l Historia prasy polskiej przygotowa�na przez Pracowni� Historii Czasopi�-miennictwa Polskiego XIX i XX w. In�stytutu Bada� Literackich PAN stanowi syntetyczne uj�cie dziej�w polskiego czasopi�miennictwa od jego pocz�tk�w do roku 1945. Poszczeg�lne cz�ci Hi�storii prasy polskiej napisali autorzy wchodz�cy w sktad sta�ego zespo�u na�ukowego Pracowni oraz zaproszeni do udzia�u w wydawnictwie specjali�ci z innych o�rodk�w badawczych. Auto�rzy opracowa� oparli si� nie tylko na istniej�cej ju� literaturze naukowej, lecz r�wnie� na w�asnych badaniach �r�d�owych, kt�rych wyniki publikowane s� tutaj po raz pierwszy. Chronologicz�ny uk�ad materia�u, uwzgl�dniaj�cy te�rytorialny podzia� ziem polskich i pra�s� emigracyjn�, jak r�wnie� indeksy oraz bogaty materia� ilustracyjny u�a�twiaj� czytelnikowi orientacj� w tema�tyce. Ukaza�y si� dotychczas trzy cz�ci tego du�ego przedsi�wzi�cia wydawni�czego: Prasa polska w latach 1661 - 1864 (1976), Prasa polska w latach 1864 - 1918 (1976) oraz Prosa polska w latach 1918-1939 (1980). Obecnie oddajemy do r�k czytelnik�w cz�� czwart� � Prasa polska w latach 1939 � 1945. PRASA POLSKA 1939 -1945 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT BADA� LITERACKICH PRACOWNIA HISTORII CZASOPI�MIENNICTWA POLSKIEGO XIX i XX WIEKU HISTORIA PRASY POLSKIEJ pod redakcj� JERZEGO �OJKA PRASA POLSKA w latach 1939-1945 1000095746 WARSZAWA 1980 PA�STWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE 433818 AUTORZY Jerzy Jarowtecki, Jerzy MysliAski, Andrzej Notkowki ILUSTRACJE zamieszczone w tej pracy s� reprodukcjami ze zbior�w Centralneg* Archiwum KC PZPR, Biblioteki Narodowej w Warszawie i zbior�w prywatnych Janegc Jarowi eck�ego Copyright by Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980 ISBN 83-01-01728-7 Indeksy opracowa�a El�bieta Modrzewska Obwolut� projektowa� Andrzej Szonert Redaktor prowadz�cy Jadwiga Muszy�ska Redaktor techniczny Alina Kaczorowa Korektor Jawiga Szychowska Printed in Poland Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe Oddzia� w �odzi 1980 Wydanie I. Nak�ad 4720+280 egz. Ark. wyd. 22,25. Ark. druk. 12.JS. Papier druk. m/g�. kl. V, 63 g. 70X100. Oddano do sk�adania w li�stopadzie 1979 r. Podpisano do druku w pa�dzierniku 1980 r. Druk uko�czono w grudniu 1980 r. Zam. 2671/1100/79. O-123. Cena z� 80,� ��dzkie Zak�ady Graficzne. Zak�ad nr l ��d�, ul. Rewolucji 1905 r., nr 45 SPIS TRE�CI Od Redakcji ................... 7 Wst�p (Jerzy Jarowiecki, Jerzy My�li�ski) ........... 9 Jerzy Jarowieeki: Prasa w Polsce w latach 1939 - 1945 ....... 13 Prasa niemiecka na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy ... 13 Polityka prasowa w Generalnym Gubernatorstwie ....... 15 Prasa niemiecka wydawana w j�zyku polskim ........ 21 Prasa dla je�c�w wojennych i Polak�w na robotach przymusowych . . 33 Pocz�tki prasy konspiracyjnej � jej rozw�j ......... 36 Prasa S�u�by Zwyci�stwu Polski, Zwi�zku Walki Zbrojnej, Armii Krajo� wej, Delegatury Rz�du RP na Kraj .......... 46 Prasa SZSP, ZWZ i AK ............. 46 Prasa Delegatury Rz�du RP na Kraj ......... 56 Prasa Szarych Szereg�w .............. 63 Prasa �akcji N" ................. 65 Prasa konspiracyjna ruchu ludowego ........... 70 Prasa socjalistyczna ................ 85 Prasa demokratyczna i syndykalistyczna .......... 91 Prasa Stronnictwa Pracy. Pisma sanacji .......... 93 Prasa �obozu narodowego" .............. 96 Prasa Polskiej Partii Robotniczej i organizacji z ni� zwi�zanych ... 100 Konspiracyjna prasa �ydowska ............ 119 Czasopisma satyryczne, spo�eczno-kulturalne i literackie ..... 121 Prasa powstania warszawskiego (l sierpnia � 5 pa�dziernika 1944) . . 132 Jerzy Myilifiski: Polska prasa emigracyjna w latach drugiej wojny �wiatowej . 143 Prasa w j�zyku polskim w zachodnich republikach ZSRR w latach 1989-1945 ................. 144 Prasa polska w ZSRR w latach 1942-1946 ......... 140 Pokka prasa emigracyjna w pa�stwach ba�ka�skich ....... 148 Prasa wojskowa i cywilna na Bliskim Wschodzie i w Afryce .... 148 Prasa emigracyjna we Francji i na terenie Wielkiej Brytanii .... 149 Spis tre�ci Prasa wojskowa � obozowa w Europie Zachodniej w 1944 i 1945 r. . . 152 Tematyka publicystyki emigracyjnej na Zachodzie ....... 153 Andrzej Notkowski: Bibliografia ............. 156 Indeks nazwisk .................. 175 Indeks tytu��w czasopism ............... 185 OD REDAKCJI Prasa polska 1939 - 1945 jest czwart� i ostatni� cz�ci� Historii prasy polskiej � od jej pocz�tk�w do chwili powstania Polskiej Rzeczypospoli�tej Ludowej w roku 1944 i wyzwolenia wszystkich jej teren�w w pocz�t�kach 1945. Tworz�c razem ca�o��, poszczeg�lne cz�ci tego opracowania s� przeznaczone do lektury i korzystania wzajemnie niezale�nego; ka�da cz�� zawiera pe�n� dokumentacj� zagadnienia. Pracownia Historii Czasopi�miennictwa IBL PAN ko�czy na tym zlecone jej przez w�adze PAN � przed dziesi�ciu laty � zadanie przygo�towania pierwszej syntezy historii prasy polskiej. Wsp�czesne dzieje prasy polskiej musz� stanowi� odr�bny przedmiot bada�, a pe�na relacja i synteza tych dziej�w, przynajmniej do roku 1970, stanie si� mo�liwa po zgromadzeniu dostatecznej ilo�ci opracowa� wst�pnych, materia��w i dokument�w. Z natury rzeczy musi to zaj�� jeszcze wiele czasu. Pewnego wyt�umaczenia wymaga tytu� dzie�a nawi�zuj�cy do tytu��w cz�ci poprzednich. Nie by�y z pewno�ci� �pras� polsk�" gazety i czaso�pisma wydawane na ziemiach Pa�stwa Polskiego przez okupant�w. Mimo to w niniejszym opracowaniu czytelnik znajdzie m. in. r�wnie� histori� tzw. �prasy gadzinowej". Redakcja wysz�a bowiem z za�o�enia, i� ko�nieczne jest przedstawienie historii ca�ej prasy na ziemiach polskich, kt�ra w odno�nym okresie s�u�y�a spo�ecze�stwu � w jakikolwiek spos�b � jako �r�d�o informacji o wydarzeniach bie��cych. Tytu� nie ma wi�c �adnego znaczenia jako�ciowego czy warto�ciuj�cego. Przedstawione dzie�o oparte zosta�o przede wszystkim na w�asnych, �r�d�owych badaniach autor�w. Redakcja i autorzy zdaj� sobie spraw� z niedostatk�w tego opracowania, ufaj�c, �e dalsze niezb�dne badania nad dziejami prasy polskiej, r�wnie� okresu 1939 - 1945, wnios� wiele uzupe��nie� i sprostowa�. Jerzy �ojek WST�P Przygotowuj�c do druku kolejny tom Historii prasy polskiej, b�d�cy kontynuacj� rozpocz�tego ju� zamierzenia wydawniczego Pracowni His�torii Czasopi�miennictwa XIX i XX wieku Instytutu Bada� Literackich PAN, tom dotycz�cy prasy lat wojny i okupacji (lata 1939 - 1945), autorzy stan�li przed znacznymi trudno�ciami. Wynika�y one z r�nych przyczyn, przede wszystkim za� z faktu, i� �r�d�a do dziej�w konspiracji nie s� zbyt obfite, co wynika z charakteru tego rodzaju dzia�alno�ci, a istniej�ce � nie zawsze s� w pe�ni dost�pne. Stan bada� nad okresem okupacji hitlerowskiej w Polsce � mimo i� obfituje w coraz cenniejsze publikacje � nie stwarza jeszcze pe�nych mo�liwo�ci uj�cia ca�okszta�tu problematyki, kt�rej po�wi�cony jest ni�niejszy tom. Badania dziej�w konspiracyjnej prasy polskiej w okresie hitlerowskiej okupacji, prace badawcze nad pras� niemieck� na ziemiach polskich, w tym nad pismami wydawanymi w j�zyku polskim (tzw. �pra�sa gadzinowa"), a tak�e nad powstaniem i rozwojem prasy na emigracji znajduj� si� dopiero na etapie pocz�tkowym. Stan wiedzy o dzia�alno�ci propagandowej, a wi�c i o prasie konspiracyjnej r�nych �rodowisk, ugrupowa�, stronnictw i partii politycznych, jest niejednakowy. Przypomnijmy, �e we wszystkich okupowanych przez Niemcy hitle�rowskie krajach Europy, a tak�e w pa�stwach satelickich, w okresie II wojny �wiatowej istnia� i rozwija� si� z niespotykan� dot�d masowo�ci� konspiracyjny ruch oporu skierowany przeciwko nazistom. Pot�guj�cy si� terror hitlerowski w krajach podbitych sprawia�, i� ruch oporu i kon�spiracja stawa�y si� coraz powszechniejsze. Szczeg�lnie szeroki zasi�g mia�y one w Polsce, gdzie okupant stosowa� r�ne formy totalnego terro�ru, zmierzaj�cego do eksterminacji narodu polskiego, do wyniszczenia jego kultury materialnej i duchowej. Do walki z zamierzeniami moco�dawc�w III Rzeszy stan�o ca�e spo�ecze�stwo, a szczeg�lnie liczne r�ne organizacje polityczne i wojskowe, o r�nych pogl�dach i tendencjach 11 Wst�p 10 Wst�p ideowych. W wyniku samorzutnie pocz�tkowo organizowanego ruchu oporu powsta�o ponad 300 organizacji konspiracyjnych, kt�re z biegiem czasu ��czy�y si� w wielkie ugrupowania polityczne i wojskowe. W Pols�ce � podobnie jak w wi�kszo�ci kraj�w europejskich � konspiracyjny ruch oporu stworzy� w�asn� pras�, kt�ra sta�a si� istotnym narz�dziem walki. Wydawano pras� konspiracyjn� we wszystkich wielkich o�rodkach miejskich oraz w ma�ych miasteczkach czy wsiach, kt�re dot�d prasy nie wydawa�y, powielano gazetki w oddzia�ach partyzanckich z przeznacze�niem dla �o�nierzy-partyzant�w oraz dla ludno�ci obszar�w, na kt�rych te oddzia�y prowadzi�y swe operacje; ukazywa�a si� prasa konspiracyjna wydawana przez polskich �yd�w odizolowanych przez hitlerowc�w od pozosta�ej cz�ci spo�ecze�stwa w gettach; mieli swe gazetki powsta�cy Warszawy; podejmowano pr�by wydawania pism w obozach koncentra�cyjnych, pracy przymusowej i obozach jenieckich. Powsta�a prasa emi�gracyjna, wydawana przez centra polityczne na Wschodzie i Zachodzie Europy, w oddzia�ach wojskowych i miejscach ich stacjonowania. Ten stan rzeczy jest w�a�nie przyczyn� do�� powa�nych trudno�ci nakre�lenia ca�o�ciowego obrazu dziej�w prasy polskiej i wydawanej na ziemiach polskich w latach 1939 - 1945. Nie dysponujemy bowiem takimi �r�d�ami i zespo�em informacji, kt�re pozwala�yby nam w stopniu dosta�tecznym ustali� rozw�j tej prasy pod wzgl�dem ilo�ciowym, a tak�e jako�ciowym, poniewa� nie zachowa�y si� egzemplarze wielu tytu��w pism konspiracyjnych czy powsta�czych, a niekt�re zachowane s� dzi� ju� nieczytelne. Opracowano ju� co prawda podstawowe katalogi i zesta�wienia tytu��w pism podziemnych czy te� ukazuj�cych si� na emigracji, podj�to udane pr�by wyodr�bniania i oddzielnego om�wienia zespo...
kasiek790