Jonathan H. Turner - Socjologia.pdf - Socjologia - podręczniki - asaniol

Jonathan H. Turner

Socjologia - Podstawowe pojęcia i ich

zastosowanie

Przekład

Ewa Różalska Zysk i S-ka

Wydawnictwo

Tytuł oryginału

SOCIOLOGY.

CONCEPTS AND USES

Inc.

Ali rights reserved

for the cover illustration by A. 01ichwier/AXXA

Intemational Sp. z o.o., Agencja Fotogrz

Przedruk fotografii na podanych

stronach za zgodą:

7: Bettmann. 10: Bettmann, 12: linage Works. 13:

Bettinann. 15: Archiv/Photo Researchers. 16: Otto

Neuman 21: Barbara Rios/Photo Researchers. 35:

Fujifolos/Iinage Works. 49: Shmuci Thaler/Jeroboam,

62; Joel 75: Richard Fliedman/Photo Researchers. 93:

Mark Antmail/lmage Works, 110: Harvey Finkle/liTipact

133: Barbara Rios/Photo Researchess. 163: Spencer

Grant/Photo Researchers. 177: Roń Delany/Jero 194:

Uirike Welscli/1'hoto Researchers.Wydanie I ISBN 83-

7150-459-4

Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.

ul. Wielka 10, 61-774 Poznań

tel./fax 852-63-26, 853-27-51,

853-27-67 Dział handlowy

tel./fax 864-14-03, tel. 864-14-

04 Druk i oprawa: Zakłady

Graficzne KEN SA Bydgoszcz,

ul. Jagiellońska l, Fax (052) 21-

26-71

K-Ahe.

Moim wnuczkom,

Ghislaine Marie Roelant

i Katherine Marie

Mueller

PRZEDMOWA

Od dwudziestu pięciu lat uczę wstępu do socjologii. Muszę

przyznać, że bardzo lubię te zajęcia, choć zawsze byłem

odrobinę sfrustrowany podręcznikami z tej dziedziny, nie

wyłączając tego, który sam napisałem. Na ogół wykładowcom i

studentom nie są potrzebne wielkie i obszerne podręczniki, na

które studenci muszą wydać mnóstwo pieniędzy i które w

znacznym stopniu ograniczają możliwość wprowadzenia do

programu dodatkowej literatury. Dlatego też większość

preferuje najrozmaitsze podręczniki „broszurowe", wydane na

gorszym papierze, pozbawione kolorowych dodatków, a tym

samym tańsze, które jednocześnie zawierają wszystkie

wiadomości z zakresu wstępu do nauczanego przedmiotu. To

właśnie dla nich napisałem tę książkę.

Mój cel był prosty: napisać krótki tekst, który zawierałby ten

sam zasób podstawowych informacji, co znacznie

obszerniejsze podręczniki, a zarazem był tańszy. Aby to

osiągnąć, zrezygnowałem z wielu zdjęć, rysunków, kolorowych

wykresów, obszernej bibliografii i innych podobnych

,,wypełniaczy", typowych dla obszernych podręczników:

zrezygnowałem także z kredowego papieru. Połączyłem także

ze sobą wiele zagadnień, aby zmniejszyć liczbę rozdziałów i

stron, jednak bez szkody dla przedstawianego zakresu

tematów.

Uważam, że w wielu tekstach bardzo łatwo można się

zagubić w mnogości wykresów, ilustracji, odsyłaczy i innych

tego rodzaju dodatkach. Czytający wciąż odrywany jest od

głównego tekstu i często ma trudności ze znalezieniem

dalszego ciągu. I chociaż te dodatkowe materiały są bez

wątpienia interesujące, to nie jestem pewien, czy rzeczywiście

ułatwiają zrozumienie naszej dyscypliny. Myślę więc, że lepiej

jest zebrać i przedstawić prosto i przystępnie podstawowe

pojęcia i koncepcje socjologiczne, bez rozpraszania uwagi

czytelnika. Sądzę, iż tego rodzaju podejście może być nawet

znacznie ciekawsze z dwóch zasadniczych powodów: po

pierwsze, studenci szybciej przerabiają poszczególne rozdziały,

a tym samym łatwiej przyswajają sobie i dłużej zachowują w

pamięci zawarty w nich materiał; po drugie, ponieważ podczas

czytania studenci nie muszą wciąż odrywać się od głównego

tematu, łatwiej im dostrzec i zrozumieć sam przedmiot studiów

socjologicznych. Mam wrażenie, że w jakimś sensie obrażamy

studentów, zakładając, że wciąż musimy dostarczać im jakichś

nadzwyczajnych materiałów. Jestem przekonany, że sama

socjologia, bez upiększeń i ,,wypełniaczy" jest wystarczająco

ciekawa. Nie starajmy się upodobnić naszych tekstów do

programów MTV.

PODZIĘKOWANIA

Pragnę podziękować tym, którzy pomogli mi poprawić i

ulepszyć rękopis tej książki. Są to: Lee K.Frank z Community

College of Allegheny College; Peter Kivisto z Augustana

College; Boyd Litticll z University of Nebraska, Omaha; Peter

Turner z Herkimer County Community College.

Jonathan H. Turner

Rozdział l

ISTOTA I POCZĄTKI SOCJOLOGII

Kiedy rzeczywistość społeczna zaczyna podlegać

dramatycznym przemianom. takim jak przedstawione na

powyższej ilustracji przekształcenie krajobrazu przez procesy

industrializacji, wówczas ludzie zaczynają zwracać uwagę na

otaczający ich świat. Jak można objaśnić owe ciągle i

gwałtowne zmiany spowodowane zastępowaniem starego

feudalnego porządku przez nową organizację świata

społecznego? W Jakim stopniu jesteśmy za nie odpowiedzialni'

To właśnie wtedy narodziła się socjologia, zwłaszcza gdy

uczeni uznali, że społeczeństwo może być przedmiotem analizy

naukowej.

ZNACZENIE SOCJOLOGII

Socjologia bada społeczne zachowania się człowieka,

organizację społeczeństw oraz

zachodzące w nich interakcje. Można powiedzieć, że każdy z

nas jest socjologiem ponieważ nieustannie analizujemy nasze

zachowania oraz interpersonalne kontakty z innymi ludźmi w

zorganizowanych sytuacjach. Celem socjologii jest

usystematyzowanie i ściślejsze określenie owych codziennych

społecznych doświadczeń poprzez poszerzenie i pogłębienie

naszego indywidualnego oglądu społecznego świata, wyjście

poza doświadczenie jednostkowe. Każdy z nas bowiem

odgrywa niewielką rólkę w ogromnym i złożonym świecie

innych ludzi, symboli i struktur społecznych i jedynie

rozszerzając perspektywę poza tu i teraz, możemy poznać i

ocenić siły, które kształtują i ograniczają nasze życie.

Położenie nacisku na ograniczenia często stoi w

sprzeczności z przekonaniami wieli Amerykanów uważających

się za silne jednostki, które posługując się wolną wolą i własną

inicjatywą, kształtują swój los. Do pewnego stopnia tak jest. ale

nigdy nie będziemy wolni całkowicie. Działamy w środowisku

społecznym, które silnie oddziałuje na nasz stosunek do

samych siebie, do otaczającego świata, na sposób postrzegania

tego, co się wokół na;

dzieje, na nasze postępowanie i myślenie oraz na to, co

potrafimy osiągnąć w życiu Czasami te ograniczenia są

doskonale widoczne i odczuwane jako niezwykle uciążliwi i

osłabiające; znacznie częściej jednak są tak subtelne, że nie

zdajemy sobie sprawy z id istnienia. A jednak istnieją i

nieustannie oddziałują na kształt naszych myśli, uczuć ora;

sposób działania.

Przeanalizujmy sytuację studenta college'u. W naszej kulturze

wiele wartości i przekonań podkreśla wagę wykształcenia, tym

samym wyrabiając u młodych ludzi przeświadczenie, że trzeba

iść na studia. W wielu przypadkach presję, aby się kształcić,

zwiększaj; i jeszcze oczekiwania rodziców i wywierane przez

nich naciski. Istnieją także ograniczenia ;

które narzuca szkoła — obecność na zajęciach, listy

obecności, egzaminy, określające to co młody człowiek ma

robić. Istnieją także dodatkowe presje — finansowe, związane

z tym ile trzeba wydać na naukę pieniędzy — które decydują o

tym, czy studiując, trzebi' równocześnie pracować. A jeśli tak,

to istnieją ograniczenia związane z samą pracą, a taka i

problemy właściwego rozplanowania i pogodzenia ze sobą

nauki i pracy. Na dodatek rozkład zajęć może jeszcze

skomplikować założenie rodziny, pojawienie się dzieci i Istnieją

też ograniczenia natury ekonomicznej wynikające z istniejącego

rynku pracy, które także mają wpływ na decyzje dotyczące

kierunku studiów oraz celów życiowych młodego człowieka.

Na rodzaj oraz zakres finansowania studentów (czynsze,

pożyczki, granty stypendia), a także danego college'u bądź.

całego uniwersytetu mają wpływ czynnika rządowe. Z kolei

owe rządowe i ekonomiczne ograniczenia powiązane są ze

światów, i polityką ekonomiczną, która jest wynikiem

czynników geopolitycznych i cykli światowe e gospodarki. Z

tego wszystkiego jasno wynika, że wszyscy żyjemy w

skomplikowany!] r układzie sił, które w znacznym stopniu

wpływają na to, co widzimy, czujemy i robimy)c Nikt z nas nie

jest w pełni wolny; owszem, na co dzień dokonujemy

wyborów, ale są oni l zawsze ograniczone,

Socjologia bada te ograniczenia, przez co jest niezwykle

szeroką dyscypliną, albowiem i bada wszystkie kulturowe

symbole, które ludzie tworzą i wykorzystują do kontaktowani, r

się ze sobą i organizowania społeczeństw; odkrywa i bada

wszystkie społeczne struktur)'p które porządkują życie

społeczne; poddaje także badaniu wszystkie procesy, takie jak

dewiacje, zbrodnie, odstępstwa, bunty, migracje i wszystkie

ruchy społeczne, które naru

szają społeczny porządek; dąży także do zrozumienia

transformacji, które owe procesy wywołują w kulturze i

strukturach społecznych.

W okresie przemian, kiedy kultura i struktura poddawane są

dramatycznym transformacjom, socjologia nabiera

szczególnego znaczenia (Nishet, 1969). Kiedy zmieniają się

obowiązujące od dawna sposoby działania, życic jednostek

ulega niszczącym wstrząsom, na skutek czego ludzie zaczynają

poszukiwać odpowiedzi na pytanie, dlaczego ustalone w

przeszłości zasady i sposoby postępowania przestają być

skuteczne. Współczesny świat podlega dramatycznej

transformacji — upadek imperium sowieckiego, rozwój

zdawałoby się zanikających więzi etnicznych, przepływ

stanowisk pracy do krajów, gdzie jest tańsza siła robocza,

przemieszczanie się kapitału płynącego z handlu i produkcji,

trudności z finansowaniem państwowych usług, zmieniający się

rynek pracy, szerzenie się nieuleczalnej choroby (AIDS),

narastające zjawisko głodu związanego z przeludnieniem, zała-

manie się równowagi ekologicznej, zmiana definicji ról

pełnionych przez kobietę i mężczyznę oraz wicie innych zmian.

Dopóki istnieje zgodność pomiędzy życiem społecznym a

codzienny mi ustalonymi formami postępowania, nic docenia

się potrzeby socjologicznego spojrzenia na to, co nas otacza.

Dopiero kiedy zmienia się podstawowa struktura społeczna i

kultura, ludzie zaczynają poszukiwać wiedzy socjologicznej.

Prawda ta nie dotyczy tylko czasów nam współczesnych,

ponieważ taka właśnie była prawdziwa przyczyna wyłonienia

się na początku wieku dziewiętnastego socjologii jako odrębnej

dyscypliny naukowej.

POWSTANIE SOCJOLOGII

Nie ulega wątpliwości, iż w ciągu całej historii swego

istnienia człowiek zawsze zastanawiał się nad sobą i nad

otaczającym go światem. Jednak dopiero pod koniec

osiemnastego wieku rozwój wydarzeń w Europie przyczynił się

do powstania socjologii. Kiedy umożliwiono swobodny

przepływ siły roboczej z feudalnych posiadłości ziemskich do

przemysłu rozwijającego się w miastach, a nowe formy rządów

zaczęły zastępować władzę monarchii, podstawy

funkcjonowania społeczeństw — zatrudnienie i dochody,

warunki życia, społeczności lokalne, rodzina i religia— zostały

na zawsze zmienione. Jak można było oczekiwać, nowy

porządek, który wówczas powstał, przerażał i niepokoił, więc

ludzie zaczęli poważniej zastanawiać się nad tym, jaki wpływ

będą miały te zmiany na ich przyszłość (Turncr, Bceghley,

Powers, 1989).

W wyniku tego powstał ruch intelektualny zwany

oświeceniem, ponieważ zerwano z uzależnieniem myśli

intelektualnej od religii, tradycji i dogmatów. Dzięki temu mogła

w pełni rozwijać się nauka jako określony sposób myślenia o

świecie, a fizyka i wkrótce potem biologia wreszcie uodporniły

się na prześladowania, których wcześniej doznawały, i stały się

prawomocną drogą poznania. Wraz z rosnącym znaczeniem

nauki nastąpiła erupcja myśli na temat świata społecznego. W

większości były to teoretyczne rozważania nad naturą

człowieka i społeczeństwami pierwotnymi pozbawionymi

złożoności współczesnego świata. Było to po części myślenie

moralistyczne, ale nie w sensie religijnym. Polegało ono raczej

na tym, że określano na nowo, jaki powinien być właściwy

model społeczeństwa i podstawowych stosunków pomiędzy

ludźmi, biorąc pod uwagę polityczne i ekonomiczne zmiany

wywołane rozwojem handlu i uprzemysłowieniem. W Anglii ten

rodzaj myślenia nazwano wiekiem rozumu, a uczeni, tacy jak

Adam Smith (1776), który pierwszy sformułował rynkowe

prawo popytu i podaży, również zastanawiali się nad skutkami

społecznymi gwałtownego wzrostu ludzkiej populacji,

specjalizacji w zakresie gospodarki, zanikania wspólnot

lokalnych i osłabienia poczucia moralności. We Francji

grupa myślicieli, zwanych les philosophes, zaczęła

popularyzować wizję takiego świata społecznego, w którym

jednostki nie są zależne od samowolnej władzy politycznej;

w społeczeństwie takim obowiązują jedynie wspólnie

uzgodnione normy moralne, a kieruje nim demokratyczny rząd.

Na pojawienie się socjologii miał wpływ jeszcze jeden

czynnik, a mianowicie rewolucja francuska 1789 roku —

przyspieszyła ona rozwój systematycznego, naukowego

myślenia o świecie społecznym. Jej siła wstrząsnęła całą

Europą, obalając bowiem stary porządek, zrodziła pytanie,

czym należy go zastąpić. W jaki sposób odbudować stosunki

społeczne, aby uniknąć w przyszłości takich katastrof? I w tym

właśnie czasie, na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego

stulecia narodziła się socjologia jako samodzielna dyscyplina

naukowa.

August Comte (1798-1857) i podwaliny socjologii

Dorobek myśli oświeceniowej we Francji oraz odległe skutki

rewolucji skłoniły Augusta Comte'a w jego pięciotomowym

Kursie filozofii pozytywnej (1830-1842) do powołania nowej

dyscypliny, która miała zajmować się naukowym badaniem

społeczeństw. Pierwotnie chciał nazwać ją ,,fizyką społeczną",

aby podkreślić, że jej przedmiotem są podstawowe zasady

funkcjonowania świata społecznego, jednak w końcu zdecy-

dował się na łacińsko-grecką hybrydę, socjologia.

Podstawowy problem, z którym musiała uporać się

socjologia, został sformułowany przez wcześniejszych

myślicieli oświecenia i brzmiał następująco: Co sprawia, że

społeczeństwo nie rozpada się, w miarę jak staje się coraz

większe, bardziej złożone, zróżnicowane, wyspecjalizowane i

podzielone? Wedle Comte'a muszą powstać wspólne, po-

wszechnie uznawane idee i przekonania — określał to mianem

consensus universalis —

August

Comte

(179S-

Jonathan H. Turner - Socjologia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: