Wykład 3
8 marca 2010 r.
Co to jest ujęcie dokumentu?
Ujęcie dokumentu jest w dziele czynnikiem podmiotowym. Objawia punkt widzenia autora, jego ustosunkowanie się do przedmiotu (jak autor patrzy na przedmiot i jak go opracowuje). Ujęcie przedmiotu jest to metoda opracowania przedmiotu przez autora.
np. dokument omawiający koła samochodu – ujęcie: techniczne; dokument omawiający zmęczenie oka – ujęcie: fizjologiczne; dokument omawiający historię bibliotek – ujęcie: historyczne/statystyczne.
Ujęcie przedmiotu to czynnik podmiotowy, który wpływa na treść dokumentu. Dokumenty o tym samym przedmiocie, a różnych ujęciach mają inną treść.
np. dokument o historii Francji i poemat o Francji – ujęcie historyczne a estetyczne; przedmiot: dziecko – dokument o przestępczości wśród dzieci a sztuką dziecięcą.
Mimo pozornej łatwości odróżnienia ujęcia od przedmiotu w praktyce czynność ta okazuje się trudna i trzeba przeciwstawić sobie obydwa składniki analizy, aby przedmiot ujawnił się wyraźnie.
np. dokument o technice fotografii – przedmiot: fotografia, ujęcie: technika; dokument o historii medycyny – przedmiot: medycyna, ujęcie: historia.
Sposób ujęcia podany bywa czasem przez autora w tytule, często trzeba go szukać w tekście dzieła. Sposób ujęcia przedmiotu może być wyrazem poglądów autora (politycznych, religijnych itp.)
np. dokument o poglądach Jana Pawła II nt. małżeństwa – przedmiot: małżeństwo, ujęcie: religijne (dokładniej: katolickie).
Sposoby przedstawienia przedmiotu w dokumencie
Przedmiot dokumentu może być ujęty przez autora wszechstronnie (np. monografie) albo w odpowiednich ograniczeniach. Ze względu na sposób przedstawienia przedmiotów w dokumentach wyróżnia się 3 typy przedmiotów:
1. przedmiot główny
2. przedmioty równorzędne
3. przedmioty przynależne (dawniej: własności przedmiotu)
+ przedmiot poboczny
Przedmiot główny to przedmiot centralny, znaczeniowo najważniejszy – zagadnienie, dla którego dzieło powstało. „Gdy ustalimy przedmiot główny dokumentu staramy się zamknąć go w jednym pojęciu i nazwać w miarę możności jednym wyrazem. Tak nazwany przedmiot staje się tematem dzieła” (temat = nazwa przedmiotu) – Adam Łysakowski.
np. dokument, który jest monografią Sandomierza (temat: Sandomierz); „Co to jest faszyzm?” (temat: faszyzm); „Herkules Poirot – życie i czasy. Biografia eg Agathy Christie” – temat należy sprawdzić w kontekście dzieła, przedmiot: Herkules Poirot; „Płacz bez łez. Listy rodziców dzieci autystycznych” (przedmiot: dzieci autystyczne, temat: ? np. dzieci - autyzm).
Ustalając przedmiot główny dokumentu, ustalamy, czemu został poświęcony dokument. Musimy ustalić, czy dzieło posiada jeden czy więcej tematów.
Przedmioty równorzędne – gdy w dokumencie znajdują się piśmiennictwa oddzielne (o różnych przedmiotach).
np. „Fizyka i chemia”, „Pisma psychologiczne i filozoficzne”, „W śniegach i słońcach Afryki” (dokument nie przedstawia całej Afryki – przedmiotem nie jest Afryka – są dwa przedmioty równorzędne); „1000 lat książki i bibliotek w Polsce” (przedmiot: polskie książki i polskie biblioteki); „Opactwa cysterskie na Pomorzu. Zarys dziejów kultury” (przedmiot: cystersi i architektura cysterska).
Jedność tematowa – posiadają ją tzw. dzieła ogólne, które w kolejnych rozdziałach czy tomach wykładają całość wiadomości dot. przedmiotów przynależnych do jednej oznaczonej dziedziny.
np. „Życie książki” Jana Muszkowskiego (przedmiot: książka) – poszczególne rozdziały dotyczą książki, ale w różnych dziedzinach; album historii malarstwa (o różnych stylach malarstwa) – przedmiotem jest malarstwo.
Własność przedmiotu – przedmiot może być przedstawiony w pewnych ograniczeniach – możemy je nazwać aspektami przedmiotu. Przedstawiają się one jako szczegóły przedmiotu. Adam Łysakowski te aspekty nazywał własnościami przedmiotu, dziś – przedmioty przynależne. Przedmiot przynależny to ten, który jest uszczegółowieniem, gatunkiem, własnością przedmiotu, pozostaje w zależności z przedmiotem głównym (mieście się w tym pojęciu). Wyodrębniono typy własności przedmiotu: części przedmiotu:
û części fizyczne (np. przedmiot – silnik spalinowy – bez omówienia samochodu),
û części organizacyjne (np. ulice Warszawy – przedmiot: Warszawa; wydział PiA UŁ),
û części terytorialne.
Przedmioty przynależne to również przejaw przedmiotów:
û stany (np. zapalenie płuc, wystawa malarska),
û czynności (np. IV Zjazd Bibliotekarzy Polskich),
û okoliczności przejawów,
û warunki, w jakich przedmiot występuje (np. wystawy psów – przedmiot: pies, okoliczności: wystawy),
û formy organizacyjne (np. zawód lekarza – przedmiot: lekarz),
û okoliczności miejsca i czasu (np. muzyka we Francji XVIIw. – ograniczenie chronologiczne i przestrzenne).
Przedmiot poboczny jest omawiany przy okazji rozważań nad tematem głównym; tło, wprowadzenie, uzupełnienie. Należy je odszukać, odnaleźć znaczenie, ocenić, nazwać.
np. dokument „Flirt z Melpomeną” – zbiór recenzji teatralnych + historia teatrów w Polsce („Plotka o „Weselu” Wyspiańskiego” w rozdziale IV) – przedmiot główny – teatr, przedmiot poboczny – Wyspiański.
1
Iwa.4