Stańczyk Jerzy - Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa 1996r.pdf - 001-06-3 RÓŻNE DOKUMENTY - hermes50-1

INSTYTUT STUDIÓW POLITYCZNYCH

POLSKIEJ AKADEMII NAUK

JERZY

STAŃCZYK

WSPÓŁCZESNE

POJMOWANIE

WARSZAWA 1996

i ii

BEZPIECZEŃSTWA

Spis treści

Przedmowa {Janusz Stefanowicz)

Wstęp

I. Zakres pojęciowy terminu „bezpieczeństwo"

1. Ogólne definicje bezpieczeństwa

2. Bezpieczeństwo narodowe, polityka bezpieczeństwa

3. Bezpieczeństwo międzynarodowe

II. Bezpieczeństwo międzynarodowe i pokój międzynarodowy ....49

1. Pokój, polityka pokoju

2. Relacje: bezpieczeństwo międzynarodowe a pokój

III. Modele bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych

Zakończenie

Aneks. Modele

Bibliografia

101

Przedmowa

Instynkt poszukiwania bezpieczeństwa sięga początków świata ożywionego

i tworzy istotny element ciągłości w jego ewolucji.

Dotyczy to zarówno jednostek, jak i zbiorowości - od mrowisk po narody

i państwa. Owej wieczystej „pogoni za wolnością od zagrożenia" -jak to okre-

ślił znakomity badacz stosunków międzynarodowych Barry Buzan -już staro-

żytność, szczególnie rzymska, nadała treść prawną i polityczną. Wydawałoby

się więc, że wszystko w tej materii zostało pomyślane i powiedziane. Tymcza-

sem dyskusje na temat bezpieczeństwa w świecie współczesnym wręcz się nasi-

lajaj badacze amerykańscy np. postulują tworzenie „security studies" jako no-

wej dziedziny badawczej, na co zwraca uwagę recenzent tej pracy dr Ryszard

Zięba. Dlaczego tak się dzieje?

Otóż z trzech powodów, trafnie uwypuklonych w książce Jerzego Stańczy-

ka. Po pierwsze, czasy współczesne, przynosząc równolegle do postępu cywili-

zacyjnego rosnącą gamę zagrożeń, zmieniły zakres pojmowania bezpieczeństwa.

W przeszłości rozumiane czysto militarnie, dziś rozszerzyło się na ważkie aspek-

ty niewojskowe - polityczne, ekonomiczne, ekologiczne itp. Po drugie, zmieniła

się jego teleologia. Już nie tylko pierwotna wola przetrwania, ale ochrona do-

brobytu państwa i jego obywateli, obrona wolności i tożsamości - także ustro-

jowej - składają się na funkcje polityki bezpieczeństwa. Wreszcie, po trzecie,

znacznie silniej niż w przeszłości występuje zależność między bezpieczeństwem

narodowym i ładem, czyli pokojem międzynarodowym. Ten ostatni aspekt jest

zresztą wciąż zadaniem do wykonania, przede wszystkim w kierunku zastąpienia

egoizmu bezpieczeństwa narodowego jego korelacją z bezpieczeństwem po-

wszechnym; ważkie są pod tym względem rozważania autora o pokoju nega-

tywnym i pozytywnym.

Kompleksowa i przejrzysta zarazem analiza pojęcia bezpieczeństwa w jego

współczesnej ewolucji, jest niezbędną pomocą w pracy badacza, a nawet nie-

profesjonalnego obserwatora stosunków międzynarodowych. Udziela jej rzetel-

nie autor tej książki, za co należy mu się uznanie.

Janusz Stefanowicz

Wstęp

Bezpieczeństwo jest wartością, którą można rozmaicie rozumieć i w różnym

stopniu określać jej rolę we współczesnym świecie. Jest ona nieodłączną czę-

ścią zbioru wartości cenionych zarówno przez indywidualnego człowieka, jak

i naród oraz szeroko rozumianą społeczność międzynarodową. Założyć należy,

że zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego ma zasadnicze znaczenie dla

utrzymania w świecie pokoju oraz rozwoju pokojowej współpracy międzynaro-

dowej. Przyjąć także trzeba, że w dobie rosnącej współzależności państw wzra-

sta również współzależność ich bezpieczeństwa, co jest m.in. rezultatem strate-

gicznego „skurczenia się" świata, np. w następstwie rozwoju techniki wojskowej.

O bezpieczeństwie powiedziano już, szczególnie w czasach najnowszych, bar-

dzo wiele. Trudno jest więc dziś o wypracowanie nowych jego definicji. Dysku-

sje na temat bezpieczeństwa toczą się raczej wokół określonych jego kontekstów,

których zresztą wciąż przybywa. Pomimo jednak szerokiego stosowania pojęć

„pokój" i „bezpieczeństwo" w teorii oraz praktyce stosunków międzynarodo-

wych brak jest ich definicji w konkretnych aktach prawa międzynarodowego,

definicje naukowe zaś różnią się niekiedy istotnie.

Celem tego opracowania jest zaprezentowanie w zwięzły (choć w dużym stop-

niu analityczny) sposób dorobku nauki w zakresie definiowania bezpieczeństwa.

Skupiając się na pojęciu bezpieczeństwa jako kategorii teoretycznej w politolo-

gii oraz nauce o stosunkach międzynarodowych, przedstawić ma ono jego isto-

tę i elementy składowe, wzrost zakresu przedmiotowego i przestrzennego, względ-

ność, obiektywizm i subiektywizm postrzegania oraz dynamiczny charakter tej

kategorii ukazując ewolucję poglądów na temat bezpieczeństwa (od jego nega-

tywnego do pozytywnego i zarazem coraz szerszego traktowania), jego zesta-

wienie z kategorią pokoju w stosunkach międzynarodowych oraz wyróżnienie

zasadniczych metod organizowania przez państwa i grupy państw swego bez-

pieczeństwa. Wiodącym zamierzeniem tej pracy jest przytoczenie możliwie naj-

większej liczby różnych poglądów badaczy tej problematyki, w którym duże zna-

czenie przywiązane jest dla względnie pełnego zobrazowania w sposób prze-

krojowy dorobku polskich autorów na tle literatury zagranicznej.

Wobec tak przyjętego charakteru pracy intencją autora pozostaje przedsta-

wienie polskiemu Czytelnikowi w zwartym opracowaniu stanu badań nad bez-

pieczeństwem w stosunkach międzynarodowych ze wskazaniem na konkretne

wypowiedzi różnych badaczy tej problematyki (krajowych i zagranicznych),

a także dostarczenie wyboru źródeł mającego być pomocą dla ewentualnych

własnych dociekań w pogłębionej literaturze przedmiotu. Jakkolwiek wyznaczone

założenia ukierunkowują pracę na próbę dokonania zwartej syntezy dorobku

nauki (zwłaszcza polskiej) w omawianym temacie, to jednak odbiorca zauważy

z pewnością, że sposób konstrukcji pracy, rozwijanie definicji bezpieczeństwa

od jego negatywnego rozumienia (wiązanego jedynie z przetrwaniem) do poj-

mowania go w sposób pozytywny (swobody rozwojowe) i zarazem coraz bar-

dziej szeroki (wręcz otwarty), krytyczna analiza szeregu definicji oraz wskazy-

wanie na coraz to nowe problemy, jakie stają współcześnie przed narodami

i całą społecznością międzynarodową w zakresie bezpieczeństwa, odzwiercie-

dlają sposób jego rozumienia przez autora. Skromną próbą przedstawienia tego

poglądu (na tle bogatego już dorobku naukowego w tym zakresie) są m.in. au-

torskie modele analityczne.

W sposób szczególny celem pracy pozostaje przedstawienie bezpieczeństwa

jako problematyki centralnej w dziedzinie stosunków międzynarodowych, do-

tyczącej zarówno społeczności międzynarodowej jako całości oraz (a raczej

przede wszystkim) poszczególnych państw i narodów (będąc ich żywotnym in-

teresem związanym z możliwościami trwania i rozwoju), jakie składają się na tę

społeczność. Wieloaspektowe ukazanie bezpieczeństwa, a więc uwzględniające

nie tylko powszechnie przyjęte identyfikowanie tej kategorii z zagadnieniami

politycznymi i militarnymi, lecz również z innymi (ekonomicznymi, ekologiczny-

mi, humanitarnymi oraz w ogóle z tzw. ogólnospołecznymi, a niekiedy wręcz

etycznymi) wykazać ma przy tym zasadność rozróżniania terminów „pokój" i „bez-

pieczeństwo".

Tytuł pracy określa zainteresowanie tematem na poziomie refleksji teoretycz-

nej nad istotą i składowymi bezpieczeństwa, a tym samym jego znaczeniem (po-

przez zjawiska, procesy i problemy, w jakich się przejawia) dla jednostek, naro-

dów, państw i całej społeczności międzynarodowej. Wobec tak przyjętego za-

łożenia wyłączone zostają tutaj szersze kwestie praktyki stosunków międzyna-

rodowych, a więc zagadnienia prowadzenia i ścierania się na forum międzyna-

rodowym interesów państw w zakresie ich bezpieczeństwa, obejmujące zaga-

dnienia konkretnych doktryn wyznaczających kierunki polityki bezpieczeństwa

oraz metod i środków osiągania ich celów włączając w to kwestie działań kolek-

tywnych, jak m.in. dialog dyplomatyczny, rozbrojenie, prace nad ulepszaniem

środków wzajemnego zaufania, dialog na temat przyszłości planowanego od

dawna powszechnego systemu bezpieczeństwa europejskiego czy reformy sy-

stemu ONZ. W związku z powyższym w ramach omawiania modeli bezpieczeń-

stwa w stosunkach międzynarodowych pominięte również zostaną te koncep-

cje, które miały jedynie krótkotrwały charakter doraźnej politycznej inicjatywy,

jaka - nie formułując żadnych generalnie nowych rozwiązań - szybko przemija

w dosyć wartko przecież zmieniających się uwarunkowaniach międzynarodo-

wych (przykładem są liczne koncepcje wielu przywódców państw, formułowa-

ne niekiedy głównie na użytek wewnętrzny, które odzwierciedlają bardziej chęć

umacniania prestiżu państwa i osoby niż wiarę w możliwość zrealizowania tych

pomysłów).

Zamierzeniem autorskim nie jest pełne omówienie wszystkich aspektów ka-

tegorii bezpieczeństwa jako elementu teorii stosunków międzynarodowych (co

wymagałoby oczywiście znacznie obszerniejszego opracowania), a jedynie przed-

stawienie węższego aspektu definiowania tej kategorii w ujęciu podmiotowym

(bezpieczeństwo jednostkowe, narodowe i międzynarodowe) wraz z dodatko-

wym jej odróżnieniem od kategorii pokoju (co wydaje się istotne z punktu wi-

dzenia definiowania bezpieczeństwa) oraz z jej odniesieniem do kategorii mode-

li bezpieczeństwa (z podobnych względów). Kryterium przedmiotowe jest na tyle

szerokie (bezpieczeństwo militarne, ekonomiczne, ekologiczne i inne), że można

je rozwijać w oddzielnych opracowaniach w odniesieniu do konkretnej praktyki

' polityki międzynarodowej, podobnie jak i zagadnienie bezpieczeństwa ujętego

"w kryterium przestrzennym (bezpieczeństwo lokalne, subregionalne, regional-

ne, globalne) - zagadnienia te są jednak w zaprezentowanym opracowaniu

* w obu aspektach wzmiankowane.

—-• Metodą przyjętą dla realizacji niniejszej pracy jest metoda problemowa, opie-

rająca się na analizie i syntezie literatury przedmiotu. Wykorzystuje ona w sze-

~Toki sposób bezpośrednie cytowanie prezentowanych poglądów, a ponadto

""odwołuje się do przytaczanych w przypisach licznych odniesień do konkret-

~~ nych pozycji literatury.

~~ Praca składa się (poza Wstępem) z 3 rozdziałów, zakończenia, aneksu z mo-

delami i bibliografii.

Rozdział pierwszy {Zakres pojęciowy terminu „ bezpieczeństwo ") przedsta-

wia sposób rozumienia tego pojęcia wychodząc od najprostszych definicji le-

ksykalnych oraz semantyki tego słowa i przechodząc do definicji coraz bardziej

złożonych, odpowiadających zarówno upowszechniającemu się pozytywnemu

rozumieniu bezpieczeństwa, jak też zmianom cywilizacyjnym i ewolucyjnemu cha-

rakterowi stosunków międzynarodowych. Analiza treści pojęcia „bezpieczeń-

stwo" przeprowadzona jest w trzech zasadniczych jego wymiarach: ogólnym

(jednostkowym), narodowym (państwowym) i międzynarodowym. W zakończe-

niu tego rozdziału zawarta jest szersza wykładnia celowości wyróżniania przez

autora tych wymiarów oraz wzrostu zakresu przedmiotowego bezpieczeństwa

we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

I /

Stańczyk Jerzy - Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa 1996r.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: