Aldiss Brian W.
Jak jeden mąż
Cztery lata po tym jak Anna Boleyn została ścięta w londyńskim Tower, w rodzinie Gladwebb przyszło na świat dziecko – niezwykłe dziecko.
Tego ranka cztery osoby czekały w zimnym przedsionku sypialni milady, gdzie odbywał się poród – matka milady, ciotka , szwagierka i paź. Mąż milady, młody Sir Frank Gladwebb, był nieobecny – przebywał na polowaniu. W końcu nadszedł długo oczekiwany moment, gdy położna pośpieszyła ogłosić oczekującej pod drzwiami czwórce, że Wszechmogący (który ostatnio przeszedł na protestantyzm) uznał za stosowne pobłogosławić milady synem.
– Czemuż zatem nie słyszymy płaczu tego dziecięcia, kobieto? – oburzyła się matka milady, Cynthia Chinfont St. Giles i stanowczym krokiem weszła do komnaty córki. Tam też powody, dla których dziecko nie płakało, stały się zrozumiałe: dziecko spało.
Pozostało w tym „śnie” przez 19 lat.
Cierpliwość nie była dominującą cechą charakteru młodego Sir Franka. W tym tak ambitnym okresie historycznym Sir Frank cierpiał właśnie z powodu ambicji i wszystko, co stało między nim a karierą było natychmiast usuwane z drogi. Przerwanie polowanie tylko po to, by zobaczyć pierworodnego w stanie śpiączki bynajmniej nie ucieszyło Sir Franka. Sytuacja została jednak załagodzona narodzinami drugiego syna w rok później i trojga następnych dzieci w ciągu czterech kolejnych lat. Całe to potomstwo prezentowało się jak najbardziej normalnie, a jeden z chłopców przyjął później święcenia kapłańskie i został w ostateczności opatem St. Duckwirt, gdzie symonia uzupełniała i tak już obfite dochody.
Śpiące dziecko spało i rosło. Poruszało się we śnie, czasami ziewało i nie gardziło butelką mleka. Sir Frank trzymał je w pokoju gdzieś na tyłach rezydencji i wyznaczył do opieki nad swoją latoroślą służącą o imieniu Nan i wyglądzie wiedźmy. W chwilach ślepego gniewu, lub też gdy był pijany, Sir Frank zarzekał się, że przeszyje dziecko mieczem, lecz były to czcze słowa, o czym przekonali się wkrótce jego bliscy. Między Sir Frankiem a śpiącym dzieckiem istniała dziwna więź. Chociaż więc widywał je rzadko, nigdy o nim nie zapominał.
W dniu trzecich urodzin dziecka Sir Frank poszedł je zobaczyć. Leżało na środku łoża z baldachimem, a na jego twarzyczce malował się spokój. Kierowany przypływem tkliwości Sir Frank wziął je na ręce i pokołysał, słabe i bezbronne, w ramionach.
– To śliczny chłopaczek, panie – rzekła Nan. W tym momencie dziecko otworzyło oczy i wlepiło je w twarz ojca. Z okrzykiem przerażenia Sir Frank przechylił się do tyłu, niby odrzucony, przygnieciony rozmiarem tego niezwykłego wydarzenia. Runął na łóżko, trzymając dziecko tak, by nie zrobić mu krzywdy. Kiedy odurzenie minęło, spojrzał na syna i zobaczył, że jego oczy są już zamknięte. I takimi pozostały przez dość długi czas.
Mijały kolejne wiosny i zimy panowania dynastii Tudorów. Śpiące dziecko nie widziało ani jednej z nich. Wyrosło w tym czasie na przystojnego młodzieńca, który otrzymał teraz służącego. Jednak jego oczy nie otwierały się nigdy, może z wyjątkiem rzadkiej okazji, gdy jego ojciec – zajęty teraz na dworze królewskim – przychodził w odwiedziny. Z powodu słabości, jakie nawiedzały Sir Franka w tym okresie, ograniczał on te wizyty do minimum.
Zmarł dobry król Henryk, sukcesja przeszła w ręce kobiet i dzieci, Sir Frank wstąpił w służbę Roberta Devereux, hrabiego Essex, a w roku koronacji Elżbiety śpiące dziecko obudziło się.
Sir Frank, czterdziestojednoletni teraz mężczyzna, cieszący się ogólnym poważaniem, przybył, żeby zobaczyć pierworodnego po raz pierwszy od trzydziestu miesięcy. Na łożu z baldachimem leżał młodzieniec lat dziewiętnastu, na którego policzkach sypał się pierwszy zarost będący zapowiedzią brody równie eleganckiej jak u jego ojca. Służącego nie było w komnacie.
Czując dziwne zaniepokojenie, tak jakby coś nieokreślonego czaiło się tuż pod powierzchnią jego świadomości, Sir Frank podszedł do łóżka i położył ręce na ramionach chłopca. Wydawało mu się, że stoi na skraju przepaści.
– Frank – wyszeptał, bo śpiące dziecko nosiło jego imię. Frank, dlaczego się nie budzisz?
W odpowiedzi na te słowa oczy młodzieńca otworzyły się. Charakterystyczne dla nich nieprzytomne spojrzenie zniknęło jak płomień zdmuchniętej świecy. Sir Frank uświadomił sobie, że patrzy w swoje własne oczy.
Uświadomił sobie coś więcej.
Odkrył nagle, że jest dziewiętnastoletnim młodzieńcem, którego, jestestwo pozostawało dotychczas w zamknięciu. Odkrył, że może usiąść, przeciągnąć się, przejechać ręką po włosach i krzyknąć: „Na Boga!”. Odkrył, że może wstać, popatrzeć na kipiący zielenią świat za oknem, a potem odwrócić się i spojrzeć na samego siebie.
A w tym samym czasie „on sam” oglądał całe to przedstawienie swoimi własnymi oczyma. Drżąc, ojciec i syn usiedli razem na łożu.
– Co to za czary? – wykrztusił Sir Frank.
To nie były czary, a przynajmniej nie w tym sensie, w jakim rozumiał je dziedzic Gladwebb. Po prostu zdobył on jeszcze jedno ciało dla własnego ego. Nie był to taki przypadek, w którym dusza wybiera sobie od czasu do czasu inne ciało. Sir Frank był w obydwu ciałach jednocześnie. Bo kiedy syn odzyskał w końcu świadomość, była ona świadomością jego ojca.
Tegoż dnia i przez kilka następnych, podczas gdy całe domostwo radowało się przebudzeniem młodego panicza, Sir Frank przeprowadzał ostrożne eksperymenty ze swoim nowym ciałem i odkrył, że potrafi on robić wszystko to, co on sam potrafił: potrafiło jeździć konno, uprawiać szermierkę i uprawiać miłość z dziewką kuchenną; zaiste, potrafiło robić te rzeczy lepiej niż stare ciało, które w miarę upływu lat zaczynało już trochę tracić swoją dawną giętkość. Jego doświadczenie i wiedza służyły teraz w równym stopniu drugiemu ciału. Sir Frank był właściwie dwiema osobami równocześnie.
Późniejsze pokolenia byłyby zapewne w stanie wytłumaczyć ten fakt Sir Frankowi, chociaż wyjaśnienie to operowałoby terminami, których nasz bohater mógłby nie zrozumieć. Mimo że wiedział on wystarczająco dużo o teorii dziedzicznych cech i podobieństwa w rodzinie, nikt nie potrafiłby sprawić, by zrozumiał zawiłości nauki o chromosomach, które niesie ze sobą powyższa teoria. Nie chodzi tu bynajmniej o takie powierzchowne sprawy jak kolor włosów i temperament. Jest to kwestia tajemnej wiedzy o tym jak oddychać, jak poruszać mięśniami i układem kostnym, jak dojrzewać, jak zapamiętywać, jak kierować procesami myślowymi – kwestia nieskończonej liczby czynności, które trzeba sobie przyswoić po to, by wznieść się ponad poziom życia jamochłonów.
Dziwaczny chromosom Sir Franka sprawił, że poznał on nie tylko normalne procesy ludzkiego życia, lecz takie tajemnicę swojej świadomości.
Było to niesamowite. Być w dwóch miejscach jednocześnie i robić dwie zupełnie inne rzeczy. Było to niesamowite, lecz bynajmniej nie kłopotliwe. Sir Frank miał po prostu dwa ciała uzupełniające się i zgrane ze sobą niczym dwie ręce.
Frank II używał życia na całego: młodość i doświadczenie, zdolność przewidywania i młodzieńczy wygląd połączone zostały jak nigdy przedtem. Taka kombinacja była nie do odparcia. Dziewicza królowa dobiegająca wówczas trzydziestki wezwała go kiedyś przed swoje oblicze i westchnęła głęboko. Następnie, schwyciwszy spojrzenie hrabiego Essexa, oddaliła od siebie pokusę, wysyłając młodego Franka w służbę dyplomatyczną na dwór swojego szwagra Filipa.
Frank II polubił Hiszpanię. Stolica króla Filipa była o wiele weselsza, cieplejsza i posiadała klimat zdrowszy od londyńskiego. Uroki i radości obydwu dworów królewskich, przeżywane jednocześnie, mogły niejednego przyprawić o zawrót głowy. Sytuacja ta była niezwykle korzystna: wspólna świadomość Franka I i II była bezkonkurencyjnie najlepszym środkiem komunikacji pomiędzy zwaśnionymi państwami i przynosiła niezłe dochody. Frank nie zdradził nikomu swojej tajemnicy, jakkolwiek nie taił, że posiada armię zręcznych szpiegów, którzy bez żadnego ryzyka podróżują między Anglią a Hiszpanią. Dzięki temu Frank cieszył się wielkimi względami zarówno lorda Burleigha, jak i księcia Mediny Sidoni.
Bycie dwiema osobami równocześnie było zajęciem tak fascynującym, że Frank I nie spieszył się zbytnio z dokonaniem systematycznej analizy ukrytych możliwości płynących z jego sytuacji. Pechowy upadek z konia dał mu jednak w końcu szansę dłuższej medytacji. I nawet wtedy Sir Frank mógł był opuścić jakiś ważny punkt, gdyby nie pewne wydarzenie, które miało miejsce w Madrycie.
Urodził się Frank III.
Frank II przekazał światu zdradziecki chromosom przez pewną hiszpańską kurtyzanę. Dziecka, które nazwano Sancha, nie trapiła żadna śpiączka. Pokrzykiwało ono zdrowo od samego początku, tak jakby urągało powadze tajemnicy, która niczym zasłona strzegła prawdy o jego narodzinach. No i oczywiście dziecko to posiadało wspólną świadomość swojego ojca i dziadka.
Było to doprawdy przedziwne uczucie, otwieranie nowej księgi życia i poznawanie świata przez całą słabość i bezradność wieku dziecięcego. Frank I przeżywał wiele frustracji, lecz zarazem ileż radości! – wystarczy wspomnieć o intymnej bliskości z uroczą mamusią.
Te narodziny uświadomiły Frankowi pewien fakt: tak długo jak chromosom reprodukował się sam w wystarczających ilościach – Frank był nieśmiertelny! Kwestia ta nie przedstawiała się jemu, żyjącemu w czasach o niewielkich osiągnięciach naukowych, tak jasno, lecz rozumiał ją wystarczająco dobrze, by dostrzec możliwość przenoszenia własnej świadomości z pokolenia na pokolenie.
Tak się szczęśliwie złożyło, że Frank wydał jedną ze swoich córek za architekta nazwiskiem Tanyk. Ze związku tego przyszła na świat dziewczynka mniej więcej w dwa tygodnie po narodzinach Franka III (jego dziadek prawie nigdy nie myślał o nim jako o Sanchy). Frank I i Frank II uzgodnili, iż Frank III powinien przybyć do Anglii i poślubić pannę Tanyk, gdy tylko obydwoje znajdą się w odpowiednim wieku żywotny chromosom z pewnością spał przyczajony w ich organizmach i powinien ujawnić się w następnym pokoleniu.
W związku z tym, że pogorszyły się stosunki między Anglią i Hiszpanią, Frank II powrócił wkrótce do domu wraz z Frankiem III grającym rolę jego pazia. Owoce kilku innych romansów pozostały ze swoimi matkami – żadne z tych dzieci nie posiadało wspólnej świadomości, w ich żyłach płynęła tylko dobra angielska krew.
Frank II przebywał był w kraju ojczystym zaledwie kilka miesięcy, gdy jedna z zaprzyjaźnionych dam obdarzyła go Frankiem IV. Frank IV był dziewczynką, ochrzczoną imieniem Berenice. Śpiączka, która nie opuszczała Franka II przez tak długi okres jego życia, nie dotknęła ani Berenice, ani żadnego z jego potomków:
Narodziny Berenice wymagały od Franka konieczności przystosowania się do zupełnie nowej sytuacji, która wynagrodziła mu wszystkie trudności: Frank był pierwszym mężczyzną w dziejach ludzkości patrzącym na świat z punktu widzenia kobiety.
Wydarzenia następowały jedno po drugim. Zmarła żona Sir Franka. Opactwo St. Duckwirt kwitło. Frank II wyruszył na zamorską wyprawę do kolonii hiszpańskich w Ameryce. Wielka Armada natomiast wyruszyła ku angielskim brzegom i została odparta. A następnego roku Frank III (Sancha), ze swoim hiszpańskim wyglądem i angielską fortuną, zdobył rękę Rosalynd Tanyk, tak jak to zostało wcześniej uzgodnione. Kiedy jego ojciec powrócił z Nowego Świata (z angielskim wyglądem i hiszpańską fortuną) zdążył akurat w sam raz, by zobaczyć ślub swojej córki Berenice, alias Franka IV.
Frank I był już wtedy posiwiałym starcem i rezydował na wsi. Podczas gdy doznawał wątpliwych uroków starczego żywota we własnym ciele, przeżywał wiek średni w ciele syna oraz rozkosze małżeństwa obojga wnucząt.
Sir Frank czekał niecierpliwie na owoce małżeństwa Franka III (Sanchy) z jego kuzynką Rosalynd. Potomstwa było tam dość! Jedno dziecko w roku 1590. Bliźnięta w 1591. W sumie, trójka rozkosznych maleństw, ale niestety, zwykłych śmiertelników, bez cienia wspólnej świadomości. Jednakże w dwa lata później, podczas przedstawienia krwawej i okrutnej tragedii „Tytus Andronikus” Rosalynd dostała bóli porodowych i wydała na świat – w tawernie w Cheapside Franka V.
W dwóch następnych latach urodziła Franka VI i VIII. Frank VII wyszedł z łona Berenice (Franka IV) i tak też uczynił Frank IX. Dziwaczny chromosom rozpoczął regularny cykl produkcyjny.
Ciało Sir Franka zeszło z tego świata w wieku dość zaawansowanym. Dyfteryt, który wtrącił go do grobu, naraził go na takie same cierpienia jak innych, normalnych ludzi. Umieranie nie było ułatwione przez żaden szczególny dar. Sir Frank roztopił się w wiecznych ciemnościach; lecz jego świadomość żyła dalej, bezpieczna w ośmiu innych ciałach.
Byłoby rzeczą niezwykle interesującą prześledzić dzieje owych ośmiu Franków (z których każdy nosił własne, odmienne imię i nazwisko), lecz nie miejsce po temu. Dość powiedzieć, że przeżywali zmienne koleje losu. Stara królowa uwięziła Franka II w Tower. Franka VI powaliła wstydliwa choroba. Franka IX zrujnowała hodowla asparagusów sprowadzonych niedawno z Azji. Pomimo tego wszystkiego, wspólna świadomość rozprzestrzeniała się. Pięć osób, które dzieliły ją w trzecim pokoleniu, wydało na świat dzieci o takich samych zdolnościach.
Liczby rosły. Dwunastu w czwartym pokoleniu, dwudziestu dwóch w piątym, pięćdziesięciu w szóstym, a w siódmym pokoleniu, w chwili wstąpienia na tron Wilhelma i Marii, wspólną świadomość dzieliły równo sto dwadzieścia cztery osoby.
Ludzie ci, rozproszeni po całej Anglii (a niektórzy nawet po kontynencie), nie różnili się niczym od zwykłych śmiertelników. Ich rodziny i przyjaciele nie domyślali się nawet łączących ich związków. Zresztą związki te nigdy nie były ujawniane – Frankowie nie spotykali się ze sobą. Niektórzy z nich stali się kupcami, kapitanami statków handlujących z Indiami, niektórzy żołnierzami, parlamentarzystami, farmerami. Jedni rzucali się w wir walk politycznych, które wstrząsały siedemnastowieczną Anglią, inni trzymali się od tego z daleka. Lecz wszyscy byli, bez wyjątku, mężczyźni i kobiety, Frankami. Ciągnęli nieopisane korzyści z ponad stu siedemdziesięcioletniego doświadczenia swojego antenata, i nie tylko z jego, lecz z doświadczeń wszystkich poprzednich Franków. Nie ma więc nic niezwykłego w tym, że z małymi wyjątkami, w każdej dziedzinie życia, którą się zajmowali, powodziło im się nadzwyczaj dobrze.
W chwili kiedy na tron wstąpił Jerzy III, a w koloniach brytyjskich w Ameryce wybuchła rewolucja, dziesiąte pokolenie liczyło 2160 Franków.
Ambicje pierwszego Franka nie zgasły, stały się jednak bardziej wyszukane. Ambicja przerodziła się w przemożną chęć zakosztowania wszystkiego. Im więcej powłok cielesnych służyło tej idei, tym szybciej rosła jej atrakcyjność. Faktem jest, że wiele z ludzkich doświadczeń nie zostaje nigdy powtórzonych, a wiele wymyka się nam, nim zdążymy je zauważyć i zakosztować ich – albowiem tak krótka bywa epoka, która stwarza te doświadczenia.
Taka właśnie była epoka rządów króla Edwarda w latach 1901 – 1911. Odpowiadała ona bardzo elżbietańskiemu duchowi Franka ze względu na swój chełpliwy i wyuzdany charakter, no i londyńskie ulice zatłoczone konnymi pojazdami. Frankowie prosperowali wtedy świetnie – w chwili wybuchu I wojny światowej osiągnęli liczbę trzech i pół miliona.
Wojna, która tak bardzo zmieniła wygląd świata i przyśpieszyła rozwój techniki, miała rujnujący wpływ na rozprzestrzenioną tak szeroko wspólną świadomość Franka. Wielu Franków z szesnastego pokolenia zostawiło martwe ciała w błocie okopów. Frank umierał wiele, wiele razy, wykształcając w umyśle obsesyjną wręcz nienawiść do wojny, które to uczucie miało go już nigdy nie opuścić.
W czasie, kiedy Ameryka przystępowała do wojny, myśli Franka skierowały się ku polityce.
Nie była to łatwa sprawa. Aż do tej chwili koncentrował się on na różnorodnych rodzajach działalności i delektował się każdą z osobna. Ujeżdżał konie na południu Francji, grał w orkiestrze La Scali w Mediolanie, budował zapory wokół Jeziora Zurychskiego, kręcił filmy z Rene Clairem, łowił ryby w wodach Zatoki Biskajskiej, głosił ewangelię z ambony wiedeńskiej katedry i prowadził spory z założycielami akademii Bauhaus. Teraz kierował jednego z przedstawicieli dorastającego pokolenia wspólnej świadomości na wysokie stanowisko rządowe, rekompensując w ten sposób innym nudę i szarość ich codziennych obowiązków i mając nadzieję na szybką zmianę sytuacji.
Plany te nie zaszły jednak zbyt daleko, wybuchła II wojna światowa. Świadomość Franka, dzielona teraz przez jedenastomilionową rzeszę, cierpiała, od Plymeuth i Guernsey do Syjamu i Hongkongu. Tego już było za wiele. Z chwilą gdy skończyła się wojna, głównym celem Franka stała się dominacja nad całym światem.
Chromosom rozwijał się teraz jak nigdy przedtem. Grupa krwi, wyznanie, kolor skóry – nic nie mogło mu stanąć na przeszkodzie. Liczba ludzi ze wspólną świadomością, rozmnażających się bez żadnych ograniczeń, potrajała się w każdym nowym pokoleniu.
17 pokolenie – 11 milionów w roku 1940.
18 pokolenie – 33 miliony w roku 1965.
19 pokolenie – 100 milionów w roku 1990.
20 pokolenie – 300 milionów w roku 2015.
Frank miał wspaniałą pozycję wyjściową w wyborach do parlamentu – każdy z jego alter ego mógł na niego głosować. Frank występował zresztą w roli kilku członków parlamentu, z których jeden został w końca premierem, lecz sprawowanie władzy wprowadziło go w głęboką depresję. Istniał przecież o wiele łatwiejszy i pewniejszy sposób kontroli nad krajem – rozmnażanie się.
Do tego zadania wszyscy Frankowie przyłożyli się z ochoczo.
Z początkiem XXI wieku ludność Wielkiej Brytanii składała się wyłącznie z Franków. Niby nieograniczona liczba zwierciadeł patrzyli oni na siebie nad ladą w sklepie czy też w klubie, młodzi i stany, grubi i szczupli, bogaci i biedni, wszyscy, jak jeden mąż, dzielili wspólną, wielką świadomość.
W życiu publicznym i prywatnym zaszło wiele zmian. Intymność życia prywatnego zmarła śmiercią naturalną, wszystkie domy budowano ze szkła; wyrzucono zasłony, zburzono ściany. Aparat policyjny i wymiar sprawiedliwości zniknęły prawie z dnia na dzień – człowiek nie szkodzi przecież samemu sobie. Pozostała parodia parlamentu, która zajmowała się polityką zagraniczną, lecz partie z ich przywódcami i wybory opisywane dotychczas w każdej gazecie (jak i same gazety) Przestały istnieć. Zniknęło zainteresowanie sztuką. Żaden z przedstawicieli klanu Franków nie był zainteresowany oglądaniem innego Franka na scenie. Po telewizji i wytwórniach filmowych nie został ślad.
Zbywający w kraju Frankowie, uwolnieni od powyższych instytucji i od wielu innych podobnego pokroju, udali się za granicę, by płodzić nowych Franków.
Te radykalne zmiany w zwyczajach przysłowiowo konserwatywnych Brytyjczyków zostały zauważone w innych krajach, a w szczególności zainteresowali się nimi Amerykanie i Kanadyjczycy, którzy wysłali do Europy własnych obserwatorów.
Wkrótce fala zmian ogarnęła całą Europę. Pokój był zagwarantowany.
Z końcem następnego stulecia Rosja i Azja zostały zalane taką samą powodzią za pomocą takiej samej pokojowej metody. Miliardy ludzi – jedna świadomość.
I wtedy zdarzyło się pierwsze niepowodzenie, jakiego doświadczył Frank podczas stuleci wielorakiej egzystencji. Zwrócił swoje siły rozrodcze ku Ameryce i został odrzucony.
Od Argentyny po Alaskę, Przez wszystkie porty leżące po drodze, zdobywczy chromosom odnosił porażkę za porażką. Zwarty, olbrzymi intelekt zaczął analizować sytuację i wkrótce wyciągnął właściwy wniosek. Jakiś obcy chromosom dotarł do Ameryki jako pierwszy. Przypuszczenie to zostało niebawem potwierdzone, kiedy drastyczna fala zmian w życiu publicznym i prywatnym, podobna tej, która zalała była Stary Świat, opanowała obie Ameryki. Istniała druga wspólna świadomość.
Na podstawie różnorakich przemyśleń Frank wywnioskował, iż Frank II, przebywając zbyt długo w zamorskich posiadłościach Hiszpanii, rozrzucił tam nieco żywotnego chromosomu, który, niezbyt jeszcze stabilny w tym czasie, rozprzestrzenił się po całym kontynencie amerykańskim w ten sam sposób, w jaki chromosom Franka zawojował resztę świata.
Sytuacja była niezmiernie trudna do wyjaśnienia. Frankowie i Amerykanie dzielili między sobą świat nie mówiąc do siebie ani słowa. Po latach intensywnych poszukiwań Frankowie znaleźli wyjście z impasu: zbudowali flotę statków kosmicznych i wyruszyli w bezdroża systemu słonecznego.
I to jest właśnie, panie, panowie i obojnaki, krótka historia dziwnej rasy, która wylądowała ostatnio na naszej planecie, Wenus, jak ją nazywają. Myślę, że możemy sobie pogratulować, iż nasz sposób zachowania gatunku jest tak różny od metod przez nich praktykowanych. W innym przypadku, nic nie zdołałoby nas obronić przed tak zdradziecką formą podboju.
Przełożyła: Barbara Flisiuk
ssonja