Marcin Dzięgielewski grupa IV

„Charakterystyka człowieka we wczesnym dzieciństwie”

Źródło: Bee H. (2004) „Psychologia rozwoju człowieka”. Poznań, Zysk i spółka

Wczesne dzieciństwo przypada u człowieka on narodzin do 24 miesiąca życia.

              Po urodzeniu się grupa lekarzy ocenia noworodki bezpośrednio po urodzeniu, oraz 5 minut później wg skali Apgar, która składa się z pięciu kryteriów. Ocenie podlega napięcie mięśniowe, barwa ciała, reakcja stóp na dostarczane bodźce, częstość czynności oddechowych, częstość akcji serca. Szczegółową ocenę przedstawia poniższa tabela.

                                                                                    Przyznana ocena

Najwyższa ilość jaką może dostać noworodek to 10pkt.

              Istnieje również inny test oceny noworodków wykorzystywany przez badaczy. Jest to Skala Oceny Zachowań Noworodków Brazeltona. W czasie ok. 30 minut po urodzeniu dziecka badane są przez specjalistę jego odruchy, różne bodźce oraz zdolność do wyciszania się i uspokajania po okresie niepokoju. Wyniki testu mogą być pomocne przy wykrywaniu u noworodków poważnych problemów neurologicznych.

              Niemowlaki rodzą się  z wieloma odruchami, które są mimowolnymi fizycznymi reakcjami na różne bodźce. Odruchy można podzielić na: przystosowawcze oraz prymitywne.

Odruchy przystosowawcze pomagają przeżyć. Najważniejszymi są: odruch połykania, poszukiwawczy oraz ssania, przykładowo obrót główki w stronę dotykanego policzka – reakcja pomaga dziecku uchwycić brodawkę podczas karmienia. Z wiekiem takie reakcje zanikają i starszych dzieci oraz dorosłych już nie występują. Niemowlakom pomagają na adaptację w świecie.

              Inne z przystosowawczych odruchów istnieją w całym życiu człowieka (cofanie w reakcji na ból, zwężanie/poszerzanie źrenicy przy zmianie natężenia światła) oraz inne.

              Odruchy prymitywne, za które odpowiedzialne są prymitywniejsze części mózgu (rdzeń przedłużony, śródmózgowie) – po urodzeniu prawie całkiem ukształtowane. Przestraszenie dziecka obserwuje się u niego w postaci odrzucenia rączek i wygięcia pleców w łuk. Jest to jedna z części odruchu Moro. Po pogłaskaniu spodniej strony stopy następuje wciągnięcie przez niemowlaka najpierw paluszków, a następnie ich podkurczenie, taka reakcja to odruch Babińskiego. Tego typu reakcje zanikają po ok. pół roku życia. Jest to spowodowane rozwojem kory.

              W momencie urodzenia dziecko posiada szeroką gamę zdolności percepcyjnych. Ma bardzo dobry słuch i wzrok (prawie od razu odróżnia twarz matki od innych twarzy) . Dobrze słyszy dźwięki z zakresu wysokości i głośności ludzkiego głosu, w szczególności głos matki. Rozpoznaje 4 podstawowe smaki (słony, słodki, gorzki i kwaśny), rozróżnia zapachy ciała (zapach matki i obcej kobiety).

              U noworodków można wyróżnić pewne stany świadomości jak cichego czuwania, sen aktywny, wyciszony, stan hałaśliwego zachowania. Stany powtarzają się cyklicznie trwając 1,5 – 2h. Noworodki potrafią przespać 90% czasu dnia i nocy. Po ok. 6-ściu 8-śmiu tygodniach zostaje przyswojony rytm dzień/noc(rytm całodobowy), a całkowita ilość snu maleje. Do sześciu miesięcy sen dziecka trwa ok.14h na dobę.

              Rytm snu dziecka jest istotny pomiędzy powstającej zależności pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Zaburzenia w nieregularności snu u niemowlaków może skazywać na problem neurologiczny. Podobne trudności mogą wystąpić u dzieci z uszkodzeniami mózgu.

              Płacz  u niemowlaków występuje tylko w zakresie 2-11% czasu – gdzie jest on wywołany niezadowoleniem. Nasilenie następuje w pierwszych tygodniach, apogeum około połowy drugiego miesiąca. Następnie intensywność płaczu maleje.

              Funkcją płaczu jest naturalna sygnalizacja potrzeb. Np. kiedy jest głodne lub nie potrafi podejść do kogoś to płaczem próbuje zwrócić na siebie uwagę, aby ktoś przyszedł do niego. Dzieci różnie intonują płacz. Jest to zależne od sytuacji w jakiej się znajdują. Inaczej będzie w przypadku bólu, głodu, niezadowolenia.

              Zmiany fizyczne w pierwszych miesiącach życia postępują wg dwóch wzorców: głowowo-ogonowego (cefalokaudalnego) oraz od tułowia do zewnątrz (odśrodkowo) proksymodystalny – wzorce pierwszy raz opisał Gesell. Po urodzeniu u noworodków najbardziej rozwinięty jest rdzeń przedłużony i śródmózgowie(odpowiadają one za wydalanie, uwagę, czuwanie, spanie oraz ruchy głową). W ciągu dwóch pierwszych lat gwałtownie zmienia się układ nerwowy: w większej części mózgu rozwój synaps i dendrytów. Najsłabiej rozwinięta jest część korowa mózgu. W tym czasie występuje również mielinizacja włókien nerwowych.

              Polega ona na obudowaniu każdego pojedyńczego aksonu osłonką mielinizacyjną izolującą od siebie aksony i wspomagającą przewodzenie. Milinizacja przebiega w kierunku proksymodystalnym oraz cefalokaudalnym, stąd nerwy unerwiające mięśnie ramion i dłoni zostają osłonięte wcześniej niż w dolnej części tułowia i nóg.

              Zmiany zachodzą również  w kościach i mięśniach. Wszystkie zmiany następują stopniowo od dziecińtwa przez okres dojrzewania, w przypadku układu nerwowego w czasie intensywnego rozwoju. Staw skokowy, dłoń, nadgarstek, stopa posiadają o wiele mniej kości niż u dorosłego człowieka. Czaszka noworodka składa się z większej liczby kostek niż u dorosłego człowieka oddzielonych od siebie ciemiączkami.

              W wszystkie kości dzieci są miękkie i zawierają więcej wody niż u dorosłych. Proces twardnienia kości – kostnienia zachodzi w czasie od narodzin przez dojrzewanie, przy czym kierunek kostnieniu następuje głowowo-ogonowo i odśrodkowo. Kości kończyn górnych ulegają szybszemu stwardnieniu niż kości kończyn dolnych.

              W odróżnieniu od kości włókna mięśniowe istnieją już w momencie narodzin. Podobnie jak kości są małe i posiadają dużo wody. Do okresu dojrzewania ulegają przyrostowi na długość i grubość. Kolejność ponownie głowowo-doogonowa a następnie odśrodkowa. Dziecko dość wcześnie nabywa siłę mięśni szyi, mięśnie nóg nie są jeszcze na tyle silne aby udźwignąć ciężar ciała. W pierwszym roku życia dzieci potrajają ciężar swojego ciała a ich wzrost przez pierwsze dwa lata waha się od 30 do 40 cm.

              Gwałtowny rozwój zdolności lokomocyjnych i manipulacyjnych przypada na pierwsze dwa lata życia kiedy dziecko przechodzi od czołgania się przez raczkowanie do chodzenia i biegania od słabej do dobrej umiejętności chwytania przedmiotów.

              Na wszystkie efekty rozwojowe ogromny wpływ mają powszechne wzorce dojrzewania. Rozróżnia je również dieta oraz dziedziczenie. Mniej jasna jest rola treningu.

              Odpowiednia dieta – żywienie dziecka jest bardzo ważnym czynnikiem w jego rozwoju. Niewłaściwe żywienie może powodować wiele negatywnych skutków w bliskiej lub dalszej przyszłości np. osłabienie odporności immunologicznej organizmu, przyhamowanie rozwoju układu nerwowego, zaburzenia w rozwoju, oraz we wzroście.

              Wiele dzieci właśnie w tym okresie najbardziej choruje. W większości są to choroby układu oddechowego. Z im większą ilością osób stykają się dzieci tym większe ryzyko wystąpienia u nich infekcji. Po paru miesiącach ryzyko zakażenia u dzieci wychowywanych grupowo spada, rośnie natomiast u tych wychowywanych w domach.

              Przyczynami większości zgonów niemowlaków w pierwszych tygodniach życia są wady wrodzone lub niska masa urodzeniowa. Po pierwszych tygodniach życia do pierwszego roku życia może być zespół tzw. nagłej śmierci niemowląt.

              W badaniach nad inteligencją i poznaniem uwidaczniają się szczególnie trzy kategorie teoretyczne: potencjał intelektualny, struktura intelektualna oraz przetwarzanie informacji. Głęboki wpływ nad dziecięcym poznaniem miał strukturalny pogląd Piageta na inteligencję. Dziecko według niego próbując wypracować własne pojęcie otaczającego je świata zaangażowane jest w proces adaptacyjny. Według poglądu Piageta dziecko rodząc się posiada jedynie odruchy, oraz proste reakcje czuciowe i ruchowe. Początkowo reaguje na każdy bodziec. Nie rejestruje wydarzeń i rzeczy z którymi jest w kontakcie. Nie potrafi zamierzać oraz planować czegokolwiek. Podczas osiemnastu miesięcy ulega to zmianie. Dziecko zaczyna rozumieć i zapamiętywać.

              Niemowlaki w pierwszych tygodniach życia mogą uczyć się za pomocą uwarunkowania klasycznego jak i instrumentalnego (wcześniej niż zakładał Piaget). Dzieci są zdolne przyzwyczaić się do powtarzających bodźców co wskazuje na posiadanie zdolności rozpoznawania wcześniejszych doświadczeń. Podczas pierwszych tygodni życia dzieci lokalizują przedmioty, po 8 zaczynają je identyfikować co wskazuje na pewną metodę obserwacji. Niemowlęta trzy-cztero miesięczne wykazują zdolność do zapamiętywania określonych doświadczeń przez kilka dni do tygodnia wcześniej niż zakładał Piaget, posiadają jakąś formę wewnętrznej prezentacji.

              Noworodki potrafią odróżnić matkę od innych osób przy pomocy wzroku, słuchu i zapachu. Ok. 3 miesiąca życia reagują na różnego rodzaju wyrażanie emocji. Od najwcześniejszych tygodni u dzieci występuje reakcja różnych bodźców takich jak reakcja na dźwięk wydawany przez jakiś przedmiot, lub melodia. O wiele wcześniej niż przypuszczał Piaget czyli w pierwszych kilku tygodniach dzieci korzystają z transferu intermodalnego.

              Piaget opisał koleje rozwoju stałości przedmiotu u dziecka – przedmioty dla nich istnieją nawet kiedy są poza zasięgiem wzroku lub gdy dziecko się nimi nie zajmuje. Nowsze badania dowodzą, że dzieci mogą wykazywać się bardziej rozbudowanym  rozumieniem właściwości przedmiotu niż się przypuszcza.

              Niemowlaki potrafią imitować niektóre grymasy twarzy w pierwszych dniach życia, ale nie posiadają jeszcze umiejętności naśladowania. W ciągu pierwszych tygodni dziecko potrafi rozróżniać dźwięki mowy. Jeszcze w 10 miesiącu występuje zdolność dokonywania odróżniania, czego nie potrafią dokonać dorośli. Pierwszym dźwiękiem jakie wydobywa dziecko to płacz. Z drugim miesiącem pojawia się gaworzenie, w szóstym gaworzenie samonaśladowcze. W dziewiątym miesiącu dzieci zaczynają używać gestów i rozumieją kilka słów. Pierwsze mówione słowo pojawia się ok. pierwszego roku życia. Zasób słów przez kilka miesięcy rośnie po mału, następnie rozwój słownictwa wzrasta gwałtownie –  ok. 1,5 rocznego dziecka występuje ok. 50 słów. Pierwszymi słowami są zazwyczaj nazwy ludzi i przedmiotów.

              Próby mierzenia indywidualnych różnic w rozwoju sensomotorycznym poprzez badanie podobne do testów nie przyniosły jakich się spodziewano – wyniki nie miały zbyt wiele wspólnego z przyszłym ilorazem inteligencji. Większe znaczenie w tej kwestii mają przewidywania oparte na pomiarach podstawowych zdolności przetwarzania informacji w dzieciństwie np. prędkość przyzwyczajenia się w wieku 4 miesięcy jest skorelowana z późniejszym IQ. Piaget nie doceniał niemowląt. Prawdopodobnie więcej posiada nasz umysł niż on sam przypuszczał. Mamy jednak do czynienia z postępem rozwoju opartym na pewnej podstawie, z którą dziecko rozpoczyna życie. Punktem kulminacyjnym pierwszego okresy rozwoju jest pojawienie się zdolności używania symbolu w zabawie i myśleniu co następuje w 18-24 miesiącu życia.

1