HISTORIA RETORYKI- RETORYKA DZIŚ
- Termin znany od 2tys lat, w kulturze śródziemnomorskiej
- umiejętność rzetelnego przekonywania w mowie i piśmie
- miała negatywne konotacje: posłowie, puste myśli
! pytanie retoryczne- było przez lata
↑
podtrzymuje pamięć o tej królowej nauk
Retoryka należała do sztuk wyzwolonych (artes liberale)
Dzieliły się na:
- triwium- z 3 przedmiotów o charakterze humanistycznym
- gramatykę- reguły łączenia wyrazów w większe całości
- retorykę
- dialektykę- sztuka prowadzenia sporów (obecnie erystyka)
- quadrivium- 4 elementy
- arytmetyka
- geometria
- muzyka
- astronomia
Lapella- stworzył podział i termin „sztuki wyzwolone”
- prawo
- medycyna – te kierunki wymagały zaliczenia sztuk wyzwolonych
- teologia
- malarstwo, rzeźba, architektura- techniki mechaniczne
♦
od 5 p.n.e.- do 3w.n.e.
w tym przedziale zdefiniowane są wszystkie pojęcia, skodyfikowane
Stolicą: Grecja ( szczególnie Ateny)
W starożytnej Grecji retoryka odgrywała istotną rolę
„Retoryka to mowa, która ma perswadować”- Cyceron
Perswazja zakłada możliwość wyboru.
Retoryka- stała się przedmiotem wykładania przez retorów
Nauczali sztuki wymowy (nie tylko warstwa brzmieniowa, ale mówienie)
Filipki- krytyczne mowy wg. drugiej osoby
Greccy Twórcy:
- Gorgiasz- (480- 380)
- Isokrates ( 436- 338) – był nauczycielem Demostenesa
- Arystoteles ( 384- 332 )- nauczyciel młodego Aleksandra Wielkiego
- Sokrates ( 469- 399)- mistrz prowadzenia dialogów
- Platon- (427-347)- uczeń Sokratesa
Przedmiot retoryki w Grecji różnił się od retoryki w Rzymie.
W Grecji- nastawiony na teorię
Wpływ na teorię mieli Sofiści.
- życie polityczne
- przyczyny rozwoju
- praktyka sądowa
Dwa ideały retoryczne w Grecji
- styl oratorski- ozdobny- prekursorem Gorgiasz
- prostota i zwięzłość- Lizjasz, Isokrates
Isokrates zasłynął z tego, że podzielił na części dzieło retoryczne
- inwencje- ogólnie temat
- dyspozycja- układ treści
- elokucja- sposoby oddawania myśli
Była sztuką pięknego mówienia
Była teorią wymowy jako kunsztu
Była sztuką argumentacji
- 5w. p.n.e. – Sofiści
- wędrowni
- uczyli obywateli jak żyć będąc uczestnikiem życia publicznego i polityki
( Gorgiasz i Protagoras- wcześni Sofiści)
- 4w. p.n.e.
W tym wieku byli krytykowani, że są pozbawieni etycznego jądra, że potrafią dowieść wszystkiego za pieniądze.
Krytyk Sofistów- Platon
(stworzył on własnie słowo Sofiści)
dziś sofistyka- jako nieuczciwa argumentacja
idee Greków przejął Starożytny Rzym
Rzymscy Myśliciele:
- Cyceron (106-43)
- Seneka Starszy (ok. 54 p.n.e.- 39 n.e.)
- Kwintylian (35- 100 n.e.)
Dzieła retoryczne:
- „Retoryka” Arystotelesa
- „Retoryka ad hellenizm”
- „De oratore”
- „O retoryce”- Cyceron
- Kształtowanie mówcy- Kwintylian
Kwintylian pisał już w tym jak powinno się ruszać, jakie gesty, itd. Mówił, że mówcą powinien być ktoś etyczny.
Oddziaływała w dużym stopniu na literaturę i poezję.
Była przedmiotem zainteresowania filozofów
Rzymska kładła nacisk na praktykę.
♦ Średniowiecze
Od 306 do 1453 – zdobycie Konstantynopola przez Turków
rozbieżności
co do tej daty
306- wstąpienie na tron Konstantyna
inni uważali, że 529- rok zamknięcia akademii Platońskiej
Wypracowano dwie odmiany retoryki:
- sztuka pisania listów
- sztuka kaznodziejstwa
W okresie cesarstwa sztuka uległa zwyrodnieniu.
Dzięki potrzebom kościoła retoryka się odrodziła.
- Grzegorz z Nazjanu
- Jan Złotousty
- Św. Augustyn
♦ Sumując, były trzy szkoły:
- grecka- tzw. grekohellenistyczną, nastawiona na teorię
- rzymska- nastawiona na praktykę
- bizantyjska- grecka szkoła retoryki średniowiecznej -nastawiona na problemy estetyki
♦ Humanizm
- nie stworzył nowej retoryki
- charakteryzował i nawiązywał do retoryki Cycerona
♦ Barok
- kwitło autorstwo
- mów było bez liku
- kunsztowne mowy
♦ XVIII.- Oświecenie
- odnowa retoryki
W tym czasie zapanował odwrót od retoryki stylistycznej. Ważna była wymowa oraz obywatelskie cechy mówcy.
1700-1773 Stanisław Konarski- Kolegium Nobilium- założyciel, reformator szkolnictwa
♦ XIX Klasycyzm
Stanisław Kostka- Potocki, wydał książkę o wymowie i stylu (1814- 16) 4 tomy
♦ Romantyzm
antyretotyczny
! ale co ciekawe- „Oda do młodości”- skonstruowana według zasad retoryki
♦ W XIXw. Retoryka upadła.
Została rozparcelowana na inne nauki.
Zaczęła wchodzić w nauki:
- stylistka
- w zakres ćwiczeń- w mówieniu i pisaniu
- w zakres pisania wypracowań
- deklamatoryki
- poetyki
♦ XX
1936r.- Amerykanim wydał „Nowa retoryka” Richards J.A.
I od tej książki zaczęła powstawać nowa retoryka, ale w oparciu o starą.
Dziedziny:
- językoznawstwo
- PR
-retoryka
SKUTECZNOŚĆ PRZEKONYWANIA
1. Zagadnienia technik operowania żywym słowem
2. Zasady funkcjonalnego i estetycznego posługiwania się językiem
3. Psychologiczne aspekty przekonywania
4. Metody praktycznego nauczania posługiwania się słowami
partes artis- części sztuki tekstu retorycznego
1. Inventio (invencja)
2. Disposito (dyspozycja, kompozycja)
3. Elocutio (elokucja, wykonanie- wspomniana stylistyka)
4. Memoriał ( zapamiętanie, pamięć)
5. Actio (pronuntiatio)
Ad. 1 INVENTIO
- Łączy byty myślowe ze słowami. Następuje tematyzacja. Mówca klasyfikuje rzeczywistość pozatekstową (problemy ważne i małoważne).
- Rzeczywistość pozatekstowa decyduje o wyborze mowy.
- jak skomponować wypowiedź
Ad. 2 DISPOSITO
ważna ze względu na:
- komunikację
- perswazyjną skuteczność
- efektywność
- tekst perswazyjny nie powinien być luźny
- argumenty oznaczone mocą, dlatego ważna jest kompozycja.
- kolejne elementy przewidziane
- dostosowanie wypowiedzi do okoliczności (rodzaj publiczności i jego audytorium intelektualne)
- nastawienie słuchaczy do mówcy
- wiedza na temat przedmiotu argumentacji:
1. wstęp- nie powinien przekraczać 15% całości
- nie zawsze jest potrzebny
(np. krótkie wystąpienie, 10 min przemowa w sejmie)
2. Przedstawienie problemu
- czym będę się zajmować, szczególnie gdy się nakłania
3. Podział
- zwięzły plan wystąpienia czy wypowiedzi
4. Argumentacja
- potwierdzanie i obalanie, uzasadnianie prawdziwości zdarzeń
a) nieartystyczna
- dowody pochodzą z faktów (np.. zeznanie świadków)
b) artystyczna
- odwołuje się do przykładów
5. Zakończenie
- ze względów logiczno- tekstowych wstęp i zakończenie mówią o tym samym,
- wstęp- łagodne wprowadzenie
- zakończenie- dramatyczny akcent
Ad. 3 ELOCUTIO
- wyrażenie myśli znalezionych i uporządkowanych
- teoria elocutio- jest katalogiem licencji, tzn. że jest licencja (w tym licencja poetica) nie oznacza pełnej wolności twórczej
- twórca porusza się w pewnych formach
Składa się z :
- figury retoryczne (patrz dalej)
- okres retoryczny- jest to zdanie na ogół złożone, wielomyślowe, ale tworzy całość intonacyjno treściową (podmiot….X….orzeczenie)
!Te trzy części wydzielono jako pierwsze
Ad. 4 MEMORIA
- techniki ćwiczenia pamięci i zapamiętywania
Dwa rodzaje pamięci:
- naturalna- dyspozycja wrodzona
- sztuczna- nemotechnika
Metoda skojarzeń- najstarsza forma zapamiętania
- te skojarzenia powinny być nawet absurdalne, niezwykłe a nawet obsceniczne
Ad. 5 ACTIO
- technika wygłaszania już gotowego przemówienia
- operowanie głosem ( barwa, doniosłość, wyrazistość, modulacja, poprawność)
- tekst powinien być przezroczysty
CELE RETORYKI
- skuteczna perswazja dokonywała się poprzez trzy rzeczy:
1. rozum- mowa na informować i pouczać
2. uczucia- mowa ma zachwycać
3. wola- ma poruszać do działania
PODSTAWOWE ZASADY SZTUKI RETORYCZNEJ
● Postulat ograniczoności
- żywy człowiek, organizm, wszystko przemyślane- jak to, żegłowa jest na górze
● Zasada stosowności
- takt retoryczny, w znaczeniu grzecznościowym
- w zależności od miejsca różnie się mówi
- przedmiot mówienia
- kultura mówienia
- cel
- miejsce
- zwyczaje odbiorcy
Zasada decorum- stosowności
- jest tożsama z nakazem świadomego i celowego posługiwania się środkami retorycznymi
FIRURY RETORYCZNE
1. Są to odstępstwa budowy wypowiedzi od budowy zwyczajowej
2. To posługiwanie się wypowiedzią w sposób odmienny od reguł zwyczajowych
np.
- powtarzanie wyrazów- anafora
Opinii się to nie podoba. Opinia chce inaczej.
- wygłaszanie opinii sprzecznych- genialny grafoman
- enfaza- bądź człowiekiem
- udawanie stawiania pytań- retoryczne
- litota- odgrywanie skromności lub niepewności
Między nimi zachodzi pewna różnica:
I. Figury słów- dotyczą formy
II. Figury myśli- dotyczą konspektów
III. Tropy- niezwykłe użycie jakiegoś słowa
Ad I.
● Figury powstałe przez przyłączenie
...
heaen