J. Wittlin: Sól ziemi.BN
- ur. 17.08.1896, ojciec umarł mu w 1912. Józef – wątły, nadwrażliwy,
- matka – piękna, kochająca muzykę. Macocha – aktorka,
- 1906 – 1914 – gimnazjum we Lwowie, debiut w czasopiśmie młodzieżowym „Wici”,
- sierpień 1914 – Legion Wschodni (rozwiązany po miesiącu),
- matura w Wiedniu w 1915, wydział filozoficzny – wykłady i życie cyganerii artystycznej,
- w 1916 karnie (za rozmowę po polsku) oddelegowany do Kraśnika,
- przekład Odysei – I w 1924, potem 1931 i 1957 – uważa, że Homera można tłumaczyć tylko wierszem,
- w 1920 nakładem „Zdroju” ukazały się Hymny,
- wrzesień 1918 – zwolniony z wojska jako inwalida – wraca do Lwowa – studia filozoficzne i polonistyczne. Geneza hymnu Grzebanie wroga – nie chciał brać udziału w bratobójczych walkach, ale miał obowiązki cywilne,
- najwybitniejszy twórca „Zdroju”, nie teoretyk,
- w Hymnach – dysharmoniczna, zbudowana z kontrastów ekspresja ludzkiej duszy, sławienie Boga ale i dialog. Skłonność do fabularyzacji. Ideologia pacyfistyczna (bydlęcy trud zwykłego żołnierza, niegodna śmierć, zwierzęco-przedmiotowy opis trupów, części ciała, błota, wszy, głodu, beznadziejnego marszu, błysk nadziei, że braterstwo z okopów odmieni świat),
- w Hymnach franciszkanizm. Hymny są ekspresjonistyczne, ale jest w nich i zmysłowa konkretność obrazowania przeżyć duchowych i podmiot liryczny jako reprezentant przeżyć ludzkich. Wielokrotnie przerabiane – 1927, 1929, 1978 – zmiany to likwidowanie cech poetyki młodopolskiej, łagodzenie poetyki ekspresjonistycznej. Została jedność patosu, czułości i ironii,
- 1919 – nauczyciel w prywatnych gimnazjach, 1922 – kierownik literacki w teatrze, winą za upadek sztuki dramatycznej obarcza teatr naturalistyczny, który nie wyzwalał widza z codzienności,
- nie angażuje się w spory literackie, jest obok podziałów. Uważa, że formiści są uczciwi, bo uczą się artystycznego rzemiosła. Skamandryci – dobrzy, bo pocieszają współczesnych kłamstwem poezji. A futuryści – niesprawiedliwi – hołdują anarchistycznej negacji,
- od 1925 – Wittlin podróżuje jako stypendysta rządowy. Stąd książka z 1933 Etapy – felietony literackie z wrażeniami z Włoch, Francji, Jugosławii. Humor, ironia, dowcip językowy, granie znaczeniami, łamanie zasad stosowności,
- we Francji jest w latach 1929 – 1932, pół roku gromadzi materiały do Soli ziemi,
- 1924 – żeni się z Haliną Handelsman, 1932 – córka Elżbieta,
- współpracował z „Wiadomościami Literackimi”
- wtórną falę pacyfistycznej literatury określa „powierzchownym pacyfizmem mieszczańskim”,
- nowa konfiguracja ideowo-literacka – katastrofizm lat 30. – reakcja na kryzys kultury europejskiej (gwałcenie praw jednostki, podporządkowywanie jej państwu, rezygnacja z hierarchii wartości). Pierwszą wojnę katastrofizm traktuje jako zapowiedź drugiej wojny, niosącej zagładę europejskiej cywilizacji,
- wiersz Z „Pieśni do muzyki przyszłości” – heksametr, podmiotem lirycznym jest gaz bojowy, który chce być wypuszczony na wolność, groteskowa wizja katastrofy,
- jak Bruno Schulz – poeci kultury, którzy rozważają jej dekadencję i szukają ratunku w cywilizowanej sztuce,
- wybuch wojny – we Francji. Od 1940 jadą do Portugalii (z żoną i córką), w 1941 – do Nowego Jorku,
Emigracja:
- s. XXXVI rozróżniał dwa wcielenia roli polskiego pisarza na obczyźnie: uchodźcy i wygnańca. Pierwsze dotyczy lat wojny, drugie – okresu powojennego, oznacza emigrację polistyczną,
- współredaktor od listopada 1941 „Tygodniowego Przeglądu Literackiego Koła Pisarzy z Polski” (od 1943 „Tygodnik Polski”),
- s. XXXVIII (z Balcerzana) koncepcja słowa-czynu, sakralno-biblijne traktowanie języka poetyckiego, znaczenie przypisywane milczeniu, towarzysząca patosowi ironia, dzięki której autor może wyartykułować wzniosłe przesłania moralne – wszystkie te cechy pozwalają mówić o związkach twórczości Wittlina z poetyką Norwida,
- 1952 – praca w Radiu Wolna Europa, 1956 – podpisał apel pisarzy emigracyjnych wzywający do niedrukowania w Polsce,
- przyjaźń z Gombrowiczem,
- w Orfeuszu w piekle XX wieku – 4 części, w nich – 1) śwqiat idei (pacyfizm, nacjonalizm, demokracja, antysemityzm, emigracyjność), 2) podróże, 3) emigracyjna nostalgia, 4) sztuka. Teksty powstawały przez 40 lat. Na końcu – Pisma pośmiertne – esej. Pisze za życia pisma kierowane do potomności – tu ujawnia się lęk przed wpływem zdehumanizowanej rzeczywistości,
- zmarł 28.02.1976 w Nowym Jorku,
- w 1978 wydane Poezje,
SÓL ZIEMI
- ukazała się pod koniec 1935, miała być pierwszą częścią trylogii Powieści o cierpliwym piechurze. Pozostałe części miały mieć tytuły Zdrowa śmierć i Dziura w niebie,
- „efekt obcości” – kategoria interpretacyjna (Brecht) – przedstawianie zjawisk oczywistych tak, jakby się je widziało pierwszy raz. Pozwala ukazać istotę zjawisk, osądzić je przez stworzenie dystansu,
- w Prologu – syntetyczne ujęcie tematu – obdarzenie symbolicznym znaczeniem momentu wybuchu wojny, koniec świata pokoju i początek świata wojny. Demonizacja powiadomienia obywateli o wybuchu wojny,
- 1 z cech stylistycznych Soli ziemi – wywołanie efektu obcości przez obfitość metonimicznych przekształceń, które wyobrażają urzeczowienie człowieka (s. LI),
- mobilizacja ma wymiar narodowo-karnawałowy,
- opozycja miasto – wieś: miasto to siedlisko nocnej pracy, nocnych uciech i producent zła – gazet. Wieś – sen po ciężkiej pracy, prymitywizm,
- środki stylistyczne nadają cechy prozy poetyckiej,
- zamknięcie Prologu to epicka inwokacja – przedstawienie bohatera, narracyjny dystans czasowy, określenie zamiaru autorskiego - odkłamanie propagandowego frazesu o Nieznanym Żołnierzu,
- kompozycja linearna i epizodyczna,
- rozdział I – wieść o wojnie dociera na stację Topory-Czernielica, awans bohatera, II – wezwanie na komisję poborową w Śniatynie, III - przebieg komisji i przysięga rekrutów, IV, V i VI – 21.08. – wieść o śmierci papieża, zaćmienie słońca, odjazd poborowych, VII – podróż na Węgry, VIII i X – pobyt w kadrze, IX – charakterystyka Bachmatiuka,
- kompozycja symultaniczna w rozdziale V i VI – wskazuje ważność zdarzeń,
- fabularność mało atrakcyjna. Ale tu realizacja archaicznego wzorca fabularnego, nawiązanie do mitu i rytuału, wzorzec Odysowy,
- postać Piotra Niewiadomskiego – prymitywna, pierwotna, o naiwności dziecka. Analfabeta, mieszaniec (z ojca Polaka i matki Ukrainki), grekokatolik, poddany Franciszka Józefa. Antynacjonalista, tolerancja religijna,
- synkretyzm 3 wiar - chrześcijańskiej (dobro łączy z Bogiem), pogańskiej (zło – diabeł) i cesarskiej (kariera – czapka kolejarza cesarskiego),
- narrator podkreśla dystans do postaci, nie dopuszcza bohatera do głosu, myśli jego przekłada na „swój” język,
- s. LX wojna to następstwo ludzkiej dążności do wydarcia Bogu jego tajemnic, wykwit cywilizacji, która niszczy podmiotowość człowieka, prowadzi do nacjonalizmów i religijnej nietolerancji,
- bohater odnajduje grzech w sobie – wojna to grzech ludzi, odkupić go ma cierpienie Nieznanych Żołnierzy. Piotr wojnę demonizuje,
- inne postacie – opozycja między życiem prywatnym a rolą społeczną,
- dynamiczno-syntetyczny sposób prezentowania bohaterów, postacie uchwycone w ruchu. Wittlin nie dzieli postaci na pozytywne i negatywne,
- „poetycki model prozy narracyjnej” (Bolecki) w konstrukcji powieściowej. Wojna to jedność procesów - alienacji człowieka i sakralizacji instytucji. Fabularność nie jest przedmiotem opowiadania, a powstaje ze sposobu opowiadania,
- konstruowanie opowiadania z szeregów słownych, wykorzystujących grę słów, harmonię, frazeologizmy. Obfitość powtórzeń brzmieniowych, leksykalnych, paralelizmów składniowych,
- według Krystyny Jakowskiej – 3 rodzaje stylizacji – baśniowa, religijna i na starożytny epos. To ma wywołać mitologizację świata przedstawionego,
- heroikomika,
- genologicznie – powieść stylizowana na mit, mitograficzna, zerwanie z tradycją powieści realistycznej,
- związki z ekspresjonizmem (warstwa poematowa i powieściowa – tu dyrektywy wyrazu i poznawcza). Warstwa stylizacyjna (dyrektywa artystyczna) decyduje o wymowie utworu. Ale – nie realizuje zasady estetycznej ekspresjonizmu – dysharmonii poetyki. Efekt obcości to chwyt retoryczny. Kompozycja powieści to wzór symetrii, składnia – muzycznej harmonii, styl – spokoju i równowagi. Wizja wojny nie jest ekspresjonistyczna – pozbawiona jest epatowania makabrą. Nie pacyfizm – bo w pacyfizmie reportażowe przedstawianie wojennej ohydy, perswazyjność. Może jest utworem nieukończonym.
cfaniara