ANTONI SUŁEK
Jak działa kwestionariusz?
Sułek zastanawia się jakie znaczenie dla odpowiedzi osób badanych ma forma, pozatreściowe aspekty pytań.
H. SCHUMAN& S. PRESSER
(pierwsi zastanawiali się nad znaczeniem sondażowych słów)
§ Pytanie ankietowe nie jest narzędziem neutralnym.
· Język wywierają
· Typ uboczny
· Kontekst-w jakim pyt występuje w kwestionariuszu wpływ na odp.bad.
przedmiot badań
metodologicznych
Gdy myślimy o pyt.i odp. ankietowych bezwiednie lub świadomie przyjmujemy jakiś model badanego.
Zmieniający się wraz ze
zmianami w naukach społ.,narastaniem wiedzy szczegółowej i trendami w społ
Model behawiorystyczny:
· pytania to bodźce, a odpowiedzi to reakcje na pytania (ale model S-R niewiele wyjaśnia)
Model kontekstowy:
· wzięty z psych.społ.
· osoba badana to istota społeczna, wchodząca w interakcje z ankieterem, podatna na wpływy społeczne
· model ten pozwolił opisać psychospołeczną „dynamikę wywiadu” i uwikłania w sytuacyjne odpowiedzi ankietowe
Model poznawczy:
· człowiek to ukł.przetwarzający informacje i badający procesy percepcji, rozumienia, pamięci i formułowania sądów
· zachowanie respondenta to sekwencja rozwiązywanych zadań: zrozumienie pyt., dokonanie stosownych operacji umysłowych i udzielenie odp.
· odpowiedzi wyjaśniane są przez cechy zadania i umysł badanego
Metodologowie późno wpadli na to żeby zastosować podejście kognitywne w metodologii sondażowej.
Założenia kognitywnej metodologii sondażowej
(wyrażone w postaci modelu udzielania odp.na pytanie, ujęte w jęz. zdań respondenta)
Interpretacja pytania
Tworzenie opinii
Przywołaj z pamięci gotowy sąd
Dotrzyj do istotnych la sprawi inf.
Czy istnieje gotowy sąd?
Zdecyduj jak użyć inf.
Wyprow-adź sąd
Sformatuj odpowiedź
Zredaguj odpowiedź
Zadania respondenta:
1. interpretacja pytania-respondent musi zrozumieć o co jest pytany
2. przywołuje z pamięci właściwe inf.
3. jeżeli nie ma uprzednio uformowanego sądu (zwykle go nie ma)musi go wytworzyć
4. w tym celu badany sięga do istotnych dla sprawy inf.(najłatwiej dostępnych –najświeższych, ostatnio używanych)
5. na podstawie inf. wyprowadza sąd
Dotarcie do informacji i jej przetworzenie bywa trudne dla respondenta -w tym celu stosuje on różne heurystyki poznawcze. W momencie gdy ma on już sformatować wytworzony sąd(dostosować do jęz.pyt. i odp w kwestionariuszu) badany może go zredagować-pod wpływem społ. sytuacji np. konformizm wobec wzorców kulturowych; chęć pozytywnej autoprezentacji.
Teoria racjonalnego wyboru:
· respondent to aktor racjonalny-udzielając odpowiedzi max subiektywną użyteczność(wybiera odp.najbardziej dla niego korzystną)
· zakłada się, że odp. najbardziej użyteczną jest odp. bliska prawdy
· kryterium wyboru jest „koszt myślenia”- udzielają odpowiedzi zadowalających (strategie minimalizujące psychologiczny koszt podejmowania decyzji)
1. maksyma ilości-wnosić w konwersacje tyle inf. ile potrzeba
2. maksyma jakości-nie mówić tego co nie jest prawdą
3. maksyma stosunku- mówić na temat
4. maksyma sposobu- wyrażaj się przejrzyście
SCHWARZ&STRACK- wykazali, że gramatyka konwersacji obowiązuje w wywiadzie sondażowym
o Różnice w pytaniach dają wielkie różnice w odp.
o Zjawisko forbid-allow asymmetrt- duże różnice w odpowiedziach, gdy w pytaniach użyje się określenia zakazać i nie pozwolić.
Zdania sformułowane w sposób afirmatywny – akceptujące zakazy i akceptujące przyzwolenia są mocniejszymi stwierdzeniami niż ich odpowiedniki sformułowane w sposób negatywny –akceptuje brak przyzwolenia i brak zakazu.
o Ludzie reagują nawet na subtelne zmiany w pytaniach –reakcje te trudno wyjaśnić i trudno przewidzieć.
o Pytania zamknięte- oferują badanemu określone odpowiedzi do wyboru, nakładają na jego umysł i język istotne ograniczenia Pytania zamknięte chwytają opinie bardziej peryferyjne
o Pytania otwarte chwytają opinie wyraziste takie, które pierwsze przychodzą na myśl. Jest bardziej wrażliwe na wydarzenia i zmiany w otoczeniu zewnętrznym i zmiany w uwadze poświęconej im przez media. Media narzucają publiczności pewne kwestie jako ważne aktualne (agenda-setting effect).Jeśli odpowiedzi funkcjonują w debacie publicznej bez należytej świadomości ich związku z brzmieniem i forma pytań to w społeczeństwie może się przyjąć jego obraz własny o charakterze artefaktowym.
o Nie ma pytań całkowicie wolnych od kontekstu (efekt kontekstowy- wplyw porządku pytań na odpowiedzi)
o Badany zakłada ze nikt nie pyta go o rzeczy bezsensowne. Szuka wiec wskazówek interpretacyjnych, a że najłatwiej są mu dostępne pytania poprzednie, to one najsilniej wpływają na interpretację i na odpowiedzi. Widać to na przykładzie pytań fikcyjnych (pustych) tj. o stosunek do bytów nieistniejących.
o Efekt kontekstowy jest najsilniejszy wtedy, gdy w procesie interpretacji samo pytanie nie daje podstawy do jego zrozumienia, a kontekst dostarcza jej łatwo.
o Wpływ kontekstu polega na tym, że określa on oczekiwany rodzaj informacji oraz rodzaj redundantny.
o Badani interpretują pytania jako zadanie nowych informacji. Zakładają ze dwa razy o to samo się ich nie pyta i nie udzielają nowych informacji (pytanie poprzednie może wpływać lub nie na odpowiedzi na pytanie właściwe)
o Paradoks kontekstu- efekt asymilacji i efekt kontrastu carry over effect i backfire effect. Od tego czy wystąpi efekt asymilacji czy kontrastu zależy od kontekstu konwersacji i od tego czy badani zinterpretują pytania ogólnie sumując czy nie. Jeśli pytanie ogólne poprzedzone jest wieloma pytaniami szczegółowymi to badani będą je rozumieć sumująco. Jeśli nie to wystąpi efekt kontrastu (-najintensywniej badane zjawisko kognitywnej metodologii sondażowej)
o Efekt pierwszeństwa i efekt świeżości
o Przy wizualnej prezentacji kafeterii np. na kartkach występuje efekt pierwszeństwa- pierwsze odpowiedzi tworzą poznawczy układ odniesienia, który kieruje interpretacją następnych, wyznaczają standardy oceny następnych pytań
o Wpływ porządku pytań zależy od kompetencji poznawczych badanych.
o Przy ustnej prezentacji kafeterii maja znaczenie procesy zapamiętywania występuje efekt pierwszeństwa jak i efekt świeżości. Pierwsze są łatwiej zapamiętywane a ostatnie nie zostały jeszcze zapomniane. Pamięć długookresowa odpowiada za efekt pierwszeństwa a pamięć krótkookresowa za efekt świeżości.
1. Dostosuj pytania do możliwości umysłowych badanych
2. Unikaj pytań z więcej niż 7 możliwościami wyboru
3. Rotuj kafeterie by kontrolować efekt porządku odpowiedzi
4. Przy długich kafeteriach każ badanym pozycje raczej szacować niż rangować
5. W prezentacji wyników nie poprzestaj na rozkładach
Nie wszyscy badani maja wyrobione opinie, a niektórzy nie maja ich wcale- dostosowując pytania do respondentów umożliwia się im odpowiedzi „nie wiem” „trudno powiedzieć”
1. Pytanie standardowe- odp. jest dopuszczona, ale się jej nie oferuje
2. Pytanie z quasi-filtrem –odp. nie wiem wyraźnie zaoferowana
3. Pytania z pełnym filtrem- pyt właściwe poprzedzone innym
o Efekt filtru zależy od jego siły.
Im filtr silniejszy tym więcej osób, które na pytanie bez filtru udzieliłyby jakiejś odpowiedzi treściowej mówi „nie wiem”. Im sprawa mniej znana tym wpływ filtru silniejszy. Gdy sprawa jest abstrakcyjna zwiększa liczbę odpowiedzi „nie wiem”. Odpowiedzi „nie wiem” mogą mieć charakter ucieczkowy, a nie są tylko wyrazem bezradności poznawczej lub rzeczywistej indyferencji. Pytanie bez filtru „nie wiem” chwyta opinie zrozumiale tak szeroko, że obejmują one zarówno szczegółowe opinie jak i podstawowe przekonania, pytanie z filtrem chwyta opinie ugruntowanej wiedzy. Filtry zgodnie z intencją badaczy zachęcają respondentów bez opinii od udzielania odpowiedzi „nie wiem” zmniejszając tym samym błąd pomiaru. Zniechęcają one do odpowiedzi treściowych nawet osoby opiniach ugruntowanych, co może nie być intencją badaczy. Zniechęcają gdyż informują, że następne pytania będą trudne a przewidują, że nie będą mieli wiedzy potrzebnej do odpowiedzi.
o Udzielanie odpowiedzi nie jest aktem, a procesem odpowiadania na pytania
nubiska