Psychologia rozwojowa w zarysie A.Birch,T.Malin.doc

Ann Birch

Tony Malim

Psychologia

Rozwojowa

w zarysie

Od niemowlęctwa do dorosłości

przełożyli

JanŁuczyński

Marian Olejnik

Wydawnictwo

Naukowe

PWN

Warszawa

2002

Z oryginału angielskiego:

Developmental Psychology. From infancy to adulthood

Copyright © by Ann Birch and Tony Malim 1988 Ali rights reserved

Originally published by

The Macmillan Press Lid.

Houndmills, Basingstoke, Hampshire RG 21 2XS and London

Spis treści

Projekt okładki i stron tytułowych Maryna Wśniewska

Redaktor Ewa Szulc

Redaktor techniczny Danuta Jezierska-Żaczek

Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Naukowe PWN, Sp. z o.o. Warszawa 1995

ISBN 83-01-11938-1

Przedmowa       6

Rozdział 1. Metody badawcze stosowane w psychologii rozwojowej

Rozdział 2. Wczesne uspołecznienie       15

2.1.       Rozwój przywiązania       15

2.2.       Przywiązanie i deprywacja       22
23. Zabawa       30

Rozdział 3. Rozwój poznawczy       36

3.1.       Piageta teoria rozwoju poznawczego       38

3.2.       Brunera teoria rozwoju poznawczego       53

3.3.       Przelwarzanie informacji a rozwój poznawczy       55

3.4.       Nabywanie języka       56

Rozdział 4. Rozwój społeczno-moralny       63

4.1.       Podejście psychodynamiczne       64    •

4.2.       Teoria uczenia się       74

4.3.       Podejście poznawcze: poznanie społeczne       83
4.4- Rozwój moralny       87

Wydawnictwo Naukowe PWN SA 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel. (O-prefiks-22) 695-43-21 faks: (O-prefiks-22) 826-71-63 e-mail: pwn@pwn.com.pl http: //www. pwn .p l

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

Wydanie IV - dodruk

Arkuszy drukarskich 11

Drak ukończono we wrześniu 2002 r.

Drukarnia GRAFMAR Sp. z o. o.

36-100 Kolbuszowa Dolna, ul. Wiejska 43

98

Rozdział 5. Rezultaty uspołecznienia

108

5.1.       Płeć       98

5.2.       „Ja" i ocena samego siebie
53. Osiągnięcia       113

5.4. Dziecięce przyjaźnie       117

120

Rozdział 6. Adolescencja i dorosłość

6.1.       Adolescencja       120

6.2.       Rozwój przez całe życie: badanie dorosłości
63. Wczesna dorosłość       133

6.4- Średni wiek dojrzały       138 6\5. Późny wiek dojrzały       146

Bibliografia       158

Indeks nazwisk       166

Indeks rzeczowy       169

129

Przedmowa

Rozdział l

Metody badawcze

stosowane

w psychologii rozwojowej

Jest to pierwsza z serii krótkich książek przeznaczonych dla uczniów szkół średnich i studentów pierwszych lat psychologii. Za­wierają one omówienie teorii, wyników aktualnych badań i praktycz­nych zastosowań wiedzy psychologicznej. Książki z tej serii mogą służyć rozwijaniu własnych zainteresowań lub jako pomocnicze mate­riały towarzyszące kursowi szkolnemu lub uniwersyteckiemu. Każdy rozdział opatrzony jest pytaniami kontrolnymi oraz listą lektur uzu­pełniających.

Dla osiągnięcia jak najlepszych rezultatów zaleca się pracę jed­norazowo z jedną częścią i odpowiadanie na pytania kontrolne znaj­dujące się na końcu każdej części. Można też powrócić do pytań kontrolnych po przeczytaniu dalszych partii tekstu.

Ann Birch

Tony Malim

Po przeczytaniu tego rozdziału powinieneś umieć:

1.      Opisać strategie i metody badawcze wykorzystywane w psychologii rozwojowej.

2.      Omówić zalety i ograniczenia strategii i metod badawczych.

Psychologia rozwojowa bada zmiany psychiczne, jakie zachodzą w człowieku w okresie miedzy jego przyjściem na świat a późnymi latami życia. Większość badań dotyczy jednakże dzieciństwa i okresu adolescen-cji. Badania nad rozwojem w dorosłości pojawiły się dopiero po drugiej wojnie światowej. Nawet dzisiaj stosunkowo niewielu psychologów zajmuje się rozwojem w dorosłości i jedynie zmiany zachodzące w późnych tatach życia zwróciły uwagę większej liczby badaczy.

W celu naukowego badania ludzkiego zachowania psychologo­wie rozwojowi wykorzystują szereg rozmaitych metod i strategii ba­dawczych. Poniżej przedstawiamy krótko te z nich, które są najczęś­ciej używane.

Strategie badań

W badaniach nad zmianami zachodzącymi w jakiejś sferze psy­chicznego funkcjonowania zależnymi od wieku stosuje się dwie głów­ne strategie gromadzenia danych o badanych osobach w różnych

momentach ich rozwoju: strategię badań poprzecznych i strategię badań podłużnych (longitudinalnych).

Strategia badań poprzecznych

W strategii tej porównuje się w określonym czasie grupy osób różniące się wiekiem. Na przykład, psychologowie chcący porównać wartości moralne wyznawane przez młodych dorosłych z wartościami moralnymi wyznawanymi przez osoby w średnim wieku przeprowa­dzają obserwacje lub testy w tym samym (mniej więcej) czasie w gru­pie młodych dorosłych i w grupie osób w średnim wieku. Następnie wyciągają wnioski co do wartości moralnych wyznawanych na tych dwóch poziomach wieku.

Zalety

(a) Strategia szybka i stosunkowo mało kosztowna.

(b) Badania można łatwo powtórzyć.

(c) Służy stwierdzaniu różnic między grupami wiekowymi oraz
ogólnych tendencji rozwojowych, które mogą być następnie badane
bardziej szczegółowo.

Słabości

(a) Ponieważ badane zachowanie obserwowane jest tylko w jed­
nym momencie, badania wykonane przy użyciu strategii poprzecznej
nie informują o różnicach wewnątrzindywidualnych.

(b) Osoby należące do bardzo odległych grup wiekowych mają
odmienne doświadczenia kulturowe i społeczne. Zatem uzyskane wy­
niki mogą odzwierciedlać raczej różnice w tym zakresie niż rzeczywis­
te różnice rozwojowe (związane z wiekiem).

Strategia podłużna (longitudinalna)

W badaniach prowadzonych zgodnie ze strategią longitudinalną jedna grupa osób badana jest w ciągu jakiegoś czasu, zwykle kil­ku/kilkunastu lat. Obserwacje i testy wykonuje się w różnych inter-wałach czasowych. I tak, badania nad wartościami moralnymi w do-

rosłości można by przeprowadzić z udziałem jednej grupy badanych testując ich co dziesięć lat pomiędzy 20 a 60 rokiem życia.

Zalety

(a)                       Badania przeprowadzone za pomocą strategii podłużnej do­
starczają danych o rozwoju jednostek w danym okresie.

(b)                       Za ich pomocą można badać stabilność rozwoju.

(c)                       Można też określić wpływ wcześniejszego doświadczenia in­
dywidualnego na późniejszy rozwój.

Slabośd

(a)                        Pochłaniają wiele czasu i pieniędzy.

(b)                        Istnieje duże prawdopodobieństwo, że część badanych z róż­
nych powodów nie weźmie udziału w kolejnych badaniach. Rezul­
tatem tego może być nieprzypadkowa zmiana właściwości badanej
grupy, która zakłóci wyniki całego badania.

(c)                        Powtórzenia badań longitudinalnych mogą dać nierealistycz­
ne wyniki z uwagi na różnice wpływów społecznych w różnym czasie
(historycznym).

Metody badań

Eksperyment

Manipulowanie i kontrolowanie są podstawowymi cechami me­tody eksperymentalnej. Badacz manipuluje jedną zmienną — zwaną zmienną niezależną — i obserwuje jej wpływ na inną zmienną — zwa­...