1
STAROŻYTNOŚĆ:
1.Wyjaśnij znaczenie: mit , archetyp:
MIT:
Opowieść o stałej osnowie fabularnej, będąca przekazem wyobrażeń danej społeczności o
pochodzeniu, naturze, przeznaczeniu świata i człowieka. Elementy fabuły mitu są niezmienne.
Mit to pierwsza forma opisu świata.
Funkcje mitów:
1.poznawcza - opisy wiedzy o świecie, o bogach, o sensie narodzin i śmierci.
2.światopoglądowa - mity stanowiły podstawę zrozumienia miejsca człowieka w świecie,
sensu relacji międzyludzkich.
3.sakralne
Mity kształtowały pogląd na świat. Są podstawowym źródłem wiedzy o bogach. Pozwalały jednostce odkrywać sferę świętości. Mity są zapisem archetypu. Kodyfikatorami mitów byli: Hezjod, Homer - "Iliada" i "Odyseja".
Rola społeczna mitów:
Ważny składnik więzi społecznych, utwierdzały jej tożsamość. Dostarczały motywacji do wszelkich działań praktycznych, kształtowały obyczaje, budowały tradycję.
ARCHETYP:
Pradawne, niezmienne wyobrażenie tkwiące w zbiorowej świadomości. Przejawiają się w literaturze poprzez TOPOSY - stały obraz i motyw utrwalony w danej kulturze.
.Wyjaśnij pojęcia z poetyki antycznej: mimesis , katharsis, HAMARTIA. .Wyjaśnij te pojęcia na wybranych przykładach z literatury:
mimesis:
Naśladowanie rzeczywistości w sztuce. Jest to jedna z podstawowych kategorii antycznej estetyki określająca relację między dziełem sztuki a światem zewnętrznym. Najbardziej rozwiniętą teorię mimesis stworzył Arystoteles, który rozróżniał sztuki uzupełniające przyrodę nowymi formami i sztuki naśladujące to, co przyroda ukształtowała, czyli tzw. sztuki mimetyczne - malarstwo, rzeźba, poezja.
Np. u Anakreonta, kiedy opisuje w swoich krótkich anakreontykach niewielkie scenki z życia - w utworze pt. "Słodki bój" podmiot liryczny prosi, żeby służący przyniósł mu dzban wina, gdyż zamierza spędzić czas na zabawie z ukochaną. Mimetyzm przedstawianych zdarzeń możemy zaobserwować np. w epopei Homera pt."Iliada". Wprawdzie w swej definicji epopeja łączy dwa światy - ludzi i bogów, ale obok cudowności występuje w niej realizm., np. w opisie tworzenia tarczy Achillesa przez boga Hefajstosa odnajdziemy wiele scen z codziennego życia Greków. Homer ukazał sąd nad zbrodniarzem, zabawę chłopców i dziewcząt zbierających winogrona, pracę żniwiarzy i pasterzy. Mimetyzm był jednym z czołowych zaleceń dotyczących sztuki antycznej.
katharsis:
Dosłownie "oczyszczenie", jedna z podstawowych kategorii antycznej estetyki, odnosząca się do celowego oddziaływania dzieła na samopoczucie odbiorców. Pojęcie to utrwaliło się w teorii literatury dzięki Arystotelesowi, który w swojej definicji tragedii określił działanie akcji na widza jako wzbudzanie doznań litości i trwogi, a więc zarazem uwalnianie go od nich, czyli "oczyszczenie".
hamartia:
Wina tragiczna, błędne rozpoznanie i fałszywa ocena własnej sytuacji przez bohatera tragedii, który nieświadom istotnego sensu okoliczności, w jakich się znalazł, popełnia czyny prowadzące do dalszego zawikłania jego losu i do katastrofy.
Przykładem hamartii w literaturze może być bohater mitów tebańskich - Edyp. Przeznaczenie sprawiło, że jeszcze zanim się urodził wpisano w jego życie zbrodnię ojcobójstwa i kazirodztwo. Wiedząc o tym, prawdziwi rodzice porzucili syna, skazując go na śmierć. Edyp jednak przeżył, a nawet znalazł drugi dom. Kiedy dowiedział się o strasznej przepowiedni, starał się jej zapobiec. Opuścił dom i przybranych rodziców, gdyż był przekonany, iż to ich dotyczy straszne proroctwo. Przeznaczenie sprawiło, że w drodze napotkał ojca, którego zabił. Sprawdziła się również druga część przepowiedni - nagrodą za odgadnięcie zagadki Sfinksa była ręka matki Edypa - Jokasty. Edyp zawinił, a jednak wina jego jest niezawiniona, przecież próbował zapobiec nieszczęściu. Jednak przeznaczenie sprawiło, że wszelkie jego działania prowadziły do katastrofy.
Również Antygona, bohaterka tragedii Sofoklesa obciążona jest winą tragiczną. Podejmując decyzję pochówku Polinejkesa, postępuje przecież słusznie - przestrzega prawa rodzinnego i odwiecznych praw boskich. Jednak jej wina polega na tym, iż łamie jednocześnie prawo
ludzkie ustanowione przez Kreona. Wikła w ten sposób swoje losy, stawia się w sytuacji, która niechybnie prowadzi do katastrofy.
Tragedia antyczna - rodowód :
Drugi okres w literaturze greckiej to okres ATTYCKI (klasyczny), obejmujący 5 i 4 w.p.n.e. W tym wieku zauważamy rozkwit kultury ateńskiej. Jest to czas rozwoju tragedii ateńskiej (tragedia - dosłownie "pieśń kozłów").
Ku czci Dionizosa odprawiano tzw. wielkie Dionizja i Dionizja Małe (wiejskie). Z tych dwóch odmian kultu Dionizosa powstał teatr starogrecki w dwóch swoich odmianach: tragedii i komedii. Z pieśni ku czci Dionizosa (boga wina) - DYTYRAMBU powstała TRAGEDIA, której budowa opierała się na dialogu prowadzonym przez koryfeusza (przewodnika) z chórem. Partia chóru to główny składnik tragedii. Pierwszego aktora wprowadził TESPIS (6 w.p.n.e.), drugiego AJSCHYLOS, trzeciego zaś SOFOKLES.
Centrum kultury starogreckiej stają się w 5 w.p.n.e. Ateny. Następuje tam rozkwit dramatu, który tworzą: AISCHYLOS (525 - 456 p.n.e.), SOFOKLES (496 - 406 p.n.e.) i EURYPIDES (480 - 406 p.n.e.). W dramacie starogreckim górowało słowo poetyckie recytowane i śpiewane na tle muzyki instrumentalnej i tańca. Występy odbywały się jedynie podczas świąt Dionizosa, przez pełne trzy dni. W tym czasie trzech poetów wystawiało po trzy tragedie i po jednym dramacie satyrowym. Przedstawienie rozpoczynało się zapowiedzią - PROLOGOS, lecz właściwy początek dawał chór, wkraczając na orchestrę - PARODOS. Akcja dzieliła się na pojedyncze epizody - EPEISODIA. Między epeisodiami występował chór, wygłaszając pod nieobecność aktorów na scenie komentarze do akcji - STASIMON. Punktem szczytowym akcji był KOMMOS , często zaznaczany przez dialog bohatera z chórem . Także chór kończył przedstawienie - EXODOS. Dramat antyczny oparty był na zasadzie trzech jedności: miejsca, czasu ( czas ograniczony - góra 24 godz.), akcji (jednowątkowa).
Siedzibą teatru było najczęściej naturalne zbocze wzgórza. Przedstawienie rozpoczynało się o wschodzie słońca a kończyło o zachodzie. Teatr był równocześnie konkursem poetyckim, przeglądem tańców, popisem muzycznym i wokalnym itd.
Tragedia grecka jest uniwersalna, jest żywym zaprzeczeniem liryki. Pierwotnie zbliżona była do kantaty. Rola jednostki była mała. Tematem tragedii był więc lęk i rozpacz wieloosobowego chóru. Tragedia sama w sobie nie stanowiła odrębnej całości, lecz jedynie część tetralogii.
TRAGIZM:
Jest to kategoria estetyczna, która uosabia się w gatunku dramatycznym - TRAGEDII. O tragedii pisał już Arystoteles w dziele pt."Poetyka". Dla starożytnych Greków obecność tragizmu w życiu człowieka było skutkiem działania fatum - przeznaczenia. Tragizm to nierozwiązywalny konflikt pomiędzy wartościami i koniecznościami określającymi życie bohatera pozbawionego możliwości dokonania wśród nich jakiegokolwiek pomyślnego wyboru. Wszystkie bowiem działania prowadzą go do nieuchronnej katastrofy, śmierci lub ostatecznej klęski życiowej. Daremność jego działań zdeterminowana jest bądź przez rządzące światem ludzkim siły wyższe: przeznaczenie, fatum, los, wyroki boskie, ślepe prawa natury (np. dziedziczność), bądź też przez równie odeń niezależne sprzeczności między racjami moralnymi, uczuciowymi, społecznymi, historycznymi , takimi jak np. konflikt między uczuciem a rozumem, honorem a miłością, obowiązkiem rodzinnym a narodowym, jednostką a społecznością.
Cechy eposu na przykładzie "Iliady" Homera:
Wzorzec gatunkowy eposu został ukształtowany właśnie przez Homera w "Iliadzie" i "Odysei". Dla struktury eposu homeryckiego znamienny jest paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych - jednej ulokowanej w świecie bohaterów, drugiej w świecie bogów. Płaszczyzny te przenikają się, np. Achillesowi w czasie pojedynku z Hektorem pomaga Atena. Bogowie decydują o losie bohaterów np. Dzeus przed pojedynkiem kładzie na szalach wagi losy Achillesa i Hektora. Mimo tak wielkiego wpływu świata pozaziemskiego, bohaterzy są silnie powiązani ze środowiskiem społecznym i podlegają charakterystyce psychologicznej, ocenom moralnym (np. Achilles mężny, ale okrutny i zawzięty bezcześci ciało Hektora, nie chce się zgodzić na jego pochówek).
W eposie homeryckim występuje wszechwiedzący, obiektywny narrator, który często ujawnia swą obecność np. w Inwokacji do "Iliady" prosi bogów o pomoc w pisaniu.
W stylu eposu przenikają się dwie tendencje: patetyczny styl opowiadania np. scena pojedynku i styl drobiazgowego opisu np. tarcza Achillesa (spełniał on często funkcję RETARDACYJNĄ - wstrzymywał akcję).
Dla stylu eposu homeryckiego znamienne było występowanie stałych epitetów np. szybkonogi Achilles i rozbudowanych porównań tzw. homeryckich.
Epos:
najstarszy, wierszowany gatunek epicki, którego tematem są losy zbiorowości, grupy społecznej i ich reprezentatywnych przedstawicieli, zwykle jednostek o cechach heroicznych, ukazanych w dłuższej perspektywie czasowej, niekiedy w zwrotnych momentach dziejowych, osadzone w rozległym kontekście kultury, tradycji, obyczajów.
Antyk jako żródło inspiracji twórców następnych epok:
Antyk, jako jedno ze źródeł kultury zachodnioeuropejskiej stał się inspiracją dla twórców niemal każdej epoki. Chronologicznie najbliższe tego okresu było ODRODZENIE, w swej nazwie mówiące już o odrodzeniu myśli antycznej. Antyk zainspirował najwybitniejszego polskiego twórcę tej epoki - Jana Kochanowskiego. Przede wszystkim odwoływał się on do starożytnych gatunków literackich, takich jak tren, sielanka, pieśń, czy tragedia. Po tematy do swoich dzieł sięgał do mitologii np. temat "Odprawy posłów greckich" zaczerpnięty jest z mitów trojańskich. Równie często inspirowała go filozofia i etyka antyku. Zarówno w pieśniach i fraszkach spotykamy pojęcie cnoty (starożytne VIRTUS ), którą rozumiał poeta jako patriotyzm, postawę obywatelską, mądrość, pozostawienie po sobie dobrego imienia. W poezji J.Kochanowskiego występują elementy filozofii stoickiej np. dwie fraszki pt. "O żywocie ludzkim " i epikurejskiej - pieśń pt. "Miło szaleć, kiedy czas po temu".
Jan z Czarnolasu, za Horacym nakazywał cieszyć się każdym dniem i żyć tak, by pozostał po nas jakiś ślad - pieśń pt. "O dobrej sławie".
Antyk stał się również źródłem inspiracji dla twórców epoki OŚWIECENIA. Oświeceniowy klasycyzm to właśnie powrót do starożytności. Najwybitniejszym twórcą klasycystycznym był Ignacy Krasicki. Uprawiał on starożytne gatunki , takie jak bajka, satyra, poemat heroikomiczny. Jego twórczość była odzwierciedleniem rzeczywistości i miała charakter dydaktyczny, zgodnie ze starożytną zasadą " bawić, uczyć, wzruszać". Poeta starał się również aby styl jego utworów był jasny, staranny.
Już te dwa przykłady świadczą o tym, że antyk na stałe wszedł do literatury póżniejszych epok.
Uniwersalna wymowa opowieści i przypowieści biblijnych:
Przypowieść:
Znana jest już jako gatunek literacki w starożytnej Grecji i Rzymie (Sokrates, Arystoteles, Kwintylian). Biblijna przypowieść pochodzi z ducha semickiego. Istotą przypowieści jest porównanie obrazu wziętego z życia codziennego z obrazem niedostępnym zmysłom, gdyż leży w sferze pojęciowej. Przypowieść ewangelijna jest to opowiadanie zmyślone, które ma na celu ukazanie człowiekowi w sposób dostępny tajemnicy Królestwa Bożego.
- Przypowieść o synu marnotrawnym:
Jest to jedno z kazań Jezusa. Mówi ono o synu, który po zabraniu całego majątku opuścił rodzinę. Kiedy już wszystko stracił, jako nędzarz, skruszony wrócił do domu. W tym czasie drugi syn pracował wraz z ojcem i był mu posłuszny. Po powrocie syna marnotrawnego ojciec przebaczył mu i wyprawił na jego cześć ucztę, jako wyraz radości z powrotu grzesznika.
Przypowieść ta ma głębszy, ukryty sens. Bóg dba o tych, którzy są mu posłuszni i wierni, lecz także o tych, którzy zgrzeszyli i nawrócili się. Nie zawsze jesteśmy w stanie pojąć uczucia Boga względem nawracających się ludzi.
Przypowieść ta mówi o relacji między synem, a ojcem, między Bogiem, a człowiekiem. Zawiera liczne refleksje moralne, religijne i filozoficzne. Pojęcia moralne konkretyzuje i umieszcza na poziomie życia codziennego człowieka. To porównanie odkrywa prawdę podstawową - Bóg jest ojcem, człowiek jest dzieckiem Boga, a z tej relacji wynikają podstawy godności człowieka. W przypowieści tej zauważamy także naganę zazdrości. Człowiek sprawiedliwy niczego innym ludziom nie musi zazdrościć.
- Przypowieść o samarytaninie:
Opowiada ona o człowieku, który szedł z Jerozolimy do Jerycha i został napadnięty, pobity i okradziony. Mimo iż mijali go i kapłan, i Lewita, pomocy udzielił mu dopiero Samarytanin jadący tą drogą.
Pouczenie tej przypowieści jest jasne: bliźnim jest każdy człowiek, bez względu na narodowość, czy stopień pokrewieństwa. Gotowość do niesienia bezinteresownej pomocy każdemu bliźniemu powinna cechować tego, który zasługuje na miano człowieka.
- Przypowieść o siewcy :
Opowiada ona o siewcy, który sieje ziarno, które pada na różną glebę i różny wydaje plon. Ziarno posiane na drodze symbolizuje tych ludzi, którzy słuchają słów o Bogu, lecz nie rozumieją tego co słyszą. Ziarno, które padło na glebę kamienistą to symbol człowieka, który słucha i przyjmuje Słowo Boże, lecz szybko o nim zapomina. Ziarno zasiane między cierniami symbolizuje ludzi, którzy słuchają, lecz życie codzienne, pełne trosk, zagłusza je. Ziarno, które padło na żyzną glebę wydaje plon. Jest więc to symbol ludzi, którzy słuchają i rozumieją Słowo Boże. Ziarno jest symbolem Słowa Bożego, a gleba, na którą pada to ludzka dusza. Owoce, jakie będą wyrastać z posianego Słowa Bożego w duszy, będą różne.
- Przypowieść o talentach:
Należy do licznych nauk Chrystusa i mówi o człowieku, który przed wyjazdem podzielił swój majątek pomiędzy swoich służących. Pierwszemu dał 5 talentów, drugiemu 2 talenty, a trzeciemu tylko jeden. Zarówno pierwszy, jak i drugi podwoili otrzymane kwoty. Tylko trzeci z nich schował pieniądze. Dwaj obrotni zostali wynagrodzeni, a trzeci wygnany.
Dawcą talentów jest Bóg. Talentem jest łaska, a także zdolności. Powołaniem człowieka jest mądre wykorzystanie uzdolnień. Człowiek powołany jest do życia twórczego. Ci, co wiedzę zatrzymują wyłącznie dla siebie tracą, gdyż ginie ona wraz ze śmiercią człowieka.
4. Konflikt tragiczny w tragedii antycznej:
Pojęciem nierozerwalnie związanym z tragedią antyczna jest konflikt tragiczny, który możemy zanalizować odwołując się do "ANTYGONY" Sofoklesa. W utworze Sofoklesa z jednej strony są prawa boskie, reprezentowane przez Antygonę, z drugiej zaś prawa państwowe, reprezentowane przez Kreona, który reprezentuje także prawa zbiorowe- Antygona zaś jednostkowe. Bohaterka utworu Sofoklesa wyłamując się spod władzy wuja, domaga się ludzkich praw, pragnie pochować swego brata. Konflikt Kreona z Antygoną możemy nazwać także konfliktem rozumu z uczuciem, konfliktem między mężczyzną, jego autorytetem a kobietą. Można powiedzieć, że konflikt tragiczny zakłada najczęściej przeciwieństwo racji równowartościowych, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Bohater jest z góry skazany na przegraną, każde posunięcie zbliża go do finałowej katastrofy.
.Filozoficzne inspiracje poezji Horacego:
Horacy to poeta rzymski, żyjący w latach 65 - 8 r.p.n.e. Pisywał ody, pieśni, był także autorem
"Listu do Pizonów", w którym wykładał zasady sztuki poetyckiej. Na jego poezję wpływ miały dwie doktryny filozoficzne: stoicyzm i epikureizm. Poeta połączył te dwa systemy w sposób EKLEKTYCZNY(wybiórczy), głosząc w swych utworach zasadę złotego środka, to jest poprzestawanie na małym i "carpe diem" - korzystanie z każdego dnia. W pieśni "O co poeta prosi Apollina" Horacy wysławia skromność, radość życia, umiar, poprzestawanie na niewielkich, codziennych radościach. Dochodzi do wniosku, że takie życie zapewnia człowiekowi pogodną starość i spokój wewnętrzny.
Kolejna pieśń "Exegi monumentum aere perennius" jest pochwałą poezji, która jako jedyne dzieło sztuki "trwalsze niżli ze spiżu" zapewnia twórcy nieśmiertelność. Poeta ma świadomość, iż dzieła kultury materialnej przemijają, zaś język, czyli poezja przetrwa, wraz z pamięcią o jej autorze - non omnis moriar.
Stoicyzm:
Doktryna filozoficzna zapoczątkowana przez ZENONA Z KITION w 301 r.p.n.e. Doktryna ta zajmuje się etyką, według której najwyższą wartością jest cnota, rozumiana jako życie zgodne z zasadami rozumu. Warunkiem szczęścia i prawdziwej wolności jest panowanie nad sobą i zobojętnienie wobec cierpienia.
Epikureizm:
Nurt stworzony przez greckiego filozofa EPIKURA (341 - 270 r.p.n.e.). Według Epikura wolny człowiek powinien dążyć do osiągnięcia szczęścia.
Życie szczęśliwe to tyle co rozumne i sprawiedliwe. Szczęście człowieka epikur pojmował w sposób hedonistyczny. Warunkiem osiągnięcia spokoju ducha jest wyzwolenie od lęku przed cierpieniem i śmiercią. Wyzwolić się można poprzez rozważania i logiczną argumentację.
Biblia jako przedmiot stylizacji, aluzji i parafraz w literaturze polskiej. Motywy biblijne w poezji polskiej ( od Kochanowskiego do Miłosza ):
Stylizacja:
Celowe wprowadzenie do utworu pewnych właściwości innego stylu np. stylu biblijnego.
Przykładem mogą być "Kazania" Piotra Skargi. Kaznodzieja stosuje inwersję, paralelizmy, liczne pytania retoryczne i zdania wykrzyknikowe.
Stylizację biblijną zastosował A. Mickiewicz w "Księgach Narodu Polskiego" i "Księgach Pielgrzymstwa" ( sięgną do gatunku biblijnego - przypowieści ).
Aluzja literacka:
Pojawiające się w utworze świadome nawiązanie do innego dzieła, apelujące do wiedzy czytelnika.
Przykładem aluzji literackiej może być utwór D. Naborowskiego "Marność". Zarówno tytuł jak i pierwszy wers nawiązuje do biblijnej Księgi Koheleta.
Innego rodzaju aluzję możemy odnależć w "Dziadów" część 3, w scenie "Widzenie ks. Piotra".
Rozbiory i męczeństwo Polski wyrażnie przypomina niezawinioną mękę Chrystusową.
Parafraza:
Przeróbka utworu literackiego, rozwijająca, często uproszczająca jego treści, oddająca je przy zachowaniu jednak rozpoznawalnego podobieństwa.
Przykładem parafrazy może być 150 psalmów w przekladzie Kochanowskiego. Oczywiście przed Kochanowskim dokonywano tłumaczeń pojedyńczych psalmów i całej ich księgi. Były
to jednak wersje bardzo wierne biblijnemu wzorowi, unikające parafrazy, która naruszałaby przestrzeganą przez Kościół dosłowność orginału.
W "Psałterzu Dawidów" nie spotyka się żadnych bezpośrednich uzależnień poety od znanych mu prac poprzedników ; nie można też dostrzec wyraźnych związków z którymś z wyznań .
Zbliżając z kolei wizerunek starotestamentowego Boga psalmów do nowotestamentowego Chrystusa , łagodzi różnice między groźnym , karzącym Jahwe a miłosiernym i wybaczającym jego synem . Z tej ugodowej ( względem innych wyznań ) postawy wynikła m.in. ogromna popularność przekładu Kochanowskiego . Nie oddalając się od pierwotnego układu psalmów (tłumaczonych przez Kochanowskiego werset po wersecie i na ogół nie poszerzanych o jakieś dodatki) - zadziwiały wynalazczością językową i pomysłowością stylistyczną . W pracy przekładowej Kochanowskiego widać zmagania poety i uczonego filologa .
MOTYWY BIBLIJNE W POEZJI POLSKIEJ:
- J. Kochanowski "Czego chcesz od nas Panie " ( motyw genezyjski - obraz tworzenia świata).
- M. Sęp Szarzyński "O wojnie, którą człowiek wiedzie z szatanem, światem i ciałem"
( motyw kuszenia człowieka przez szatana ).
- D. Naborowski "Marność" ( motyw marności, zaczerpnięty z Księgi Koheleta ).
- J. Kasprowicz "Dies irae" ( motyw końca świata - Apokalipsa ).
- Cz. Miłosz "Piosenka o końcu świata" ( motyw końca świata według Apokalipsy Św. Jana).
tota i geneza mitu na wybranych przykładach z mitologii starogreckiej:
Mit występował pierwotnie w formie ustnej, zaś zapisywany bywał zazwyczaj dopiero wtedy, gdy przestawał pełnić funkcję sakralną i światopoglądową. Istota mitów wiąże się przede wszystkim z wierzeniami religijnymi, tym, w jaki sposób powstał kosmos, lub skąd się wzięli bogowie (mity kosmogoniczne i mity teogoniczne). Przykładem takich mitów są mity o powstaniu bogów, czy też mit o Prometeuszu, który z gliny ulepił pierwszych ludzi i narażając się na gniew bogów wykradł dla nich ogień.
Innym zadaniem mitów było wyjaśnienie zagadek otaczającego świata, a więc pełnią funkcję poznawczą. Przykładem może być mit o Demeter i Korze. Kora, córka bogini urodzaju została porwana i poślubiona przez władcę Hadesu. Zrozpaczona Demeter uzyskała zgodę Zeusa na to, by córka pół roku spędzała wraz z nią na ziemi. Kiedy Kora powracała, cała ziemia stroiła się na jej powitanie w piękne rośliny. Kiedy zaś odchodziła, przyroda umierała z żalu. Tak starożytni wytłumaczyli sobie przemienność pór roku. Mity były również bardzo ważnym elementem tworzenia więzi międzyludzkich. Kształtowały obyczaje i tradycje.
6.Dokonaj interpretacji 4 wybranych mitów greckich:
1) mity tebańskie:
Wprowadzają w krąg istnienia zła nieznanego. Edyp odsłania nam istnienie w greckiej świadomości tragicznej winy niezawinionej. Pytaniem głównym utworu jest to, dlaczego istnieje zło niezawinione. Grecy odpowiadali na nie stwierdzając, że nie ma sensu pytać o wyroki losu. Edyp w sposób niezawiniony staje się ojcobójcą i kazirodcą. Archetypiczna wartość mitu: archetyp cierpienia niezawinionego.
2) wędrówka Odyseusza:
Odsłania bogactwo refleksji. Główny motyw to wędrówka. Los człowieka ukazany został jako wieczna tułaczka w poszukiwaniu miejsca, w którym możemy odnależć spokój. Obraz ludzkiego życia został symbolicznie przedstawiony jako wędrówka. Mit ten to archetyp ludzkiego losu, zobrazowanego jako nieustanne wędrowanie (w czasie, przez zbiór doświadczeń całego ludzkiego życia).
3) mit o Prometeuszu:
Mit ten opowiada o powstaniu rodzaju ludzkiego. Pierwszych ludzi ulepił Prometeusz z gliny. Byli oni jednak słabi, nie potrafili zdobyć pożywienia i marzli. Prometeusz chronił ich, pomagał, wreszcie zaś zakradł się do stajni, w której znajdował się rydwan Heliosa ( boga słońca) i wykradł ogień. Kiedy bogowie dowiedzieli się o tym, Prometeusz został okrutnie ukarany. Przykuto go do skał Kaukazu, a sęp wyszarpywał mu, stale odrastającą wątrobę.
Prometeusz stał się symbolem samotnego bojownika, który sprzeciwia się bogom w imię szczęścia ludzkości. Tę interpretację upowszechnił romantyzm, który nawet stworzył termin PROMETEIZM.
4) mit o Dedalu i Ikarze:
Dedal, genialny budowniczy, został uwięziony wraz z synem Ikarem przez króla Minosa. Postanowił uciec za pomocą skonstruowanych dla siebie i syna skrzydeł. Przed lotem ojciec przestrzegał młodzieńca, aby nie wzlatywał zbyt wysoko, gdyż słońce roztopi wosk, ani by nie leciał zbyt nisko, bo woda zmoczy pióra. Nierozważny Ikar nie posłuchał ojca, wzbił się za wysoko i spadł do morza. To właśnie jego postawa, nie zaś rozsądnego Dedala stała się żródłem interpretacji tego mitu. Ikar symbolizuje marzenie i dążenie każdego człowieka do rzeczy wielkich, nieosiągalnych, lub też trudno osiągalnych.
8
10. Arystotelesowska koncepcja bohatera tragicznego. Omów na wybranym
przykładzie:
Swoją koncepcję bohatera tragicznego, a także koncepcję wielu innych zagadnień literackich
przedstawił Arystoteles w dziele pt. "Poetyka". Mówił "(...) bohaterem jest więc człowiek, który nie wyróżnia się osobliwie ani dzielnością i sprawiedliwością, ani też nie popada w nieszczęście przez swą podłość i nikczemność, lecz ze względu na jakieś zbłądzenie ( wina tragiczna, połączona z nieświadomością tożsamości i więzów łączących bohatera z ofiarą ).
Należy on przy tym do ludzi cieszących się wielkim szacunkiem i powodzeniem".
Przykładem arystotelesowskiego bohatera jest między innymi Tyestes, syn Pelopsa. Atreusz morduje swojego przyrodniego brata, za co zostaje wygnany wraz z niewinnym Tyestesem. Ojciec rzuca na nich klątwę, która staje się praprzyczyną wielu przerażających zbrodni
( Tyestes spożywa potrawę, sporządzoną z ciał jego zabitych synów ).
Także Edyp jest klasycznym przykladem uwikłania w winę tragiczną - zbłądzenie. Jeszcze przed urodzeniem jego los został przesądzony - miał zabić swojego ojca i zostać mężem własnej matki. Rodzice, w obawie przed złowrogą przepowiednią porzucają Edypa w górach. Niemowlę przygarniają bezdzietni władcy Koryntu i wychowują jak własnego syna. Gdy już jako młodzieniec Edyp odwiedza wyrocznię delficką i poznaje wróżbę, a sądząc, że odnosi się ona do Polybosa i Merope, postanawia nigdy nie wracać do Koryntu. Jednakże podczas wędrówki spotyka prawdziwego ojca i podczas bójki zabija go, po czym udaje się do Teb, nękanych przez Sfinksa. Uwalnia miasto od potwora i w nagrodę otrzymuje rękę własnej matki - Jokasty. Po latach na miasto spada zaraza i głód. Plagi ustaną, gdy zabójca Lajosa zostanie wygnany z miasta. Po odkryciu strasznej prawdy Jokasta wiesza się, a Edyp idzie na wygnanie.
Arystotelesowska koncepcja bohatera tragicznego realizowana jest więc w bardzo wielu utworach.
...
sylwus1983r