SKAMANDER: BIOGRAFIA ZESPOŁOWA GRUPY
Najbardziej wpływowa grupa poetycka Polski niepodległej. Powstała w 1919 r. Skamandryci związani byli z pismem „Pro arte et studio” oraz „Pro arte”, współtworzyli także kabaret literacki „Pod Picadorem”.
W 1920 r. ukazał się pierwszy numer czasopisma „Skamander”. Ukazywało się ono do 1928 r., nieregularnie. Redaktorem naczelnym był Mieczysław Grydzewski. Drugie wydanie 1935 – 1939.
„Wielka piątkę” stanowili: J. Tuwim, K. Wierzyński, J. Iwaszkiewsicz, J. Lechoń i A. Słonimski. Za swego patrona duchowego uważali L. Staffa. Satelici: K. Iłłakiewiczówna, M. Pawlikowska – Jasnorzewska, J. Wittlin i J. Liebert.
Skamander był grupą „programowo bezprogramową”. Poeci nie stworzyli ani własnego manifestu artystycznego, ani też teorii objaśniającej istotę swojej twórczości poetyckiej. Jednak w ich utworach można zauważyć wspólne przekonanie ideowo – artystyczne. W poezji młodych skamandrytów dominuje problematyka codzienności. W miejsce romantycznego poety – wieszcza wadzącego się z Bogiem i modernistycznego artysty przeżywającego szczególne stany ducha pojawia się człowiek z ulicy, z tłumu. Liryka młodych skamandrytów wyraża zachwyt nad życiem jako wartością, także biologiczną i nad światem w jego codziennym kształcie.
Próby przezwyciężenia tradycji romantycznej widoczne są także w świadomym odrzuceniu narodowych i patriotycznych powinności literatury.
Konsekwencją takiego pojmowania poezji była zmiana języka poetyckiego – pojawił się język codzienny, potoczny, pełen kolokwializmów, a nawet wulgaryzmów.
Ideał młodości, siły twórczej i przyjaźni ma zastąpić manifesty programowe. Odrzucają patos i wielkie tematy narodowe, mit twórcy – mesjasza i kult talentu. Tematy: wiosna, miłość, radość życia.
Nazwa pochodzi od mitologicznej rzeki Skamander przywołanej przez Wyspiańskiego w Akropolis.
Lata 30ste to koniec działalności grupy. Rozeszły się drogi poetów – przyjaciół, obrali różne kariery, poróżniły ich różne poglądy polityczne. Lechoń i Iwaszkiewicz objęli stanowiska dyplomatyczne za granicą, Wierzyński związał się z prawicowym obozem sanacji, Słonimski zajął się publicystyką a Tuwim podejmował coraz poważniejsze, krytykujące rzeczywistość tematy.
PRO ARTE ET STUDIO, SKAMANDER, WIADOMOŚCI LITERACKIE
*Pro Arte et Studio –Pismo młodzieży akademickiej, wydawane w Warszawie 1916-1919, ukazywało się nieregularnie.
Początkowo wychodziło pod auspicjami Uniwersytetu Warszawskiego, redagowane przez E. Boyé jako czasopismo studenckie o zainteresowaniach literacko-artystycznych, następnie skupiło poetów grupy Skamander: J. Lechonia (współredaktora, 1917), J. Tuwima (opublikował tu programowy wiersz Wiosna, 1918), J. Iwaszkiewicza i A. Słonimskiego.
Sekretarzem redakcji od 1917 był M. Grydzewski, późniejszy współzałożyciel i redaktor Wiadomości Literackich. Pro arte et studio odegrało znaczną rolę w kształtowaniu się życia literackiego w pierwszym okresie po odzyskaniu niepodległości.
*Skamander –Miesięcznik poetycki, czasopismo wydawane w Warszawie 1920-1928 (nieregularnie) i 1935-1939, początkowo przez W. Zawistowskiego, od 1922 przez M. Grydzewskiego. Redagowane przez członków grupy poetyckiej Skamander: J. Iwaszkiewicza, J. Lechonia, A. Słonimskiego, J. Tuwima, K. Wierzyńskiego, stanowiło jej trybunę, utraciło ten charakter po 1935.
Publikowano w nim krytykę i eseistykę literacką, teatralną, plastyczną, muzyczną i filmową, a także rozprawy teoretycznoliterackie, m.in. K.W. Zawodzińskiego i F. Siedleckiego. Drukowano utwory przedstawicieli różnych orientacji literackich i politycznych, a także liczne przekłady.
*Wiadomości Literackie – tygodnik kulturalny wydawany w Warszawie 1924-1939 przez A. Bormana i M. Grydzewskiego (redaktor naczelny). Główny trzon współpracowników mających duży wpływ na kształt pisma stanowili członkowie grupy poetyckiej Skamander.
Pismo początkowo popierało całkowicie J. Piłsudskiego i sprzyjało obozowi sanacji, od ok. 1930 (na skutek tzw. sprawy brzeskiej – uwięzienia przedstawicieli politycznej opozycji) powiązane z lewicą piłsudczykowską i kołami demokratyczno-liberalnymi.
Preferowało tendencje racjonalistyczne, laickie, pacyfistyczne, przeciwstawiając się rasizmowi i nazizmowi. Ogromną popularność zyskały utrzymane w tym duchu felietony A. Słonimskiego Kroniki tygodniowe (od 1927) oraz publicystyka T. Żeleńskiego-Boya.
Od 1934 Wiadomości Literackie przyznawały prestiżowe nagrody literackie.
POEZJA JANA LECHONIA
Opublikował w okresie międzywojennym tylko dwa tomy poetyckie: Karmazynowy poemat (1920) oraz Srebrne i czarne (1924).
O literackiej sławie zadecydowała mistrzowska forma wierszy oraz bogata w treści narodowe problematyka. W jego liryce ujawniło się uzależnienie od tradycji literackiej, zwłaszcza romantycznej. Zafascynowany historią i kulturą polską, poszukuje zarazem drogi do przewartościowania narodowych mitów.
W obu tomach można dostrzec bogactwo literackich odwołań: do barokowego konceptualizmu, do młodopolskiej nastrojowości i dekadencji, a także do romantycznej mitologii i metafizyki.
Poszczególne zbiory poezji różnią się, ale łączy je tematyka patriotyczna oraz skłonność do ożywiania tradycji narodowej i historycznej. Po siedmiu związanych z tradycją romantyczną utworach Karmazynowego poematu zbiór Srebrne i czarne stanowi przykład liryki refleksyjno – filozoficznej. Twórczość wojenna i powojenna to powrót do tematyki patriotycznej, a zwłaszcza odnowienie motywu poety emigranta.
Sławę przyniósł mu wydany w 1920 tom KARMAZYNOWY POEMAT - udana próba zmierzenia się z wzorcami wielkiej literatury narodowej, nawiązująca swoją poetyką do Mickiewicza (wiersz MOCHNACKI) i Słowackiego (DUCH NA SEANSIE), a za temat mająca Polskę i jej sytuację w obliczu odzyskanej niepodległości. Pada tam słynne "A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę, zobaczę" (HEROSTRATES), nawołujące do wyzwolenia literatury z tematyki narodowej. W wielu jednak utworach pojawiają się postaci z polskiej mitologii narodowej - Mochnacki czy Zagłoba, widoczna jest także fascynacja narodową tradycją. KARMAZYNOWY POEMAT, będąc rozrachunkiem z polską mitologią, próbuje kreować (zwłaszcza w wierszach MOCHNACKI i PIŁSUDSKI) nowy mit. Kolejnym z tomów Lechonia było SREBRNE I CZARNE, wydane w 1924. Przyniósł on fascynację śmiercią i grzechem (tytuł stanowił aluzję do srebrno-czarnych ozdób pogrzebowych) i pozostaje do dziś jedną z najbardziej pesymistycznych książek poetyckich w polskiej literaturze. Zawierał wiersze kunsztowne w formie, opierające się na stylizacji zarówno klasycystycznej, jak i zbliżonej do barokowej stylistyce prowadzących do paradoksu antytez.
Lechoń ponownie zaczął tworzyć po wybuchu wojny - w tej twórczości dominowała liryka patriotycznego hołdu dla ofiar i bohaterów walczącego kraju, wygnańcza nostalgia i wspomnienia, z czasem pojawiły się posępne w nastroju i powściągliwe w wyrazie, często aluzyjne, wiersze osobiste.
POEZJA JULIANA TUWIMA
Twórczość Tuwima można podzielić na III etapy:
*młodzieńczy, to etap Pikadora, Skamandra, skandali poetyckich, wojny o wiosnę, burzliwego życia artystycznego i towarzyskiego.
Twórczość tego okresu cechuje witalizm, entuzjazm, dynamika życia wielkiego miasta.
Postawa witalistyczna łączyła się z radosnymi emocjami, a świat, miasto i ulice przepełnione były w jego wierszach tajemniczym pięknem i szczęściem. Te obrazy przedstawione były językiem potocznym. Chętnie sięgał po słownictwo kolokwialne i gwarowe, wprowadzał wulgaryzmy i brutalizmy językowe. Mistrz neologizmu. /Czyhanie na Boga (1918); Sokrates tańczący (1920);
*poszukiwanie słowa poetyckiego. W formie zwraca się ku klasycznym wzorcom horacjańskim i do poezji Kochanowskiego, krystalizuje własną poetykę – język ekspresywny, nie unikający słów potocznych, a nawet wulgarnych. Tematy: polityczne, antywojenne, satyra na mieszczaństwo, filozoficzne czy o samym trudzie tworzenia. W tym czasie też tworzy wiersze dla dzieci. /Słowa we krwi (1926) – analizuje dramatyczny konflikt między słowem – pojęciem a rzeczą, która pod nim się ukrywa: rzeczą realną, istniejącą, podczas gdy słowo wydaje się martwe.
Klasycyzm; Rzecz Czarnoleska (1929) poeta odnajduje trwałe wartości w kulturze i sztuce europejskiej. Tematyka refleksyjna i filozoficzna także w Biblia cygańska (1933) oraz Treść gorejąca (1936).
*wojenny i powojenny, emigracja, powrót do kraju i działalność powojenna. Dziełem emigracyjnym jest poemat dygresyjny Kwiaty polskie.
TOMY: Słowa we krwi, Rzecz Czarnoleska, Biblia cygańska, Treść gorejąca.
POEZJA KAZIMIERZA WIERZYŃSKIEGO
Poezję jego cechuje witalizm, energia „tryskająca z wierszy”.
Dwa pierwsze tomy poetyckie Wiosna i wino (1919) oraz Wróble na dachu (1921) przyniosły obraz niczym nie zakłóconej radości życia oraz piękna i bogactwa świata. Prezentuje w nich poeta postawę witalistyczną. Tematyka jego wierszy jest błaha, wręcz pospolita, wyrażają one nieustanny zachwyt nad codziennością.
W okresie międzywojennym uległo przemianom. W tomach Wielka niedźwiedzica (1923), Rozmowa z puszczą (1929), Pieśni fanatyczne (1929) oraz Gorzki urodzaj (1933) witalizm zostaje zastąpiony tematyką egzystencjalną. Poeta rozważa dramatyzm istnienia człowieka, analizuje jego złożoność, a wizja świata traci swój „wiosenny” blask.
Wolność tragiczna (1936) oraz Kurhany (1938) przyniosły problematykę patriotyczną, której towarzyszyła refleksja katastroficzna.
Osobnym zjawiskiem w jego twórczości jest tom poetycki Laur olimpijski (1927), zawierający utwory o tematyce sportowej. Wiersze z tego tomu cechuje poetyka klasycyzującą, a postacie sportowców przypominają wizerunki antycznych bohaterów i herosów. Tom jest pochwałą młodości, tężyzny fizycznej i sił witalnych człowieka.
Tomy:
-Wiosna i wino (1919)
-Wróble na dachu (1921)
-Wielka niedźwiedzica (1923)
-Laur olimpijski (1927)
-Rozmowa z puszczą (1929)
-Pieśni fanatyczne (1929)
-Gorzki urodzaj (1933)
-Wolność tragiczna (1936)
-Kurhany (1938)
POECI SKAMANDRA: BALIŃSKI, IWASZKIEWICZ, SŁONIMSKI
*Stanisław Baliński – w dwudziestoleciu międzywojennym wydał jeden tomik poetycki, zatytułowany Wieczór na wschodzie, który jest świadectwem fascynacji kulturą Orientu, a jednocześnie wyraźnym wpisaniem w nurt poezji Skamandra, w którym dominowało przeświadczenie o konieczności przełamania romantycznych stereotypów myślenia.
Refleksja nad filozofią i literaturą.
KREACJA PODMIOTU LIRYCZNEGO = próba przełamania polskiego romantycznego sposobu myślenia.
-odkrywanie śladów romantycznych wędrowców uzmysławia jedność przeżyć bez względu na czas odbywanych podróży (Ślad. Pan de Gobineau)
-refleksja nad filozofią i literaturą pozwala dostrzec zagadnienia, które absorbują człowieka bez względu na przynależność kulturową
-np. Mędrzec z Szyrazu, Grób Hafiza
"Niepokój świata" (1939)
"Wielka podróż"
*Jarosław Iwaszkiewicz – podąża w kierunku estetyzmu i klasycznej formy poezji. To artysta wszechstronny. Zadebiutował w 1919 r. cyklem „Oktostychy” (wiersze w klimacie modernistycznym). Zajmował się ideą piękna, mitem artysty, świat traktował jako materiał do przetworzenia w poezji.
Oktostychy to ośmiowersowce, które są poetyckimi definicjami pojęć takich jak szczęście czy erotyk. Wyraża w tym tomie postawę skrajnego estetyzmu, posługuje się wyrafinowanym językiem i kunsztowną poetyką.
Przemianę przynosi tom Djonizje (1922) inspirowany ekspresjonizmem; wierszom patronuje antyczny bóg wina, płodnych sil natury i biologicznego rozwoju. Zmienia się tez język poetycki – słownictwo kolokwialne, potoczne i cywilizacyjne.
W tomach Kasydach zakończonych siedmioma wierszami (1925) oraz Księdze dnia i nocy (1929) problematyka filozoficzna, rozważająca bolesny wymiar życia ludzkiego.
Ewolucja jego poezji prowadzi do klasycyzmu. Powrót do Europy (1931) mówi o trwałych wartościach europejskiego dziedzictwa kulturowego.
*Antoni Słonimski – poeta buntu, demonstruje swoje ciągłe „niepogodzenie się” ze światem.
Sonety (1918) i Harmonia (1919) – nawiązują do sztuki parnasistowskiej. Wyróżnia je dbałość o doskonałą formę poetycką, tematyka nawiązuje do tradycji antycznej i biblijnej.
Czarna wiosna (1919) manifest ekspresjonizmu.
Zachwyt nad światem, życiem i wolnością.
W latach 30stych chętnie sięga do tradycji romantycznej. Dba o artyzm i doskonałość wiersza, Godzina poezji (1923). W Okno bez krat (1935) dostrzec można tonację katastroficzną.
POEZJA MARII PAWLIKOWSKIEJ – JASNORZEWSKIEJ
Zwana „pierwszą damą Skamandra” związana i zaprzyjaźniona z tą grupą, choć formalnie do niej nie należała.
Mistrzyni miniatury poetyckiej, poezja szczegółu, tworzyła wiersze epigramatyczne, zwieńczone dobitną pointą. Świat otaczający kobietę dwudziestolecia pełen był drobiazgów, bibelotów, kwiatów, wieczory pod znakiem dancingu – to świat przeniesiony do jej poezji. Nie jest to rejestracja tamtego świata – zawsze towarzyszy jej filozoficzna refleksja, myśl o przemijaniu, czasie, nieskończoności, starości.
Poezja intymna, wiersze – miniatury obrazujące świat przeżyć kobiety, jej uczucia, walkę o szczęście, zbiór drobiazgów, jaki ją otacza.
TOMY: Niebieskie migdały, Różowa magia, Pocałunki, Dancing, Szkicownik poetycki.
cfaniara