Sztumski J. - Wstęp do metod i technik badań społecznych.txt

Mojej �onie � Bo�enie
Janusz Sztumski
ST�P
DO METOD
I TECHNIK
BADA�
SPO�ECZNYCH
Katowice 1995
Projekt ok�adki: Marek Piwko
ISBN 83-8583l-69-X
Copyright � 1995 by ��l�sk", Sp. z o.o, Katowice
Sk�ad i �amanie: SOFT-REM
��l�sk",, Sp. z o.o, Katowice, ul. Korfantego 51
SPIS TRE�CI
Od autora........................................................................................................................................  9
Cz�� pierwsza. ZAGADNIENIA OG�LNE
1.          Metodologiczne problemy bada� spo�ecznych..............................................................13
1.1.        Specyfika nauk spo�ecznych...............................................................................................13
1.2.        Przedmiot i cel bada� spo�ecznych.....................................................................................19
1.3.        Filozoficzne podstawy bada� spo�ecznych..........................................................................22
1.4.        Moralne aspekty bada� spo�ecznych...................................................................................28
1.4.1.     Wp�yw komercjalizacji nauki na postawy i zachowania badaj�cych.................................28
1.4.2.     Propozycja �Dekalogu badacza rzeczywisto�ci spo�ecznej"...............................................29
1.5.        Typy bada�.........................................................................................................................31
1.5.1.     Badania typu poznawczego................................................................................................33
1.5.2.     Badania dla potrzeb praktyki..............................................................................................34
1.6.        Proces badawczy.................................................................................................................36
1.6.1.     Strategia bada� w naukach spo�ecznych............................................................................36
1.6.2.     Projektowanie procesu badawczego...................................................................................37
1.7.        Problem badawczy..............................................................................................................38
1.7.1.     Problem badawczy a problem spo�eczny............................................................................38
1.7.2.     Postawy wobec problem�w spo�ecznych............................................................................43
1.7.3.     Postawa naukowa wobec problem�w spo�ecznych............................................................46
1.7.4.     Typy i formy problem�w badawczych................................................................................47
1.8.        Hipotezy..............................................................................................................................48
1.8.1.     Co to jest hipoteza?............................................................................................................48
1.8.2.     Typy hipotez.......................................................................................................................49
1.8.3.     Tworzenie hipotez..............................................................................................................50
1.9.         Wska�niki zjawisk spo�ecznych..........................................................................................51
1.9.1.     Proces kszta�towania si� poj�cia wska�nika zjawisk spo�ecznych......................................51
1.9.2.      Poj�cie wska�nika zjawisk spo�ecznych.............................................................................53
1.9.3.     W�a�ciwo�ci wska�nik�w spo�ecznych...............................................................................57
1.9.4.     Funkcje spe�niane przez wska�niki.....................................................................................58
1.10.      Metody bada�.....................................................................................................................59
1.10.1.   Potoczne i naukowe ujmowanie zjawisk spo�ecznych........................................................59
1.10.2.   Poj�cie metody i jej zwi�zek z teori�..................................................................................60
1.10.3.   Typologia metod.................................................................................................................64
1.10.4.   Metody i techniki bada�.....................................................................................................68
111.     Rygoryzm i anarchizm metodologiczny..............................................................................69
5
1.11.1.   Ukazanie problemu...........................................................................................................   69
1.11.2.   Zasadny rygoryzm metodologiczny a osobliwe pr�by unaukowiania nauk spo�ecznych .  70
1.11.3.   Mo�liwo�ci przezwyci�enia osobliwego rygoryzmu i anarchizmu metodologicznego ...   78
Cze�� druga. PROCES BADAWCZY
2.            Eksperyment w naukach spo�ecznych..........................................................................   85
2.1.         Pojmowanie eksperyment�w w badaniach spo�ecznych...................................................   85
2.2.         Rodzaje eksperyment�w stosowanych w naukach spo�ecznych.......................................   88
2.2.1.      Eksperyment projektowany w terenie..............................................................................   88
2.2.2.      Eksperyment laboratoryjny...............................................................................................   90
2.2.3.      Eksperyment ex�post�facto..........................................................................................   91
2.2.4.      Eksperyment projekcyjny.................................................................................................   92
2.2.5.      Eksperymenty jednoczesne i sukcesywne.........................................................................   93
3.            Badania terenowe...........................................................................................................   96
3.1.         Okre�lenie bada� terenowych..........................................................................................  96
3.2.         Typy bada� terenowych....................................................................................................   97
3.3.        Przygotowanie bada� terenowych....................................................................................   97
3.4.        Zachowanie badaj�cego w badaniach terenowych...........................................................100
4.           Badania ca�o�ciowe i reprezentacyjne.........................................................................103
4.1.         Okre�lenie bada� reprezentacyjnych i pr�bki reprezentacyjnej.......................................103
4.2.         Wielko�� pr�bki reprezentacyjnej....................................................................................104
4.3.         Metody wyboru pr�bki reprezentacyjnej..........................................................................105
4.3.1.     Wyb�r wed�ug przekona� badaj�cego..............................................................................105
4.3.2.     Wyb�r w oparciu o rachunek prawdopodobie�stwa........................................................107
4.4.        Zastosowanie metody reprezentacyjnej............................................................................108
4.5.        K�opoty zwi�zane z doborem pr�bki reprezentacyjnej i jej zmianami.............................110
5.            Obserwacja.....................................................................................................................112
5.1.         Postrzeganie przypadkowe a obserwacjajako metoda badawcza....................................112
5.2.         Rodzaje obserwacji...........................................................................................................115
5.2.1.      Obserwacja bezpo�rednia i po�rednia..............................................................................115
5.2.2.      Obserwacja kontrolowana i niekontrolowana..................................................................116
5.2.3.      Obserwacja jawna i ukryta...............................................................................................116
5.2.4.     Pr�ba systematyzacji.........................................................................................................116
5.3.        Zalety obserwacji i trudno�ci zwi�zane ze stosowaniem tej metody bada�.....................117
6.           Wywiad............................................................................................................................120
6.1.         Okre�lenie wywiadu jako metody bada�..........................................................................120
6.2.         Typy wywiadu..................................................................................................................120
6.2.1.      Wywiady ustne i pisemne.................................................................................................121
6.2.2.      Wywiad skategoryzowany i nieskategoryzowany............................................................121
6.2.3.      Wywiad jawny i ukryty....................................................................................................122
6.2.4.      Wywiady indywidualne i zbiorowe..................................................................................123
6.2.5.     Wywiad panelowy.......................................................................