8. TEORIA INTEGRACJI I DEZINTEGRACJI SPOŁECZNEJ
Jan Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin, 19993, ss. 129-152
POJĘCIE I RODZAJE INTEGRACJI I DEZINTEGRACJI SPOŁECZNEJ
INTEGRACJA – (etym. zjawisko zwartości, stan koordynacji, zgodności, zharmonizowania) proces jednoczenia elementów i części składowych w jedną całość, obejmujący w społeczeństwie wszystkie interakcje między częściami lub grupami, które prowadzą do ich powiązania, kooperacji, koegzystencji lub rozwiązania konfliktów. Integracja jest procesem zakresowym – kompleksem uzależnionych os siebie zmian prowadzących do łączenia się elementów składowych.
Podział integracji według W. Lendeckera:
§ integracja normatywna – stan i stopień, w jakim systemy wartości wyznawane przez członków grupy i ich zachowania są zgodne z systemami obowiązującymi w danej grupie; obejmuje dwie płaszczyzny integracji dotyczące sfery kultury, systemu wartości i norm:
~ integracja kulturalna – oznacza stan zgodności (lub jej brak) między standardami – wzorami kulturowymi (np. w zakresie wzorów konsumpcji, spędzania czasu, stylu życia) w danej grupie czy społeczeństwie a wzorami alternatywnymi, uznawanymi przez pewne odłamy danego społeczeństwa;
~ integracja normatywna – oznacza stopień zgodności wartości i norm, którymi kierują się członkowie grupy, z normami i wartościami akceptowanymi w danej grupie;
§ integracja funkcjonalna – stan i stopień zgodności ról społecznych pełnionych przez członków grupy oraz funkcji i zadań wykonywanych przez instytucje grupowe z rolami i funkcjami im przypisywanymi:
~ integracja komunikacyjna – oznacza rodzaje i stopień intensywności stosunków i kontaktów społecznych między członkami danej społeczności;
~ integracja funkcjonalna – wyraża się w stopniu rozwiniętej zależności między jednostkami w zakresie wzajemnej wymiany świadczeń i usług, wynikającej z podziału pracy.
CZYNNIKI DEZINTEGRACJI NORMATYWNEJ
ª brak informacji i łączności – sprawia, że pewne odłamy członków danej grupy społecznej znajdują się w pełnej lub częściowej izolacji, członkowie ci nie znają norm, wzorów postępowania, uznawanych w danej społeczności za obowiązujące;
ª nadmierna ruchliwość członków w danej grupie powoduje, że nie są oni w stanie adaptować się do uznawanych za obowiązujące wzorów i norm;
ª heterogeniczność i złożoność grupy – im bardziej wzrasta heterogeniczność (niejednorodność, zróżnicowanie) i złożoność grupy, tym bardziej wzrasta dezintegracja (np. niejednorodność w zakresie przynależności etnicznej i rasowej, wykształcenia, etc.), w grupach takich trudniej osiągnąć unifikację zachowań oraz zgodność norm i wartości;
ª konflikt ról – kolizja ról, w jakiej znajduje się jednostka, kiedy nie jest w stanie wypełnić wszystkich ról.
ROLA SPOŁECZNA (Ralph Linton) – zachowanie ludzi posiadających dany status ukierunkowane na spełnienie oczekiwań innych jednostek. Status społeczny rodzi zestaw ról, ponieważ grupa społeczna jest zwykle zróżnicowana w swym składzie i różni członkowie mają różne oczekiwania.
HIPOTEZA KRZYWEJ „I”
DEWIACJA – zachowanie niezgodne z normami obowiązującymi w danej grupie.
PRZESTĘPSTWO – zachowanie godzące w dobro społeczeństwa lub obywateli, zabronione pod groźbą sankcji karnych przewidzianych w ustawie karnej.
HIPOTEZA KRZYWEJ „I” – prawidłowość wykazana przez badania (publiczności kościelnej, świetlicowej i klubowej) nad dewiacjami, że zachodzi korelacja między liczbą odchyleń od danej normy a stopniem odchylenia. Najbardziej licznie występują najniższe (najlżejsze) odchylenia, a im odchylenia cięższe, tym występują w coraz mniejszych odsetkach w stosunku do całości odchyleń od normy. Na wykresie funkcji wielkości te układały się w postaci linii krzywej, przybierającej kształt litery „i”.
METODY INTEGRACJI NORMATYWNEJ
4 typowe rodzaje działań podejmowane przez grupy, aby osiągnąć stan integracji normatywnej:
§ interioryzacja zw. indoktrynacją – proces takiego oddziaływania na członków, aby przyjęli oni wartości formułowane i uznawane przez grupę za swoje i włączyli je do swojego systemu wartości; obejmuje różne rodzaje oddziaływań: informacja, nauczanie, wychowanie, propaganda;
§ symbolizacja wartości i norm – przedstawianie i upowszechnianie norm i wartości w formie różnego rodzaju symboli, pomników, znaków, etc., tak aby stawały się bodźcami sprzyjającymi uzgadnianiu przez jednostki swych wartości z uznawanymi przez grupę;
§ implementacja – wszelkie działania, które umożliwiają lub ułatwiają członkom praktykowanie wzorów zachowań i stosowanie się do obowiązujących norm;
§ kontrola społeczna – system działań podejmowanych przez właściwe instytucje danej grupy zmierzające do unifikacji (zgodności) zachowań członków grupy z systemem obowiązujących norm poprzez stosowanie odpowiedniego systemu nagród i kar (sankcje negatywne i pozytywne).
OPINIA SPOŁECZNA I STEREOTYPY
OPINIA SPOŁECZNA – poglądy, nastawienia, oceny dotyczące aktualnego, ale określonego przedmiotu (wartości) lub osoby i jej sposobu zachowania się. Opinia publiczna dysponuje sankcjami negatywnymi: zdziwienie, zgorszenie, niezadowolenie, plotka, szyderstwo, odmowa utrzymywania znajomości, etc. Opinie tworzą się w obrębie publiczności, a ta zalicza się do tzw. mas społecznych – skupiska ludzi pozbawionych wykształconej organizacji wewnętrznej, zmiennych w swym składzie, ale złączonych wspólnymi zainteresowaniami.
Przywódca – twórca opinii – powinien się charakteryzować:
~ znajomość i kompetencja w sferze, której opinia dotyczy;
~ aktywność społeczna;
~ wyższe wykształcenie.
METODY INTEGRACJI FUNKCJONALNEJ GRUPY I PRZECIWDZIAŁANIA DYSFUNKCJONALNOŚCI INSTYTUCJI
INTEGRACJA FUNKCJONALNA – stan i stopień, w jakim jednostki wykonują wyznaczone im czy przyjęte przez nie role społeczne, wynikające z zajmowanych pozycji społecznych, a instytucje grupowe przypisane im zadania i czynią to w sposób zharmonizowany, prowadzący do realizacji celów; pojęcie ujmowane w sensie:
§ dynamicznym – kompleks zmian prowadzących do idealnego stanu wewnętrznej organizacji grupy;
§ statycznym – sam stan pożądany lub postulowany, albo stan rzeczywisty – stopień osiągniętej zgodności między elementami składowymi w grupie.
INSTYTUCJA – określone osoby (zespoły osób), przydzielone im środki i unormowane czynności, jakie mają wykonać w imieniu i na rzecz grupy.
Podstawowe metody zapewniania integracji funkcjonalnej i przeciwdziałania dysfunkcjonalności instytucji:
¨ metoda podziału kompetencji,
¨ określenie uprawnień do podejmowania decyzji,
¨ przeciwdziałanie autonomizacji instytucji,
¨ metoda depersonalizacji i obiektywizacji czynności.
METODA PODZIAŁU KOMPETENCJI
Polega na pełnym, wyczerpującym i racjonalnym rozłożeniu funkcji-zadań między instytucje oraz odpowiada dającym tym wymogom określeniu funkcji danego rodzaju instytucji.
OKREŚLENIE UPRAWNIEŃ DO PODEJMOWANIA DECYZJI
Jest to metoda bezkolizyjnego rozmieszczenia uprawnień do podejmowania decyzji między instytucje lub stanowiska ustalone w obrębie instytucji. Opiera się na następujących zasadach:
§ można w strukturze jednostek organizacyjnych wyróżnić hierarchiczny układ tzw. pionowy i układy poziome; zaleca się decentralizację uprawnień do podejmowania decyzji w układzie pionowym, natomiast centralizację w poziomym;
§ decentralizacja jest zależna od tego, czy możliwe jest uruchomienie w niższych instancjach takiego celu, który odpowiadałby celom grupy jako całości;
§ decyzje instytucji nadrzędnych nie mogą zastępować decyzji instytucji uprawnionych;
§ synchronizacja działalności instytucji powinna się odbywać na poszczególnych szczeblach władzy;
§ stosować należy ciągłe uzgadnianie organizacji formalnej z nieformalną oraz korzystać z następujących rozwiązań:
~ absorpcja – powierzanie odpowiednich czynności i stanowisk przywódcom nieformalnym,
~ kooptacja – tworzenie stanowisk, zespołów doradczych.
PRZECIWDZIAŁANIE AUTONOMIZACJI INSTYTUCJI
Polega na tworzeniu odpowiedniej instytucji kontrolującej lub instytucji zwierzchniej, które nadzorują pozostałe instytucje czy stanowiska, rozdzielają ograniczone środki, sprawdzają ich zużycie i czuwają nad tym, by wykonywanie zadań przez jedne instytucje odbywało się bez szkód dla pozostałych instytucji.
METODA DEPERSONALIZACJI I OBIEKTYWIZACJI CZYNNOŚCI
Depersonalizacja oznacza takie określenie ról i czynności pełnionych przez jednostki lub zadań realizowanych przez komórki organizacyjne, że ich rodzaje i treści są niezależne od tego, kto, czy jaka kategoria osób je pełni.
Obiektywizacja oznacza ustalenie zasad i sposobów wykonywania czynności i podejmowania decyzji, wykluczających dowolność.
4
SOCJOLOGIA GRUP SPOŁECZNYCH - ĆWICZENIA
emaciak