HKaszynski_raport_dot_osob_chorych_psychicznie.pdf

Hubert Kaszyński

Osoby chore psychicznie jako

grupa beneficjentów organizacji

pozarządowych świadczących usługi

na rynku pracy

0ROGRAM

0OLSKO!MERYKAÎSKIEJ

&UNDACJI7OLNOyCI

WWWPAFWPL

2EALIZATORPROGRAMU

&UNDACJA)NICJATYW

3POECZNO%KONOMICZNYCH

WWWFISEORGPL

Hubert Kaszyński

Osoby chore psychicznie jako grupa

beneficjentów organizacji pozarządowych

świadczących usługi na rynku pracy

Warszawa 2006

a Spis treści

1. Diagnozaproblemów(związanychzbezrobociem,poszukiwaniempracy)

specyficznychdlagrupybeneficjentów,jakąsąosobychorepsychicznie

2. Mapainstytucji,któremają/powinnymiećznaczeniewposzukiwaniupracy

przezosobychorepsychicznie

3. Rolaorganizacjipozarządowychwposzukiwaniupracyprzezosobychorepsychicznie

(kluczoweinicjatywyiwzorydziałań)

4. Rekomendacjedotyczącezmianregulacyjnych,systemowych,

któremogłybysprzyjaćlepszemuwykorzystaniukompetencjiorganizacjipozarządowych 13

a 1. Diagnoza problemów (związanych z bezrobociem, poszukiwaniem

Tytułemwstępuchcęstwierdzić,iżwogólnejrehabi-

litacji społeczno-zawodowej , najtrudniejszą sprawą

jestrehabilitacjaosóbchorychpsychicznie.Wtejgru-

piespołecznewykluczeniemanifestujesięzeszczególną

siłą.Jesttoproblemopisywany,abyposłużyćsięprze-

nośnią,jakowalkana„ostatniejliniifrontu”.Problem

wartjednakpodjęcia,bowiempowszechniepodziela-

mypogląd,iżaktywnośćzawodowaosóbpogłębo-

kichkryzysachpsychicznych–szczególnienaotwartym

rynku–jestnajbardziejporządanymwynikiemleczenia

irehabilitacji,któryjestpowiązanyzobniżeniempo-

ziomuobjawówchorobowych,ograniczaniemliczby

iczasuhospitalizacjipsychiatrycznychorazzeznaczną

poprawąfunkcjonowaniaspołecznego.Równieistotna

jestkonstatacja,żedlasamychchorychpracajestsy-

nonimemzdrowiapsychicznego.

Możepracować,mieszkać,przyjaźnićsię,czyliużywając

ogólnegosformułowania,uczestniczyćwżyciuspołecz-

nymzewzględniewysokimpoczuciembezpieczeństwa.

Osobachorującapsychiczniemoże,powinnaichce

żyćwśródnas.

Socjologiczna orientacja w psychiatrii odwołuje się

dotychkoncepcjiteoretycznychopisującychsposób

powstawaniaiprzebiegchoróbpsychicznych,które

opierająsięnamodelu„podatnośćnazachorowanie

–społecznystres”.Jednąznichjestkoncepcjapodat-

nościnazranienie .Zgodniezniądowybuchuschi-

zofreniidochodzipodwpływemniespecyficznegospo-

łecznegostresuzwiązanegozważnymiwydarzeniami

życiowymi,opisywanymiprzezchorychjakosytuacje

nieoczekiwanelubniemożliwedoprzewidzenia.Teo-

retycznakoncepcjazakładaistnienieczynników,które

mogąchronićprzedwybuchemchorobypsychicznej.

Zostałyoneokreślonejakozmiennemoderujące,które

pośrednicząpomiędzypodatnościąnazranienieaspo-

łecznymstresem.Ochronnafunkcjazostałaprzypisa-

natrzemczynnikom.Popierwsze,przedchorobowym

kompetencjomspołecznym(tzw.mechanizmyradze-

niasobiezestresemspołecznym).Podrugie,wsparciu

społecznemu,któreosobaposiadaławrodzinieoraz

winnychgrupachspołecznychprzedzachorowaniem.

Potrzecie,ekologicznejniszy,wktórejjednostkasta-

bilniefunkcjonowałaprzedkryzysempsychicznym.Wy-

zwolenieepizoduchorobowegolubochronaprzednim

zależyodnegatywnegolubpozytywnegokształtowania

sięwspomnianychczynników.Dlategoteżwprogra-

machrehabilitacjiosóbchorychpsychicznie,któreod-

wołująsiędomodelu„podatność–stres”,szczególne

znaczenieprzypisujesięoddziaływaniompsychoedu-

kacyjnymorazinterwencjom,którychcelemjestkształ-

towanieprofilaktycznychiterapeutycznychsystemów

wsparciaspołecznegoipodtrzymywaniefunkcjonowa-

niastabilnychmiejscwśrodowiskulokalnym,wjakich

osobachorapsychiczniemożepracować,mieszkać

lub,używającogólnegosformułowania,uczestniczyć

wżyciuspołecznymzewzględniewysokimpoczuciem

bezpieczeństwa.Modelpodatnościnazranieniejestte-

oretycznąpodstawądlaprogramówrehabilitacjiosób

Chorobapsychiczna(np.ostreiprzemijającezaburze-

niapsychotyczne,zaburzeniaurojeniowe,schizofrenia,

zespołyschizofrenopodobne,ciężkieepizodydepresji,

psychotycznezaburzeniaafektywne)tostan,wktórym

dochodzidozatarciawyraźnejgranicymiędzyświatem

realnym,aświatemurojeńihalucynacji.Tostanrozbi-

ciagranicwłasnego„ja”,któremutowarzysząpoważne

zaburzeniaemocjonalne.Chorobawiążesięzpotrze-

bąwycofywaniasięzdotychczasowychkontaktówspo-

łecznych,którestająsięzbytobciążające.Wizolacji

pacjentstarasięodzyskaćutraconywpływnawłasne

życie,bezskutecznieposzukujeprzyczynygłębokiejde-

presjilubnagłychzmiannastroju.Osobydoświadcza-

jącezaburzeńpsychicznychpotrzebujądostosowanego

dostanuzdrowialeczenia,odpowiednichoddziaływań

psychoterapeutycznychirehabilitacyjnych.Szczególne

znaczeniewodzyskiwaniuzdrowiapsychicznegomają

wszelkieoddziaływania,którychcelemjestukształtowa-

niewmiejscuzamieszkaniachoregozróżnicowanych

ośrodkówoparciaspołecznego.Dziękinimorazswoim

staraniomczłowiek,którydoświadczyłkryzysupsychicz-

negopotrafistopniowopowracaćdoaktywnegożycia.

Dlapotrzebtegoopracowaniarehabilitacjęspołeczno-zawodowądeiniuję

jako:1).szeregzindywidualizowanych,profesjonalnychdziałańprowadzących

dowzrostupoziomugotowościdoaktywnościzarobkowejizatrudnienia

osóbniepełnosprawnychoraztych,uktórychwystąpiłypsychospołeczne

konsekwencjedyskryminacjinarynkupracy,2).zatrudnianiewymienionej

kategoriiosóbwtzw.warunkach„społeczniechronionych”,tworzonych

wramachzróżnicowanychmodeliprzedsiębiorstwspołecznych,których

zarządzaniepozostajedomenąorganizacjiobywatelskich.

CechnickiA., Uwagi o modelu podatności na zranienie ,„Psychoterapia”,nr2,

1990,s.39-48.

pracy) specyficznych dla grupy beneficjentów, jaką są osoby chore

psychicznie

chorychpsychicznieprowadzonychwośrodkachpsy-

chiatriiśrodowiskowejipomocyspołecznej.

Rycina1. Poziomzapotrzebowanianaprogramyrehabilitacji

społeczno-zawodowej.

Programy,którychcelemjestintegracjaspołeczno-za-

wodowaosóbchorującychpsychicznie,odwołująsię

doteoretycznegomodeluniepełnosprawności ,który

uwzględniatrzypodstawowewymiaryniepełnospraw-

nościspowodowanejzaburzeniamipsychicznymi:

Deficyty pierwotne, czyli wewnętrzne, bezpośred-

niowynikającezchoroby,np.wschizofrenii:ob-

jawypozytywne(urojenia,omamy)oraznegatywne

(bladość emocjonalna , zmniejszenie aktywności,

wycofywaniesięspołeczne,spowolnienieruchowe

ispowolnieniemyślenia).

Deficyty wtórne nie są właściwością samej cho-

roby,leczrezultatemnegatywnychreakcjinanią

osóbznaczących(takichjakrodzina,profesjonaliści

iosobypubliczne).Znajdująoneodbiciewposta-

wiejednostkiwobecsiebie,prowadzącstopniowo

dobrakupewnościsiebie,niskiejsamooceny,ob-

niżeniamotywacji,nieskutecznychstrategiiradzenia

sobie,dozaprzeczeniachorobielubutrwalonego

przyjęciaroliosobychorej,niepełnosprawnej,ska-

zanejnastałąpomociwsparcieinnych.

Ograniczeniazewnętrznesądopewnegostopnia

niezależneodchoroby,jednakżemogąodgrywać

pewnąrolęwjejrozwoju.Doograniczeńnależą:

złewarunkimieszkaniowe,bieda,bezrobocie,słabo

rozbudowanasiećwsparciaspołecznegolubtrud-

nościwrelacjachrodzinnych.

Liczbachorującychnaschizofrenięiinne

zaburzeniapsychotyczne,zarejestrowanych

wporadniachzdrowiapsychicznegowynosi

165,5tys.osób*.

Wtejgrupieokoło80%,tj.132400osób,

tochorującypsychicznie,wykluczenizrynku

pracyicodziennejaktywnościzarobkowej,

uktórychbrakpracysprzyjapogłębianiusię

istniejącychzaburzeńzdrowiapsychicznego

istanuubóstwa.

Ostatecznieproponujęprzyjąćnastępujący

wskaźnik:

WPolsceokoło120000osóbchorychpsy-

chicznie(tj.75%grupychorychleczonychw

poradniachzdrowiapsychicznego),powin-

no-zgodniezindywidualnymipotrzebami

-zostaćwłączonychwprogramypracyi

rehabilitacjispołeczno-zawodowej.

Źródła:„RocznikStatystyczny”2002(*),orazopracowanieautora.

WPolsce,odroku989zostałstworzonycałkowicie

nowysystemprawnychuregulowań,dotyczącychkwe-

stiizatrudnieniaorazrehabilitacjispołecznejizawodo-

wejosóbwykluczonychspołecznieiniepełnosprawnych,

w tym z powodu głębokich zaburzeń psychicznych.

Ichskutecznośćjestograniczona–stopabezrobocia

wśródosóbniepełnosprawnychpsychiczniejestponad

dwukrotniewyższaniżwzbiorowościosóbniepełno-

sprawnychogółem(wynosi%) .

Należyodpowiedziećnapytanie,jakajestskalazjawi-

skawykluczeniaosóbchorującychpsychiczniezrynku

pracy?Wynikobszernejanalizybadańnadpracąosób

zdiagnoząschizofrenii,przeprowadzonejprzezK.Mau-

sera –zgodnie,zktórąpoziomaktywnościzawodowej

wtejgrupiechorych,nawolnymrynku,wkrajachEuro-

pyZachodniejiAmerykiPółnocnej,wynosiod0%

do0%–uzupełniamcytatemztekstuD.O’Flynna ,

współtwórcy podręcznika o europejskich projektach

pracydlaosóbcierpiącychnazaburzeniazdrowiapsy-

chicznego.Autorpisze,iżpracaniejestpowszechnym

doświadczeniemchorychnaschizofrenię.Wtejgrupie

bezrobociedotykaod80%do00%osób.

WszystkieistniejącewPolsceformyrehabilitacjispo-

łeczno-zawodowejobejmująokoło9-0tysięcycho-

rującychpsychicznie,costanowimniejniż0%zgrupy

0000osóbcierpiącychnaschizofrenięiinnepo-

ważnezaburzeniapsychotyczne,którepowinnyzostać

włączonewregionalneprogramypracyirehabilitacji

(patrzrycina.) 8 .Sytuacjaosóbchorującychpsychicz-

nie jest drastycznym przykładem pozbawiania ludzi

szansnagodneżycie.

EkdawiM.,ConningA., Rehabilitacja psychiatryczna ,WydawnictwoLekar-

skiePZWL,Warszawa1995,s.28.

Terminem„bladośćemocjonalna”określasięstan,wktórymosobynie-

pełnosprawnepsychicznieizolującsięodświatazewnętrznego,wydająsię

obojętniećnaobecnośćosóbbliskich,nieodczuwaćradości,smutkulub

przyjemności.

MueserK.,SalyersP.,MueserR., A Prospective Analysis of Work in Schizophre-

nia ,“SchizophreniaBulletin”,nr2,2001,s.281-296.

O’FlynnD., Models of vocational rehabilitation , www.schizophrenia.co.uk

Wojtowicz-Pomierna,„Sytuacjaosóbchorychpsychicznienarynkupracy

wPolsce–wybraneaspekty”,A.Cechnicki,H.Kaszyński(red.), Przyszłość

pracy dla osób chorych psychicznie ,StowarzyszenienaRzeczRozwojuPsychia-

triiiOpiekiŚrodowiskowej,Kraków2003,s.67.

KaszyńskiH., Socjologiczna praca socjalna. W trosce o zdrowie psychiczne ,IS

UJ,Kraków2004,s.132.