czym kiedy mówimy o narodowej kulturze polskiej, francuskiej czy jakiejś innej, kryterium terytorialne łączy się z kryterium etnicznym.
- zbiorowości różniących się typem gospodarki - czyli: kultura społeczeństw pierwotnych, społeczeństw rolniczych, społeczeństw przemysłowych.
- wyodrębnioną wedle kryteriów chronologicznych - np. kultura średniowieczna, epoki renesansu czy oświecenia.
- wyodrębniona segmentami wielorako zróżnicowanymi większych zbiorowości - np. w dawnych czasach była to szlachta i mieszczaństwo, w nowszych chłopi i robotnicy.
- wedle kategorii wiekowej - np. kultura młodzieżowa.
Subkultura - podkultura, to pewien zespół regularności kulturowych, występujących w dowolnej zbiorowości, która jest mniejsza od większej zbiorowości będącej podstawą wyodrębnienia danej kultury, np. kulturę polską możemy rozpatrywać jako subkulturę europejską.
Termin subkultura jest także stosowany jako określenie wzorów zachowań występujących w niewielkiej zbiorowości, które dzięki odmienności tych wzorów wyodrębniają się w ramach szerszych społeczeństw, np. subkulturę młodzieżową, subkulturę kibiców piłkarskich, subkulturę górnicza, subkulturę więzienną.
Kultura większości danego społeczeństwa jest określana mianem kultury dominującej.
Etnocentryzm - jest to skłonność do wynoszenia własnej grupy ponad inne i traktowanie jej kultury jako przewyższającej wszystkie inne oraz ocenianie praktyk wedle norm kultury własnej.
Jedną z jego form jest europocentryzm.
Przeciwieństwem jego jest relatywizm kulturowy - nie jest czymś jednorodnym.
Wyróżnia się następujące odmiany relatywizmu kulturowego:
- Relatywizm kulturowy jako zasada metodologiczna - oznacza wymóg, aby badacz obserwując i opisując jakąś kulturę, stosował perspektywę uczestnika danej kultury, a na praktyki badanej kultury nie patrzał z punktu widzenia norm i wartości kultury własnej, ale zwracał uwagę na znaczenie, jakie przypisują im uczestnicy badanej kultury, oraz na funkcje, jakie praktyki te pełnią w życiu danej zbiorowości.
- Relatywizm kulturowy jako element światopoglądu - polega na przekonaniu, że wszystkie kultury są równe. Można je porównywać i wskazywać podobieństwa oraz różnice między nimi, ale nie wolno ich mierzyć jedną miarą i szeregować na skali kultur niższych i wyższych, lepszych i gorszych. Przejawia się w równouprawnieniu kultur oraz tolerancją wobec wszelkich praktyk rozmaitych kultur.
- Relatywizm kulturowy jako teoria i filozofia człowieka - jest to pogląd, że człowiek jest bez reszty wytworem kultury. Jego sposób postrzegania, wartościowania i zachowania zależy tylko i wyłącznie od kultury, w jakiej się wychował i jakiej żyje - pogląd ten to kulturalizm.
- Relatywizm kulturowy jako relatywizm wartości - jest to pogląd, że nie ma wartości uniwersalnych, wszystkie są produktem określonych kultur, są wobec nich funkcjonalne oraz zrozumiałe w ich kontekście.
3. Dziedziny kultury i kultura symboliczna.
Podział kultury na dziedziny wprowadzony przez Antoninę Kłosowską:
- kulturę bytu - odnosi się do relacji z naturą, produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług, a także do czynności ochronnych obronnych.
- kulturę społeczną - to treści kulturowe odnoszące się do stosunków między ludźmi, regulujące te stosunki i określające ich formy.
- kulturę symboliczną - to ta część kultury, która jest bliska temu, co potocznie postrzegane jest jako kultura po prostu, czyli kultura bez żadnego przymiotnika.
Kultura symboliczna
Obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokojeniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka, których zaspokojenie jest niezbędne dla przeżycia.
Potrzeby te nazywane są ekspresyjno – integracyjnymi, np. dawanie wyrazu uczuciom i impulsom twórczym oraz uzyskiwanie poczucia łączności z innymi ludźmi i uczestnictwa we wspólnocie.
Dziedzina kultury symbolicznej to dziedzina symboli.
Symbole często bywają rozumiane szeroko i utożsamiane ze znakami.
ZNAKI - to każdy przedmiot czy zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego.
Znak charakteryzuje stosunek do tego, co oznacza, czyli jest to stosunek między znaczonym a znaczącym, np. czerwone światło na skrzyżowaniu (znaczące), które oznacza nakaz "zatrzymaj się"(oznaczone).
Najpowszechniejszym systemem znaków jest język, dowolny alfabet, w którym każdy znak graficzny oznacza bądź dźwięk, jak w fonetycznym alfabecie łacińskim, bądź przedmiot czy pojęcie, jak w alfabecie chińskim.
Znacząca część znaków pełni funkcję instrumentalne. Nie ma własnej treści ich wartość jest wyłącznie wartością narzędzia służącego przekazywaniu treści tego, co jest znaczone.
Istnieją wartości o tak wielkiej wadze, że część przynależnego im respektu spływa na ich znaki, wskutek tego nabierają samoistnej wartości, Te znaki to symbole w węższym czy właściwym znaczeniu, np. symbol krzyża w kulturze chrześcijańskiej.
Wartości, których znaki mają postać symboli są wartościami autotelicznymi – czyli są ważne jako takie, a dążenie do realizacji jest swoistym celem, nie zaś drogą do celu znajdującego się poza nimi.
Dziedzina kultury symbolicznej to świat autotelicznych wartości, symboli, zachowań. Np. w społecznych konkretach jest to świat religii, sztuki, zabawy, a po części nauki.
4. Kultura jako przedmiot zainteresowania socjologii.
Kulturą interesują się przedmioty:
- socjologia
- antropologia
- etnologia
- kulturoznawstwo
W Polsce przedmiotem zainteresowań socjologii:
- jest kultura symboli i jej związki z życiem zbiorowym ludzi.
- systemy wartości i ich zróżnicowanie społeczne,
- style życia, ich społeczne zróżnicowanie i przemiany,
- najróżniejsze zbiorowości o własnej subkulturze
W podejściu socjologicznym do zjawisk kultury, rozumianej zarówno całościowo, jak i utożsamianej z kulturą symboliczną, wyróżnić można dwie odmienne perspektywy:
1) Perspektywa zróżnicowania społecznego, która prowadzi do zainteresowania związkami wzorów zachowania się, sposób używania języka oraz stopnia przyswojenia kultury symbolicznej z miejscem zajmowanym w hierarchii społecznej.
2)perspektywa spójności grupy ( widoczne jest w badaniach kultury narodowej)- w odniesieniu do tej kultury ważnym przedmiotem uwagi socjologicznej jest kanon kultury narodowej - jest to zespół dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość jest obowiązkowa dla członków zbiorowości narodowej i która jest wprowadzana w narodową kulturę przez tradycję rodzinną, środowisko i specjalne instytucje oświatowe.
Socjologowie wyróżniają 3 układy przekazu treści kultury symbolicznej:
1) układ bezpośrednich i osobistych stosunków społecznych - tak przekazywane są treści kulturowe w społeczeństwach pierwotnych, w rodzinach, grupach koleżeńskich. Nie występują tu twórcy i odbiorcy.
2) układ bezpośredni – sprofesjonalizowany - występuje podział na profesjonalnych twórców i odbiorców, którzy mogą zamieniać się miejscami, np. aktor grający w teatrze może następnego dnia kupować obraz od malarza, który poprzedniego wieczoru oglądał go na scenie.
3) układ pośredniego kontaktu między twórcą a odbiorcą, a przekaz treści kulturowych odbywa się przy użyciu środków jak druk, radio, telewizja.
1. Klasyczne teorie rozwoju społecznego: marksizm i ewolucjonizm.
Marksizm - twórcą jest Karol Marks
- jego teoretyczne rozważania wynikały z potrzeby znalezienia sposobu zmiany współczesnego mu społeczeństwa, nazywanego przez niego kapitalistycznym, bądź burżuazyjnym.
- krytykował istniejącą rzeczywistość - za całe zło odpowiedzialny jest kapitalizm i nie jest to przejściowe i przypadkowe. Wynikał z tego wniosek, że nie należy myśleć o naprawianiu istniejących stosunków, lecz dążyć do całkowitej zmiany. Aby działania były skuteczne, należy odkryć, co rządzi zmianami społecznymi. To stało się jego podstawowy pytanie, a odpowiedź w znacznej mierze określiła charakter marksistowskiej socjologii jako materializm historycznego.
- Teorię Marksa charakteryzowała scjentystyczna i makrospołeczna perspektywa oraz holizm.
- z tej perspektywy społeczeństwo ukazało mu się jako obiektywnie istniejąca całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane, a jego zmianę powiązano z procesem historycznym, rządzącym się takimi prawami jak procesy przyrodnicze i przebiega w sposób konieczny.
- jego teoria zmiany stała się teorią rozwoju społecznego, zaś głównym zadaniem - wykrycie jego praw.
- prawa te sformułował na podstawie analizy współczesnego mu kapitalizmu - doprowadziło to Marksa do sformułowani teorii formacji społecznych.
- Formacje społeczne wg niego to typy społeczeństw i etapy rozwoju społecznego.
- wyróżnił formacje- azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną, później dodano do nich formację wspólnoty pierwotnej i formację komunistyczną.
- dla Marksa było istotne wykazanie na podstawie praw rozwoju społecznego, że koniec kapitalizmu jest koniecznością historyczną. Kres kapitalizmu miał zapoczątkować prawdziwą historię ludzkości. Dotychczasowe dzieje to tylko prehistoria.
O specyfice marksistowskie teorii rozwoju decydują jej 2 cechy.
1 - jest to orientacja przyszłościowa,
2 - uznanie sprzeczności i konfliktów za siłę napędową rozwoju.
- teoria Marksa była w późniejszych czasach różnie interpretowana i stanowiła przedmiot gorących sporów środowiskach marksistowskich.
Ewolucjonizm - klasykiem jego był w XIX wieku Herbert Spencer.
- podstawowe założenia cechują ewolucjonizm podobnie jak marksizm:
· perspektywa makrospołeczna
· scjentystyczna
· holizm
· przekonanie, że rozwojem społecznym rządzą prawa
Ewolucjonizm różni się od Marksizmu dwoma rzeczami:
1 - pojmowaniem praw rządzących rozwojem społecznym (dla ewolucjonizmu były to prawa te same, które rządzą ewolucją w świecie przyrody.
2 - orientacją czasową (u ewolucjonistów jest orientacją przeszłościową)
Uboczną konsekwencją orientacji ewolucjonistycznej stało się odmawianie wartości tym elementom kultury, które odbiegały od wzorów europejskich- skończyło się to po II wojnie światowej, ponieważ nastąpił zmierzch kolonializmu i zaczęto dostrzegać wartości innych kultur oraz ze z pewnymi problemami potrafią lepiej sobie radzić niż europejska kultura społeczeństwa przemysłowego. Ewolucjonizm stanął przed wyzwaniem.
Podjął je neoewolucjonizm, i to na różne sposoby. Np. odróżnienie ewolucji konkretnej od ewolucji ogólnej.
- ewolucja konkretna - to ewolucja poszczególnych kultur, z których każda idzie własną drogą rozwojową, przechodząc przez powiązany historycznie ciąg form.
- ewolucja ogólna - to wyłanianie się kolejnych poziomów rozwoju powszechnego, ciąg stadiów, których ilustracją sa konkretne, historyczne formy.
Ewolucjonizm wywarł wpływ na socjologię, rozbudzając u jej przedstawicieli świadomość rozmaitości społeczeństw.
2. ...
fikandor