POLITYKA PIENIĘŻNA
1. Pojęcie i funkcje pieniądza.
Pieniądz:
· To wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno wtedy, kiedy kupujemy jakiś towar lub usługę jak i wtedy, kiedy regulujemy jakieś zobowiązanie finansowe.
· Materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.
Funkcje pieniądza:
· Funkcje miernika wartości towarów i usług – spełnia tę funkcję przy ustaleniu cen towarów.
Funkcję tę pieniądz spełnia za pomocą tzw. skali cen, którą ustala państwo, jest to podstawowa jednostka pieniężna państwa i sposób dzielenia jego na części.
1zł – 100gr
Pieniądz jest „miernikiem wartości”. Przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów (w postaci cen towarów w jednostkach pieniężnych), ponieważ jest powszechnym ekwiwalentem. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług. Wyrażenie wartości towarów i usług w pieniądzu wiąże się z siłą nabywczą pieniądza. Aby określić cenę towaru lub usługi nie trzeba posiadać pieniądza, gdyż pełni on rolę miernika wartości również abstrakcyjnie.
· Funkcje środka obiegowego, cyrkulacji, wymiany – pełni tą funkcję przy transakcji kupna, sprzedaży towarów i usług.
Pieniądz jest powszechnym "środkiem wymiany" w transakcjach kupna-sprzedaży. Każdy przyjmuje go za sprzedane towary i usługi, wiedząc o tym, że za pieniądze będzie mógł nabyć inne niezbędne mu dobra (materialne lub usługi). Dzięki pieniądzowi nastąpiło rozdzielenie w czasie transakcji kupna-sprzedaży na dwie odrębne czynności - transakcję kupna oraz transakcję sprzedaży - przez co przestała istnieć konieczność zachowania jedności czasu i miejsca. Towar lub usługa może być sprzedany, a za otrzymane pieniądze dokonać zakupu towaru lub usługi w innym miejscu oraz w innym terminie.
· Funkcje środka gromadzenia
Funkcję "środka przechowywania wartości (tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży towarów lub usług nie są przeznaczane na zakup innych towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane).
Przechowywanie pieniędzy jest znacznie łatwiejsze niż innych towarów. Ponadto pieniądz może być w każdej chwili zamieniony na potrzebny towar. Jest on najbardziej płynnym aktywem majątkowym każdego podmiotu gospodarczego lub osoby fizycznej. Można go w każdej chwili wykorzystać jako środek płatniczy. Jednak aby pieniądz prawidłowo spełniał funkcję tezauryzacyjną, musi posiadać zaufanie przez podmioty gospodarcze i ludność, a w szczególności, że jego siła nabywcza nie zmniejszy się w znacznym stopniu.
Zalety: brak kosztów transformacji (płynności), stała wielkość nominalna.
Wady: brak dochodu z wartości przechowywanej w formie pieniężnej, zmniejszenie wartości realnej mierzonej siłą nabywczą.
· Funkcje środka płatniczego – kiedy służy do uregulowania wszelkiego rodzaju zobowiązań dłużnych np. zwrot oprocentowania, wypłata zobowiązań.
Pieniądz jest "środkiem płatniczym". Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w czasie od ruchu pieniądza. Dzieje się tak dlatego, że zapłata za towar lub usługę nie musi następować natychmiast po ich dostawie. Zarówno sprzedający jak i kupujący zazwyczaj umawiają się co do terminu zapłaty należności za dostarczone towary lub usługi. Powstaje więc zobowiązanie odbiorcy wobec dostawcy, które wyrównane będzie w formie pieniężnej w terminie późniejszym. Pieniądz spełnia funkcję środka płatniczego również przy pokrywaniu wszelkich innych zobowiązań, jak np. z tytułu podatków i opłat, wynagrodzeń pracowników, spłaty kredytów, darowizn itp.
Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym funkcja pieniądza jako środka płatniczego ciągle wzrasta, natomiast jako środka wymiany, maleje. Transakcje gotówkowe występują w obrocie gospodarczym coraz rzadziej, gdyż są zastępowane powszechnie przez obrót bezgotówkowy.
· Funkcje pieniądza światowego – służy do uregulowania wszelkiego rodzaju transakcji handlowych i zobowiązań na rynku światowym. Początkowo te funkcje pełnił pieniądz w swojej naturalnej postaci, jako złoto, później te funkcje pełniły tzw. waluty kluczowe np. funty, szerlingi, dolary, franki itp.
Od lat 70 XXw. Międzynarodowy Fundusz Walutowy kreował nowy pieniądz światowy w postaci tzw. specjalnych praw ciągnienia (SDR – special prowiny right) służą jedynie do bezgotówkowych rozliczeń międzynarodowych.
Pod koniec lat 90 XXw. pojawił się nowy rodzaj pieniądza światowego – najpierw do rozliczeń bezgotówkowych a później, jako pieniądz gotówkowy – EURO. EURO w obiegu znajduje się od 1.2002 roku – w 12 państw UE, a od 1.2009 w 16 państwie, jakim jest Słowacja.
2. Jakie Pani/Pan zna miary pieniądza?
M0 – baza monetarna, największa koncepcja miary pieniądza obejmująca gotówkę w obiegu (bilety bankowe, bilon, oraz depozyty banków komercyjnych na rachunku BC), czyli wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wyemitowanego przez bank centralny. Określany także jako „pieniądz o największej sile” ze względu na jego szczególną rolę w kształtowaniu podaży pieniądza w całości.
M1 – obejmuje M0 oraz depozyty na rachunkach bankowych, płatne na żądanie (a’vista). Pieniądz w ścisłym tego słowa znaczeniu.
M2 – obejmuje M1 oraz wkłady oszczędnościowe (potencjalny pieniądz), czyli wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie (depozyty krótkoterminowe, zwrotne na każde żądanie, ale nie podlegające dysponowaniu za pomocą czeków lub przekazów, np. depozyty na książeczkach oszczędnościowych).
M3 – obejmuje M2 oraz depozyty długoterminowe i inne niezaliczane do M2, czyli bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu nieprzekraczającym 2 lata oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu przeprowadzonych przez banki z podmiotami niebankowymi.
M4 (L) – zasoby płynności gospodarki. Obejmuje M3 oraz aktywa finansowe w postaci papierów wartościowych podlegających sprzedaży, np. bonów skarbowych.
W Polsce na 31 grudnia 2007r.
M0 – 13%
M1 – 59,7%
M2 – 97,8%
M3 – 100%
3. Funkcje Banku Centralnego we współczesnej gospodarce.
Bank centralny powstał z banku emisyjnego, następnie przejął funkcję organizatora rozliczeń pieniężnych w państwie. Dążono do stabilności pieniądza i ograniczenia inflacji. Im bardziej zależny BC od państwa, tym wyższa inflacja.
Funkcje:
· Bank banków – Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (Przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). BC zasila banki komercyjne w płynność. Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.
· Instytucja emitująca pieniądz - Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie. Pieniądz zdecentralizowany jest tworzony przez banki komercyjne. BC wpływa na podaż pieniądza poprzez stopy % rezerw obowiązkowych oraz operacje otwartego rynku i udzielanie kredytów pod zastaw papierów wartościowych.
· Bank państwa – Od początku lat 90 BC nie finansuje w pełni (bezpośrednio) rządu. Może to robić pośrednio przez kupno papierów wartościowych na rynku wtórnym.
o prowadzi rachunki instytucji państwowych,
o przechowuje rezerwy złota,
o utrzymuje rachunki depozytowe państwa,
o prowadzi kasową obsługę budżetu państwa, tzn.
· obsługuje dług publiczny,
bada koniunkturę,
prowadzi politykę pieniężną poprze ustalanie stóp %.
4. Niezależność i odpowiedzialność Banku Centralnego.
Niezależność BC przejawia się w 4 aspektach:
· Instytucjonalna – nie zależy od żadnej instytucji (KE, RE, rządu)
· Personalna – brak wpływu na władzę. Władze powoływane na stosunkowo długie kadencje, przeważnie dłuższe od kadencji rządu i nie można ich odwołać bez istotnej przyczyny (popełnienie poważnego przestępstwa).
· Funkcjonalna – BC ma realizować tylko te funkcje, do których został powołany i dążenia do głównego celu, jakim jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen i niskiej inflacji (2,5% ± 1%).
· Finansowa – BC osiąga duże dochody z prowadzonej działalności. NBP przekazuje 95% dochodu do budżetu państwa.
Odpowiedzialność BC na przykładzie EBC
Z ang. accountability – oznacza obowiązek zdawania sprawozdania z działalności i demokratyczną kontrolę. W przypadku BC organami odpowiedzialnymi są władze BC, zarząd, RPP. Odpowiadają one za działanie BC, a w szczególności za utrzymywanie stabilnego poziomu cen, walkę z bezrobociem, wspieranie wzrostu gospodarczego, jeśli tylko nie przeszkadza to celowi głównemu BC.
Organy BC odpowiadają przed narodem. Mają obowiązek udostępniania raportów z działalności BC. Można np. otrzymać raporty roczne lub biuletyny miesięczne.
5. Bank Centralny pożyczkodawca ostatniej instancji.
BC jako pożyczkodawca ostatniej instancji jest elementem sieci bezpieczeństwa finansowego w UE. Sieć ta powstała ponieważ stabilność zależy od mechanizmów gospodarczych.
Jej elementami są:
· BC w funkcji pożyczkodawcy ostatniej instancji
· system regulacji i nadzoru
· system gwarantowanych depozytów
· rząd jako dysponent publicznych zasobów finansowych
Celem instytucji tworzących sieć bezpieczeństwa finansowego jest dążenie do ograniczenia częstotliwości i skali zakłóceń w przypadku ich wystąpienia.
Funkcja pożyczkodawcy ostatniej instancji definiowana jest jako dyskrecjonalne (uznaniowe) zasilenie w płynność (środki płynne) banku lub całego systemu bankowego przez BC w reakcji na niekorzystny szok (niespodziewane silne zdarzenie) powodujący wzrost zapotrzebowania na pieniądz rezerwowy (pieniądz BC).
Powstanie i ewolucja poglądów na temat pożyczkodawcy ostatniej instancji
· Ryzyko straty płynności przez banki połączone z efektem zarażania
· Pierwsze teoretyczne podstawy funkcjonowania pożyczkodawcy ostatniej instancji
· Ryzyko wystąpienia „pokusy nadużycia” w działalności banków komercyjnych
· Poglądy monetarystów na funkcjonowanie instytucji pożyczkodawcy ostatniej instancji – pomoc tylko bankom mającym problem z płynnością, brak wsparcia dla niewypłacalnych banków
· Czy strategia BC jako pożyczkodawcy ostatniej instancji powinna być określana ex ante
· Strategia „konstruktywnej niepewności” – rozwiązanie, które zmusza banki komercyjne do rygorystycznego zarządzania.
Funkcjonowanie pożyczkodawcy ostatniej instancji
· Trudności z określeniem zasad funkcjonowania w UE
o Brak zgodności poglądów
o Konsekwencje stosowania zasad konstruktywnej niejednoznaczności – bank nie jest pewny, czy otrzyma pomoc, BC nie ujawnia, co zrobi w sytuacji kryzysowej
o Odmienność zasad w Eurolandzie i krajach nie należących do UGW
o Zakres kryzysu płynności: w jednym kraju, czy w wielu krajach
· Pożyczkodawca ostatniej instancji w UGW
o Decyzje podejmowane są przez EBC
o W podstawowych aktach prawnych brak jest określenia instytucji POI
o Banki należące do Eurosystemu nie mogą samodzielnie pełnić funkcji POI
· Funkcję POI w UE powinien pełnić Europejski system BC
· Koordynacja działań państw UE w przypadku kryzysu bankowego:
o Wielostronne porozumienie dot. Systemu płatności (2001)
o Porozumienia dot. Zarządzania kryzysowego (2003 i 2005)
o Przeprowadzenie ćwiczeń działań antykryzysowych w warunkach symulacji kryzysu finansowego
· Udział EBC w rozwiązywaniu kryzysów płynności w skali międzynarodowej:
o Uczestnictwo w przezwyciężeniu kryzysu subprime (udzielenie 95mld € pożyczki bankom europejskim)
Podsumowanie:
Mimo iż cele ogólne działania POI zostały w teorii jasno sformułowane, o tyle jego identyfikacja i zasady działania we współczesnej gospodarce nie są precyzyjnie określone i budzą wątpliwości.
Przekonanie o interwencji POI w sytuacjach kryzysowych z jednej strony oddziałuje uspokajająco na rynki pieniężne, ale z drugiej strony stwarza dla banków komercyjnych zachętę do korzystania z „pokusy nadużycia”, co sprzyja rozwijaniu sytuacji kryzysowych. Powoduje to iż BC w coraz większym zakresie stosują zasady „konstruktywnej niejednoznaczności”, a w konsekwencji nie ujawniają opracowanych procedur działania w sytuacjach kryzysowych.
Postępujący proces integracji w UE oraz proces globalizacji w skali światowej stanowią korzystne warunki do prowadzenia trans granicznych operacji bankowych, skutkiem czego jest to, iż kryzysy bankowe często przestały mieć charakter krajowy, a stały się zjawiskiem obejmującym wiele krajów. Te nowe zjawiska stanowią, iż pełnienie funkcji POI tylko przez poszczególne krajowe BC okazało się w wielu przypadkach niewystarczające. Funkcje te przejęły BC o charakterze globalnym lub konsorcja tych banków.
Skuteczne przezwyciężenie kryzysu płynności wywołanego w 2007r, w USA kryzysem kredytów subprime wykazuje, iż funkcjonowanie POI, który składa się nie tak jak w przeszłości z jednego krajowego BC, ale z wielu BC, zdaje się świadczyć, że jego działanie jest efektywne.
Oceniając udział POI w przezwyciężaniu kryzysu finansowego należy jednak pamiętać, iż instytucja ta jest jedynie jednym z elementów sieci bezpieczeństwa finansowego i nie może zastępować innych elementów tej sieci.
6. Proszę określić, co to jest system finansowy?
System finansowy tworzą instytucje, rynki i instrumenty finansowe oraz różnego rodzaju regulacje określające zasady funkcjonowania i powiązania między rynkami i instrumentami finansowymi.
System finansowy umożliwia gromadzenie i alokacje oszczędności, jak również ich wykorzystanie dla sfinansowania inwestycji.
Instytucje finansowe (pośrednicy finansowi) to podmioty ekonomiczne, które charakteryzują się tym, że:
· Głównym przedmiotem ich działalności (a tym samym i podstawowym źródłem dochodów) jest utrzymanie instrumentów finansowych i dokonywanie transakcji.
· Dominującym składnikiem ich majątku (aktywa) są zazwyczaj instrumentami finansowymi.
Instrumenty finansowe:
· Aspekt księgowy – instrumenty finansowe to zobowiązania finansowe tj. roszczenie dot. Majątku jednych podmiotów gosp. do innych.
Dla emitentów instrumentów finansowych są zobowiązaniami (pasywa), a dla ich posiadaczy są składnikami majątku (aktywa).
· Aspekt ekonomiczny – instrumenty finansowe są swoistymi obietnicami (przyrzeczeniami) co implikuje zaufanie so ich emitentów.
Rynki finansowe:
· Kapitałowy(akcje, obligacje skarbowe, komunalne, przedsiębiorstw) – przy transakcjach powyżej roku
· Pieniężny – przedmiotem są środki płynne
· Depozytowo kredytowy (lokaty terminowe)
· Walutowy (waluty)
· Instrumentów pochodnych (forwards, futures, opcje, swapy)
Funkcje systemu finansowego
pieniądze
Rynki finansowe
(finansowanie bezpośrednie)
· Rynek pieniężny
· Rynek kapitałowy
Pośrednicy finansowi
(finansowanie pośrednie)
· Instytucje kredytowe
· Inne inst. Pieniężno-finansowe
· Inne
Pożyczkobiorcy
· Gosp. domowe
· Przedsiębiorstwa
· Państwo
· nierezydenci
Pożyczkodawcy
7. Rynek pieniężny i jego funkcje.
Rynek pieniężny – segment rynku finansowego, na którym dokonywane są transakcje, gdzie kupujący i sprzedający realizują interesy rozliczane w formie gotówkowej lub bezgotówkowej o okresie zapadalności do jednego roku. Rynek pieniężny można podzielić na:
· ...
msu-ug