Dogoterapia.pdf

Dogoterapia

Naturalna metoda wspomagania leczenia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych

Strona główna > Metody ‐ programy > Terapia pedagogiczna

Słowo dogoterapia powstało z połączenia dwóch angielskich słów: dog ‐ pies oraz therapy ‐ terapia.

Dogoterapia oznacza takie działanie w leczeniu i rehabilitacji, które przy

pomocy psów terapeutów ma na celu przywracanie zdrowia i dobrego

samopoczucia wszystkim ludziom, którzy tego potrzebują. Psy wywierają

pozytywny wpływ na ludzi. Ich obecność uspokaja i relaksuje, dlatego też

coraz częściej są wykorzystywane do pracy z osobami niepełnosprawnymi.

Spokój, ciepło, cierpliwość oraz chęć pracy z człowiekiem to cechy, które są niezastąpione

w rehabilitacji i leczeniu osób niepełnosprawnych intelektualnie i ruchowo. Dogoterapia to metoda

dająca również wspaniałe efekty w terapii osób samotnych, starszych. Główne działanie tego rodzaju

terapii kontaktowej polega na nawiązaniu psychicznej więzi ze zwierzęciem, co przyspiesza leczenie,

ułatwia przejście choroby, łagodzi jej trwałe skutki (zwłaszcza w sferze psychicznej).

Praca terapeutyczna z udziałem zwierząt z powodzeniem może się odbywać w:

l ośrodkach rehabilitacyjnych,

l ośrodkach terapeutycznych dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych,

l hospicjach,

l szkołach i przedszkolach specjalnych,

l internatach,

l placówkach służby zdrowia,

l ośrodkach wychowawczych,

l ośrodkach odwykowych, itp.

Dogoterapia nie jest skomplikowana. Polega po prostu na kontakcie dziecka z psim ciałem, z żywym, zdrowym, wypielęgnowanym właściwie,

przyjaznym stworzeniem, jego głaskaniu, karmieniu, pogoni za nim. Trudno znaleźć do niej przeciwwskazania. Jedynym może być chyba tylko

uczulenie na sierść, stąd dzieci korzystające z tej formy terapii powinny być pod kontrolą lekarza.

Zooterapia ‐ terapia z udziałem zwierząt

Do zooterapii, z której dogoterapia się wywodzi, wykorzystuje się różne gatunki zwierząt. Określenie

„terapia z udziałem zwierząt” pojawiło się po raz pierwszy w 1964 r. Użył go amerykański psychiatra

dziecięcy Boris Levision, który zaobserwował, że autystyczni pacjenci z ogromnymi trudnościami

w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami i osobami dorosłymi, niemal bez wysiłku zaprzyjaźniali się

z jego psem. Od czasu pierwszej publikacji tego autora w wielu krajach zaczęły powstawać

organizacje, których głównym celem stało się propagowanie terapii przy udziale zwierząt. Ich

przykładem może być amerykańska organizacja Delta Society. Powstałą ona w 1977 roku w Portland,

pod przewodnictwem Michaela McCulloch`a. Jest ona wiodącą międzynarodową organizacją zajmującą

się badaniem więzi pomiędzy ludźmi, a zwierzętami. Delta Society od samego początku kładła nacisk

na prowadzenie badań nad tym, dlaczego zwierzęta mają tak duże znaczenie dla większości ludzi,

a szczególnie dla ich zdrowia i poprawy samopoczucia. Wyniki badań przekonały naukowców,

że niektóre rasy psów doskonale wypełniają wymagania stawiane przez programy terapii przy udziale zwierząt. Dlatego też wyodrębniono działania

z ich udziałem jako dogoterapię.

Dogoterapia na świecie

Dogoterapia jest powszechnie wykorzystywana na świecie jako program Visiting Pets . Psy niemal

codziennie odwiedzają chorych w szpitalach, hospicjach i placówkach opieki społecznej,

ośrodkach dla narkomanów oraz w więzieniach.

Uregulowania prawne pozwoliły na wprowadzenie terapii kontaktowej z udziałem zwierząt jako

normalnego sposobu wspomagającego proces leczenia, zaś psy specjalnie szkolone posiadają

ujednolicony certyfikat , wydawany po uprzednim egzaminie sprawdzającym kwalifikacje psa do

pracy z chorymi. Istniejące organizacje w USA i Kanadzie od ponad 20 lat stosują dogoterapię

i odnoszą znaczące sukcesy.

Przykładem takich działań może być Program Pet Partners prowadzony na terenie USA.

Wykorzystuje się w nim różne zwierzaki typu: psy, koty, świnki morskie, króliki, kakadu, papugi,

kury, gęsi, konie, lamy, osły i wiele innych. Obecnie ponad 2500 zespołów Pet Partners działa

w 45 stanach USA i w 4 innych krajach, łącznie pomagając ponad 350.000 osobom, w ciągu roku. W ramach tego programu prowadzi się szkolenia

właścicieli zwierząt, którzy zdecydują się ze swoimi podopiecznymi odwiedzać osoby potrzebujące pomocy. Szkolenia prowadzone się na

specjalistycznych warsztatach, przez instruktorów Delty Society. Zwierzęta sprawdzane są pod kątem posłuszeństwa, agresywności i umiejętności

uczenia się.

Podobnym programem jest Animal ‐ Assisted Activities , który bazuje on na idei „spotkajcie

się i bawcie”. Jest to bardzo swobodna aktywność zespołów składających się z właściciela

i jego zwierzaka (najczęściej psa lub kota), którzy odwiedzają osoby chore i niepełnosprawne.

Kontakty te odbywają się według trzech podstawowych zasad:

l nie wyznacza się szczególnych korzyści leczenia dla kolejnych wizyt, a zadowolenie ze

spotkań jest spontaniczne;

l ochotnicy i prowadzący leczenie nie są zobowiązani do prowadzenia notatek z wizyt;

l spotkania trwają tak długo, jak wynika to z danej sytuacji i samopoczucia uczestników.

Przykładami niesienia pomocy przez AAA mogą być takie działania jak:

l Grupa ochotników raz w tygodniu przyprowadza swoje psy i koty do domu opieki;

l Indywidualne osoby przynoszą swoje psy, aby dzieci przebywające na długotrwałym leczeniu mogły się z nimi pobawić;

l Psy pokazują różne sztuczki przed pacjentami.

Innym programem działającym w USA jest Animal ‐ Assisted Therapy . Działa on podobnie do AAA, przy

czym w programie tym wyznacza się konkretne korzyści lecznicze dla każdej z wizyt oraz podczas całego

postępowania obserwuje się, mierzy i zapisuje poczynione postępy. Przykładem działalności AAT może być

sytuacja, w której wyszkolony pies podtrzymuje daną osobę przy chodzeniu, w asyście swojego opiekuna.

Dodatkowo pies swoją obecnością motywuje daną osobę do wykonywania różnych ćwiczeń. W Stanach

Zjednoczonych prowadzi się także specjalne szkolenia Service Dogs (Psy asystujące) przeznaczone dla psów

i dla osób niepełnosprawnych korzystających z ich pomocy (asysty).

Opisane działania nie są jakimś uniwersalnym

lekarstwem na wszystkie negatywne aspekty

niepełnosprawności, ale niewątpliwie są fizycznym

i psychicznym oparciem, a co ważniejsze, mobilizują

osoby niepełnosprawne do bardziej niezależnego życia.

W innych krajach również działają podobne programy.

Przykładowo francuska organizacja ANECAH ‐ korzystając z doświadczeń amerykańskiego

programu Service Dogs ‐ od 1990, zaczęła tworzyć w swoim kraju ośrodki szkoleniowe dla psów

asystujących. Działalność ich opiera się na bardzo ostrej selekcji szczeniąt, socjalizacji ich

w rodzinach zastępczych oraz odpowiednim szkoleniu, po zakończeniu którego (6 ‐ 8 mies.) pies

musi umieć wykonać od 50 do 80 komend, wykonywanych w różnych okolicznościach i wydawanych

przez różne osoby. Zarówno psy ‐ przewodniki, jak i psy asystujące są przekazywane bezpłatnie osobom niepełnosprawnym na całe życie, jednak

prawnie pozostają własnością stowarzyszenia.

Dogoterapia w Polsce

W Polsce dogoterapia wciąż jest mało popularna i nieliczne organizacje zajmują się nią. Na

potrzeby Trójmiasta utworzono grupę DOGTOR. Więcej informacji znajdziesz pod adresem:

http://www.dogtor.glt.pl/ Wspaniałe sukcesy z zastosowania dogoterapii posiada również

Centrum Rehabilitacji w Kościanie.

Dogoterapią zajmuje się także Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym „Przyjaciel”.

Kontakt: Nina Bekasiewicz; tel.0601 334 044; e‐mail: n.bekasiewicz@przyjaciel.pl

01‐485 Warszawa, ul. Radiowa 9 m.36 Zobacz także: http://www.przyjaciel.pl/index.html .

Polscy terapeuci również zajmują się:

l specjalnym szkoleniem i przygotowaniem psów do terapeutycznej pracy z osobami

niepełnosprawnymi, chorymi, umierającymi, samotnymi, z zaburzeniami psychicznymi;

l rozwijaniem nowych form rehabilitacyjno‐terapeutycznych z udziałem psów i innych zwierząt.

Dogoterapię można prowadzić w większych grupach , wówczas oddziaływanie terapeutyczne odbywa się poprzez zabawę, karmienie, prowadzenie psów,

itp. Zajęcia mogą odbywać się także indywidualnie (także w domu). Wtedy prowadzi się konkretne ukierunkowane ćwiczenia, na przykład ruchowe,

połączone z masażem. Terapia z u działem psów jest w jest w Polsce czymś nowym, stąd rodzice niekiedy sceptycznie do niej podchodzą, obawiając

się agresji ze strony zwierzęcia. Przełamanie bariery nieufności wymaga czasu.

Ćwiczenia i zabawy z zastosowaniem psów

Istnieją trzy podstawowe grupy ćwiczeń z udziałem psa:

Ćwiczenia przeznaczone do pogłębienia więzi psychicznej i rozwoju dzieci niepełnosprawnych, upośledzonych umysłowo lub mających inne

zaburzenia psychiczne.

Ćwiczenia fizyczne z udziałem zwierząt przeznaczone dla upośledzonych ruchowo. Wszystkie ćwiczenia działają zarówno na psychikę jak i na

rozwój fizyczny dziecka.

Czynności, które mają na celu:

l socjalizację i uwrażliwienie (młodzież trudna, dzieci agresywne, więźniowie, narkomani)

l ułatwienie znoszenia samotności ‐ pensjonariusze domów opieki społecznej, chorzy w szpitalach, hospicjach

l czuwanie przy końcowych etapach życia ‐ hospicja

l nauka postępowania ze zwierzęciem ‐ młodzież szkolna, przedszkola, domy dziecka, itp.

l przynoszenie radości poprzez pokazywanie sztuczek ‐ wszystkie w/w placówki

l inne, które w jakikolwiek sposób przyczynić się mogą do poprawy zdrowia chorego

Wszystkie ćwiczenia można stosować w zależności od wieku pacjenta. Założeniem programu dla dorosłych jest nauka opieki i odpowiedzialności za

zwierzę. Dlatego ważna jest rola przewodnika, który opowie jak dbać o psa (lub kota), nauczy odpowiednich zachowań. Wybór ćwiczeń jest praktycznie

nieograniczony, ale ich różnorodność zależy tylko od wyobraźni prowadzącego psa i zachowań samych pacjentów takiej terapii.

Oto kilka przykładów:

Oto kilka przykładów:

Przywoływanie psa do siebie, wskazywanie części ciała psa i ich nazywanie lub odliczanie ‐ zabawy rozwijają słownictwo oraz motywują dzieci

do mówienia.

Kontakt wzrokowy i dotykowy oraz rozmowa z psem. Dzieci leżą a pies chodzi między nimi. Dotykanie wyznaczonych przez prowadzącego części

ciała psa: głaskanie, przytulanie, czesanie psa, próby wydawania komend psu (dot. psów posłusznych, a przewodnik musi być pewny, że pies

wykona komendę wydaną przez dziecko). Dodatkowo takie zajęcia mogą służyć temu, by móc wytłumaczyć dzieciom, iż ich dotyk może sprawiać

zwierzakom ból i dlatego należy zachowywać się ostrożnie i delikatnie.

Podawanie pokarmu z ręki. Karmienie psów suchą karmą. Dziecko musi wziąć karmę do ręki, przywołać psa i utrzymać rękę tak, by pies mógł

zejść to co dziecko ma w dłoni, szczególnie warto to robić gdy dziecko ma przykurczone piąstki i nie może ich samo rozprostować, gdyż pies

swoim nosem pomaga dziecku wyegzekwować ten ruch).

Prowadzenie psa na smyczy. U dzieci, które nie potrafiących chodzić samodzielnie, można podjąć próby chodzenia (podnoszenia się)

z asekuracją psa. Dla dzieci, które nie robią tego na co dzień jest to wielkie przeżycie i wykonując je są tak zaabsorbowane, iż zapominają

o swoich ograniczeniach, które zazwyczaj hamują ich aktywność.

Próby przejścia pod psem (pies nie może się poruszyć, gdyż może to spowodować zniechęcenie dziecka do ćwiczeń).

Próby leżenia na grzbiecie psa (tylko z łagodnymi i spokojnymi psami), kołysanie, spacer na psie, jazda w zaprzęgu.

Aport. Dzieci bawią się małą piłką podając ją jeden do drugiego. Następnie jedno dziecko siada na aporcie, a pies wskazuje dziecko

szczekaniem.

Naśladowanie zabaw psa. Dziecko trzyma obręcz typu hulahop, a pies przechodzi przez nią. Wskazywanie, naśladowanie i nazywanie czynności

wykonywanych przez psa: leżenie, stanie, siedzenie, spanie, podawanie łapy. Następnie dzieci pokazują jak pieski biegają, aportują, uczą się

służyć (przysiad z oparciem o ścianę), idą na spacer z panem.

Pociąg: pies ‐ lokomotywa, a dzieci ‐ wagoniki. Inne swobodne lub tematyczne zabawy z psem dające dzieciom radość: głaskanie, przytulanie,

gonienie się z psem, rzucanie piłki itp.

"Pieski w budzie". Dzieci na komendę pieski na spacer chodzą na czworakach po sali. Na komendę „pieski do budy” ‐ dzieci idą na wyznaczone

miejsce. Dla odpoczynku i zabawy można wprowadzić naukę służenia, proszenia o jedzenie itd. (naśladowanie psa)

Chodzenie z psem na smyczy. Dla dzieci, które nie robią tego na codzień jest to wielkie przeżycie i wykonując je są tak zaabsorbowane, iż

zapominają o swoich ograniczeniach, które zazwyczaj hamują ich aktywność);

Liczba zabaw z psem jest wprost nieograniczona. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że w niedalekiej

przyszłości powstaną polskie specjalne programy ćwiczeń, które byłyby dostosowane do danej

niepełnosprawności, a ich podstawowym elementem byłby kontakt z psem lub kotem. Bardzo

ważnym elementem psiej terapii jest śmiech. Pies, jak rzadko które zwierzę, potrafi dostarczać

wielu radosnych chwil. Dla ludzi, którzy w swoim życiu spotykają mało radości, każda chwila

śmiechu jest na wagę złota. Śmiech to przecież doskonała forma masażu, ale również silny

bodziec do pozytywnego myślenia i poprawy nastroju.

Prowadząc zajęcia lub zabawy dogoterapeutyczne nie należy puszczać psa „na żywioł”,

ani dzieciom pozwalać na zbyt swobodne igraszki ze zwierzęciem. Nad wszystkim powinien czuwać

doświadczony terapeuta.

Oprócz ćwiczeń fizycznych, które dzieci

wykonują mimochodem, bawiąc się z psami, czują się akceptowane, potrzebne, lubiane

i ważne. Stają się bardziej śmiałe, otwarte, nie boją się psów i przestają bać się ludzi. Nawet

dzieci niemówiące próbują nawiązać kontakt ze zwierzęciem ‐ wokalizują tak jak potrafią,

podejmują próby naśladowania głosu i komend terapeuty, by uzyskać podobny efekt zabawy

z psem. Niektóre dzieci niepełnosprawne po dłuższej dogoterapii znacznie usprawniły ruchy

dłoni.

Jednakże trzeba pamiętać, że w przypadku dzieci niepełnosprawnych liczą się najmniejsze

postępy. Czasem może to być najprostsza reakcja, np. uśmiech, wodzenie wzrokiem za psem,

próba pogłaskania, czy próby przywołania do siebie ukochanego czworonoga. Zdarza się,

że pies ułatwia nawiązanie z dzieckiem pierwszego kontaktu lub pierwszych form współpracy

i współdziałania. A zatem dogoterapia wskazana jest w pracy z dziećmi autystycznymi

i upośledzonymi umysłowo. Dogoterapię można przeprowadzać również w domu. Rasa psa nie

jest tu najważniejsza, istotny jest kontakt i miłość dziecka do zwierzęcia, która powstaje w bliskim z nim kontakcie.

ABC psa terapeuty

Rasa psa

Teoretycznie pies każdej rasy po odpowiednim przeszkoleniu nadaje się do dogoterapii. Jednakże niektóre rasy są bardziej wskazane ze

względu na usposobienie. Najbardziej preferowane są: Retriviery, Nowofundlandy, Bernardyny, Husky, Alaskany Malamute, Samojedy, Collie,

Bernieńskie, Psy Pasterskie, Owczarki Niemieckie, Border Collie, Labladory, i wszystkie psy ras uważanych za łagodne. Mogą to być również

kundelki.

Wiek psa

Szkolenie zaczyna się od chwili przybycia psa do domu. Po rozmowie z doświadczonym treserem można ustalić odpowiedni moment na

rozpoczęcie tresury posłuszeństwa.

Wygląd i rozmiar psa

Wielkość psa raczej nie gra roli, ale niektórzy boją się zbyt dużych psów, wówczas doskonale sprawdzają się małe pieski.

Zdrowie psa

Pies terapeuta musi mieć wykonane wszystkie obowiązkowe szczepienia według kalendarza szczepień. Stan fizyczny psa nie może budzić

żadnych zastrzeżeń, a zatem musi być czysty

Odpchlony i odrobaczony, wyczesany i posiadać zdrowe uzębienie.

Cechy charakteru

l spokojny temperament, usposobienie

l tolerancyjny

l bezwzględnie łagodny

l pewny siebie

l lubiący być poza domem

l lubi człowieka bardziej niż psy

l lubi być pieszczony i dotykany

l współpracujący

l uległy

l posłuszny

l potrafiący się opanować

l odporny na stres

l cierpliwy

Podstawowe standardy szkolenia psa terapeuty

1. Szkolenia trwa minimalnie 3 miesiące w czasie, których odbywa się 50 godzin zajęć pod okiem tresera.

2. Pies co 24 godziny musi odbyć spacer, w czasie którego napotka obcych ludzi.

3. Pies powinien umieć wykonywać podstawowe komendy posłuszeństwa z komendami głosowymi lub/i optycznymi, np.: siadu, warowania,

przychodzenia do nogi, chodzenia przy nodze bez smyczy i ze smyczą)

4. Pies nie może:

l przejawiać agresji

l szczekać bez wyraźnej potrzeby

l gryźć,

l wyć bez powodu

l skakać na obcych, żebrać o karmę

l obwąchiwać obcych

5. Pies powinien być szkolony 5 razy tygodniowi w tym raz pod okiem tresera.

6. Niedopuszczalne jest szkolenie na własną rękę bez porozumienia z treserem psów.

7. Niedopuszczalne jest szkolenie psa terapeuty w kierunku agresji i obrony.

8. Przed przystąpieniem do szkolenia pies powinien być szczepiony i odrobaczony.

9. Niedopuszczalne jest szkolenie psa podczas choroby. Nie szkoli się też suki w ostatnich tygodniach ciąży, podczas karmienia szczeniąt

oraz w czasie rui.

10. Przewodnik bierze na siebie wszystkie konsekwencje wynikające ze szkolenia psa terapeuty.

Po zakończeniu odpowiedniego szkolenia pies terapeuta na podstawie testu TDI ‐ Therapy Dog International musi przejść tzw. test końcowy ‐ PIES

TERAPEUTA

1. Akceptacja nieznajomego

Test pokazuje czy pies będzie pozwalał przyjaznemu, wobec psa obcemu zachowywać się, rozmawiać z przewodnikiem, gestykulować w normalny

dla siebie sposób. Pozorant i przewodnik uściskają sobie ręce, wymieniają życzliwości. Pies nie może pokazywać strachu, agresji,

zniecierpliwienia nie może podejść do pozoranta.

2. Siedzenie na miejscu podczas pieszczenia.

Test pokazuje czy pies w czasie zdawania pieszczot pozwoli przyjaznemu obcemu głaskać i pieścić się na całym ciele. Pies siedzi w pobliżu

przewodnika. Pozorant podchodzi i zaczyna głaskać psa po głowie potem na reszcie ciała. Pies może także stać lub leżeć. Pies nie może

okazywać żadnych oznak strachu, rezerwy w stosunku do pozoranta, zniecierpliwienia.

3. Akceptacja zabiegów pielęgnacyjnych.

Pies musi akceptować zabiegi pielęgnacyjne. Umiejętność przydatna dla przewodnika, szczególnie w czasie wizyty u weterynarza.

4. Chodzenie bez smyczy na terenie otwartym

Test pokazuje czy przewodnik ma kontrolę nad psem. Pies może iść dowolnie po prawej lub po lewej stronie. Trasa obejmuje 2 skręty w prawo,

2 w lewo, zwrot w tył. W czasie pokonywania trasy jedno zatrzymanie między jednym a drugim końcem trasy. Pies nie musi siedzieć w czasie

przystanku.

5. Przechodzenie w tłumie.

Test pokazuje czy pies potrafi przejść bez zawahania w tłumie ludzi, w centrum miasta i czy przewodnik ma kontrolę nad psem. Pies

i przewodnik idą na luźnej smyczy przez grupkę ludzi. Pies może okazywać zainteresowanie obcymi nie wolno mu jednak skakać, bać się,

wyrywać, szczekać, okazywać agresji i wstydu. Przewodnik ma prawo chwalić psa, zachęcać głosem do przejścia.

6. Siadanie na komendę i zostawanie.

Pies może warować zamiast siedzieć. Dozwolona zmiana pozycji w czasie wykonywania ćwiczenia. Najważniejsze by pies nie odszedł z miejsca,

na którym miał czekać na przewodnika. W czasie, gdy pies czeka na przewodnika pozorant przechodzi obok psa kilkakrotnie pies nie może

ruszyć się z miejsca.

7. Przychodzenie na komendę.

a. Pies zostaje. Przewodnika odchodzi na odległość 5 metrów i woła psa. Gdy pies nie przychodzi dozwolone zachęcenie.

b. Pies w czasie zostawania pozorant pieści psa, rozprasza go ‐ pozorant przywołuje psa

8. Reakcja na drugiego psa.

Sztuka zachowania się w stadzie. Dwóch przewodników z psami staje naprzeciw siebie, ściskają sobie dłonie, rozmawiają. Psy nie powinny

okazywać nic więcej poza normalnym zainteresowaniem. Agresja kończy test.

9. Reakcja na przeszkadzanie.

9. Reakcja na przeszkadzanie.

Test pokazuje czy pies jest pewny siebie w sytuacji, gdy nie ma zapewnionego spokoju i skupienia. Przeszkadzanie hałasu ulicy, dzieci, klakson,

spadająca z półki książka, rowerzysta. Pies powinien okazywać naturalne zainteresowanie, lecz nie może wpadać w panikę, szczekać, gonić,

uciekać, być agresywnym.

10. Reakcja na sprzęt medyczny

Pies nie powinien bać się pachnącego inaczej, wydającego nieznajome dźwięki sprzętu medycznego. Pies powinien akceptować kule, balkonik,

wózek inwalidzki, kroplówkę itd.

11. Niepodejmowanie znalezionego pokarmu

Przewodnik prowadzi psa na luźnej smyczy. Na ziemi leżą smakołyki. Pies nie może podejmować pokarmu z ziemi.

12. Akceptacja odruchów chorych.

Obserwacja reakcji psa na odruchy chorych ‐ kaszel, padaczka, kichanie, drżenie rąk, nietypowe chodzenie, ciężki oddech, drgawki.

13. Akceptacja chwilowej nieobecności przewodnika.

Test pokazuje czy pies może zostać z obcą osobą na kilka chwil. Powinien się jej słuchać ‐ okazywać dobre maniery. Pozorant podchodzi do

przewodnika i psa i mówi np. coś takiego „Czy mogę popilnować twego psa?” i chwyta smycz. Przewodnik znika na kilka chwil. Pies nie musi

pozostać w miejscu, ale nie może wyć, piszczeć, szarpać się.

14. Sztuczka

Prezentacja dowolnej sztuczki jaką potrafi wykonać pies na komendę.

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz

Strona główna > Metody ‐ programy > Terapia pedagogiczna

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: