Kielce 1946.pdf

VIII Nasz Dziennik Piàtek, 25 lipca 2008

DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2008 (14)

Dodatek historyczny IPN

7/2008 (14)

Po Zag∏adzie

– Kielce 1946

Z kalendarza polskiego

Lipiec 1944 – powstanie PKWN

22 lipca 1944 r. Radio Moskwa poda∏o treÊç tzw. Ma-

nifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowe-

go. Manifest zawiera∏ m.in. nast´pujàcy fragment:

„Emigracyjny »rzàd« w Londynie i jego delegatura

w Kraju jest w∏adzà samozwaƒczà, w∏adzà nielegal-

nà, opiera si´ na bezprawnej faszystowskiej konsty-

tucji z kwietnia 1935 roku. »Rzàd« ten hamowa∏ wal-

k´ z okupantem hitlerowskim, swà awanturniczà po-

litykà pcha∏ Polsk´ ku nowej katastrofie. (…) Dlate-

go Krajowa Rada Narodowa, tymczasowy parla-

ment narodu polskiego, powo∏a∏a POLSKI KOMITET

WYZWOLENIA NARODOWEGO jako legalnà tym-

czasowà w∏adz´ wykonawczà dla kierowania walkà

wyzwoleƒczà narodu, zdobycia niepodleg∏oÊci i od-

budowy paƒstwowoÊci polskiej”. W ten sposób Sta-

lin da∏ publiczny wyraz swoim planom dominacji

ZSRS nad powojennà Polskà. Koncepcja powo∏ania

PKWN wywodzi∏a si´ wprost od leninowskiego Tym-

czasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski z ro-

ku 1920. Stalin postanowi∏ powo∏aç w∏asny, ca∏kowi-

cie zale˝ny od niego, marionetkowy „rzàd polski”

i wprowadziç jego w∏adz´ na bagnetach Armii Czer-

wonej. Nazw´ „Komitet Wyzwolenia Narodowego”

zaproponowa∏ Stalin, on równie˝ zadecydowa∏

o sk∏adzie osobowym komitetu. Przewodniczàcym

zosta∏ Edward Osóbka-Morawski, wiceprzewodni-

czàcymi – Wanda Wasilewska i Andrzej Witos. ¸àcz-

nie w sk∏ad komitetu wchodzi∏o 15 cz∏onków na sta-

nowiskach kierowników resortów – odpowiedników

ministerstw. Pierwsze posiedzenie PKWN odby∏o si´

w Moskwie 20 lipca 1944 roku. Oficjalna wersja, po-

dana w audycji radiowej Zwiàzku Patriotów Pol-

skich, mówi∏a jednak, i˝ PKWN zawiàza∏ si´ w Che∏-

mie dopiero 22 lipca. W rzeczywistoÊci cz∏onkowie

PKWN przybyli do kraju dopiero 27 lipca, i to bezpo-

Êrednio do Lublina. Komitet w swoim manifeÊcie za-

powiada∏ przemiany spo∏eczne, dalszà walk´

z Niemcami oraz zmian´ granic na zachodzie. Prak-

tyczna dzia∏alnoÊç PKWN opiera∏a si´ na trzech ele-

mentach: sile Armii Czerwonej, aparacie bezpie-

czeƒstwa publicznego, restrykcyjnych dekretach.

G∏ównym celem jego dzia∏alnoÊci by∏o zlikwidowa-

nie struktur Polskiego Paƒstwa Podziemnego,

zw∏aszcza Armii Krajowej. Na mocy takich postano-

wieƒ PKWN jak Dekret „O rozwiàzaniu tajnych orga-

nizacji wojskowych na terenach wyzwolonych” czy

„O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich

zbrodniarzy winnych zabójstw i zn´cania si´

nad ludnoÊcià cywilnà oraz dla zdrajców Narodu

Polskiego” lub te˝ „O przest´pstwach szczególnie

niebezpiecznych w okresie odbudowy paƒstwa” ty-

siàce ˝o∏nierzy AK trafi∏o do wi´zieƒ i obozów. Trak-

towano ich na równi z funkcjonariuszami niemieckiej

policji politycznej lub nawet gorzej. Wobec wielu ko-

munistyczne sàdy wojskowe wyda∏y wyroki Êmier-

ci. 31 grudnia 1944 roku PKWN zosta∏ przekszta∏co-

ny w Tymczasowy Rzàd Polski, który kontynuowa∏ li-

ni´ politycznà PKWN, dà˝àcà do ca∏kowitego pod-

porzàdkowania Polski imperium sowieckiemu.

oprac. Miros∏aw Surdej, IPN Rzeszów

TWARZE BEZPIEKI

Antoni Alster „Antek”, „Hans”, „Komar”,

„Sierpieƒ”, „Sterowski”, „Tracz”, „Wit” (1903-1968)

– pu∏kownik, dzia∏acz komunistyczny, zast´pca

przewodniczàcego Komitetu ds. Bezpieczeƒstwa

Publicznego, wiceminister spraw wewn´trznych.

Piechoty, a od listopada 1943 r. szefem Wydzia∏u Polityczno-Wychowawczego II

DP. Od maja 1944 r. do lipca 1944 r. sprawowa∏ funkcj´ szefa Wydzia∏u Polityczno-

Wychowawczego w Polskim Sztabie Partyzanckim, powo∏anym przez Centralne

Biuro Komunistów Polskich. Po utworzeniu PKWN zosta∏ jego przedstawicielem

przy Dowództwie II Frontu Bia∏oruskiego Armii Czerwonej.

Pe∏ni∏ wa˝ne funkcje w strukturach PPR. Od sierpnia 1944 r. kierowa∏

Wydzia∏em Wojskowym KC PPR. Po styczniowej ofensywie Armii Czerwonej w

1945 r. organizowa∏ struktury partyjne i administracyjne na Pomorzu. Wchodzi∏

wówczas w sk∏ad tzw. Pomorskiej Grupy Operacyjnej PPR. Od 20 lutego 1945 r.

do maja 1947 r. pe∏ni∏ funkcj´ I sekretarza KW PPR w Bydgoszczy. W grudniu 1945

r. zosta∏ zast´pcà cz∏onka KC PPR. Od maja 1947 r. pracowa∏ jako zast´pca

kierownika Wydzia∏u Organizacyjnego KC PPR. Nast´pnie powo∏ano go w sk∏ad

Sekretariatu i Biura Organizacyjnego KC PPR (3 listopada 1948 r.). Po utworzeniu

PZPR nadal pozostawa∏ w strukturach centralnych partii. Na pierwszym zjeêdzie

zosta∏ wybrany na cz∏onka Biura Organizacyjnego KC PZPR, w którym zasiadali

wówczas m.in. Boles∏aw Bierut, Jakub Berman, Hilary Minc. W styczniu 1950 r.

objà∏ stanowisko zast´pcy kierownika Wydzia∏u Organizacyjnego KC PZPR, a w

kwietniu 1952 r. awansowa∏ na kierownika. W latach 1948-1964 wchodzi∏ w sk∏ad

KC PZPR. Od 1945 r. by∏ pos∏em: komunistycznego „parlamentu” – Krajowej Rady

Narodowej, sejmu ustawodawczego (1947-1952) oraz sejmu PRL (1952-1956).

Z aparatu partyjnego przeszed∏ do s∏u˝by w aparacie bezpieczeƒstwa. Od 10

grudnia 1954 r. pe∏ni∏ funkcj´ pierwszego zast´pcy przewodniczàcego Komitetu

ds. Bezpieczeƒstwa Publicznego. W zwiàzku z likwidacjà KBP i reorganizacjà

MSW 11 grudnia 1956 r. zosta∏ mianowany wiceministrem spraw wewn´trznych.

Odpowiada∏ wówczas za Departament III SB MSW (zwalczanie opozycji, kontrola

gospodarki), Biuro „B” SB MSW (obserwacja zewn´trzna), Biuro „W” SB MSW

(kontrola korespondencji) i Biuro Ewidencji Operacyjnej SB MSW. 4 maja 1962 r.

zosta∏ odwo∏any z MSW. Jeszcze tego samego miesiàca objà∏ stanowisko

podsekretarza stanu w ministerstwie gospodarki komunalnej, które piastowa∏ do

grudnia 1967 roku.

By∏ wielokrotnie odznaczany, w tym Krzy˝em Komandorskim z Gwiazdà

Orderu Odrodzenia Polski. Zmar∏ 30 wrzeÊnia 1968 r. (wed∏ug niektórych

publikacji 29 wrzeÊnia) w Warszawie. W 1969 r. jego rodzina wyjecha∏a do Izraela.

oprac. Marcin Buka∏a, IPN Rzeszów

Syn Moj˝esza (wed∏ug niektórych êróde∏ –

Micha∏a). Urodzi∏ si´ w Rzeszowie w rodzinie

drobnego kupca. W wojskowej ankiecie

personalnej poda∏, ˝e jest „samoukiem w

zakresie szko∏y Êredniej”. W m∏odoÊci pracowa∏

fizycznie jako palacz w kopalni w Sierszy Wodnej oraz w drukarni w

Rzeszowie na etacie maszynisty drukarza. Do Komunistycznej Partii

Robotniczej Polski wstàpi∏ w 1924 roku. Szybko awansowa∏ w strukturze

partyjnej. W 1924 r. zosta∏ sekretarzem KM KPRP w Rzeszowie, a od 1925

r. cz∏onkiem krakowskiego KO Komunistycznej Partii Polski, zaÊ po

przybyciu do Warszawy w maju 1926 r. objà∏ funkcj´ sekretarza KD KPP

PowiÊle. Dzia∏a∏ w KPP w okr´gach: cz´stochowsko-piotrkowskim,

p∏ockim, krakowskim, ∏ódzkim, a tak˝e na Âlàsku i w Zag∏´biu Dàbrowskim.

Ukoƒczy∏ Mi´dzynarodowà Szko∏´ Leninowskà w Moskwie. W 1936 r.

zosta∏ oddelegowany do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. By∏

wielokrotnie aresztowany i skazywany za dzia∏alnoÊç antypaƒstwowà

przez sàdy okr´gowe w Krakowie, Warszawie i Lwowie (najwy˝szy wyrok

wynosi∏ 9 lat pozbawienia wolnoÊci). Wyszed∏ z wi´zienia w Tarnowie w

zwiàzku z wybuchem wojny w 1939 roku. Od wrzeÊnia 1939 r. do czerwca

1941 r. przebywa∏ we Lwowie, Tarnopolu i Charkowie. Pracowa∏ wówczas

w drukarni i Zwiàzku Zawodowym Pracowników Poligrafii. Przeszed∏

trzymiesi´czne przeszkolenie w Armii Czerwonej.

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej przeniós∏ si´ na Kaukaz, a nast´pnie

do Baszkirii. Pracowa∏ w przemyÊle zbrojeniowym. Zosta∏ skierowany przez w∏adze

komunistyczne do Mi´dzynarodowej Szko∏y Partyjnej w Kusznarenkowie. Wstàpi∏

do armii Berlinga, gdzie zaczà∏ karier´ od stopnia szeregowca. Szybko

awansowa∏. Pe∏ni∏ funkcj´ oficera oÊwiatowego w I Korpusie Polskich Si∏ Zbrojnych

w ZSRR. Nast´pnie zosta∏ zast´pcà szefa Wydzia∏u OÊwiatowego II Dywizji

Wracamy do wielokrotnie ju˝

opisywanej, ale wcià˝ nieroz-

wik∏anej zagadki tzw. pogro-

mu kieleckiego. Prezentujemy

zawartoÊç drugiego tomu pra-

cy zbiorowej „Wokó∏ pogro-

mu kieleckiego”. Analizujemy

hipotez´ o prowokacji ze stro-

ny UB iNKWD i podajemy wy-

kaz ofiar tragedii. Do ksià˝ki,

która uka˝e si´ wkrótce na-

k∏adem IPN, zostanie do∏à-

czony film dokumentalny Ar-

tura Janickiego „Pogrom czy

zbrodnia”.

Dr Marek Klecel

Kielce 1946: prowokacja

wcale niewykluczona

O pogromie kieleckim 4 lipca 1946 roku na pozór wszyst-

ko wiadomo: t∏um mieszkaƒców Kielc podniecony plotkà

o zabiciu przez ˚ydów polskiego ch∏opca zaatakowa∏ za-

mieszkanà przez ludnoÊç ˝ydowskà kamienic´ przy ul.

Planty, tak˝e siedzib´ Komitetu ˚ydowskiego, gdzie ch∏o-

piec mia∏ byç przetrzymywany. W t∏umie znaleêli si´ rów-

nie˝ funkcjonariusze milicji i ˝o∏nierze Korpusu Bezpie-

czeƒstwa Wewn´trznego, wys∏ani tam w celu zaprowa-

dzenia porzàdku. Co najwa˝niejsze, to oni, wed∏ug niektó-

rych relacji, oddali pierwsze strza∏y w okna kamienicy. Dla-

czego strzelali? Ulegli panice czy te˝ zachowaniom t∏umu

i niepohamowanemu antysemityzmowi, którym t∏umaczy

si´ te i podobne wydarzenia z czasów II wojny Êwiatowej?

Na te pytania i wàtpliwoÊci nie ma ostatecznej odpowiedzi

mimo licznych badaƒ historycznych powadzonych przez

kilkanaÊcie ostatnich lat, mimo Êledztwa IPN, wielu publi-

kacji i ksià˝ek, w tym g∏oÊnej ostatnio, lecz nierzetelnej i

Dokoƒczenie na s. II

II Nasz Dziennik Piàtek, 25 lipca 2008

DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2008 (14)

Piàtek, 25 lipca 2008 Nasz Dziennik VII

Dr Marek Klecel

Kielce 1946: prowokacja

wcale niewykluczona

Kolejny autor, Marek Joƒczyk, przedstawi∏ istniejàce w mieÊcie struktury i stan

osobowy aparatu bezpieczeƒstwa, milicji i wojska. Czytajàc ten artyku∏, warto mieç

przed oczyma roz∏o˝onà map´ Kielc: „wszystkie kluczowe punkty w mieÊcie by∏y do-

skonale kontrolowane przez UBP, MO oraz wojsko, zarówno polskie, jak i sowieckie”

– pisze autor. Tak˝e kamienica przy ul. Planty 7, po∏o˝ona oko∏o 100--150 metrów

od g∏ównych siedzib kieleckich instytucji si∏owych. Co wi´cej, kilka dni przed pogro-

mem – w okresie referendum – kielczanie nie mieli wàtpliwoÊci, kto sprawuje kontro-

l´ nad miastem, jego ulicami, placami i podwórkami. Wywody autora kierujà czytel-

nika w stron´ refleksji na temat prowokacyjnego charakteru zajÊcia z 4 lipca.

Nast´pny artyku∏, pióra Ryszarda Âmietanki-Kruszelnickiego, jedynie wzmacnia

i pog∏´bia powy˝szà hipotez´. ZajÊcia przy ul. Planty 7 w swej poczàtkowej fazie, jak

podkreÊla autor, mog∏y byç z ∏atwoÊcià powstrzymane przez si∏y porzàdkowe. Swo-

ista bezradnoÊç UB zderzy∏a si´ z wyjàtkowo bezkarnà aktywnoÊcià osób wykrzyku-

jàcych has∏a antysemickie. Czy sztucznie zatem podgrzewano atmosfer´ nienawi-

Êci? Czy powstrzymanie przez funkcjonariuszy porzàdku publicznego ksi´˝y idà-

cych na spotkanie z t∏umem wpisywa∏o si´ w t´ bezradnoÊç, czy raczej prowokacj´?

Akt zbrodni dokona∏ si´ w Êrodkowej sekwencji dramatycznego scenariusza, które-

go pierwsze sceny opowiada∏y o puszczeniu plotki na temat kolejnego porwania pol-

skiego dziecka, a ostatnie o aktywnym udziale przedstawicieli si∏ mundurowych

w pogromie. Podgrzanie anty˝ydowskich nastrojów wÊród kielczan zosta∏o zastopo-

wane jeszcze tego samego dnia przez te same si∏y porzàdkowe, które kilka godzin

wczeÊniej wykaza∏y si´ totalnà bezradnoÊcià i nie poczuwa∏y si´ do odpowiedzialno-

Êci za stan bezpieczeƒstwa osób mieszkajàcych przy ul. Planty 7.

W drugiej cz´Êci ksià˝ki s´dzia Andrzej Jankowski (we wst´pie wspierany przez

Jacka ˚urka) dokona∏ wyboru êróde∏ procesowych z bogatej dokumentacji z pro-

cesów „odpryskowych”, w ogóle do tej pory niepublikowanych. Jest to lektura trud-

na, szczególnie cz´Êç zawierajàca protoko∏y ogl´dzin zw∏ok i ogl´dzin lekarskich

osób pobitych i rannych.

Praca autorów publikacji zbli˝a czytelnika do wielu odpowiedzi, a jednoczeÊnie

– i na tym polega urok historii – otwiera pole dla nowych pytaƒ, staje si´ podnietà dla

kontynuatorów dzie∏a poznania prawdy. W tym przypadku dzieje si´ tak nie tylko z ra-

cji odkrycia nowych êróde∏, ale bardziej mo˝e z powodu poszerzania si´ horyzontów

samych badaczy. W Êlad za tym procesem poznania – jak pisze Ryszard Âmietanka-

-Kruszelnicki – jesteÊmy Êwiadkami „poszerzania si´ »mocy informacyjnej« êróde∏”.

Dokoƒczenie ze s. I

W wielu dokumentach i pracach badawczych, zebranych w dwóch tomach

publikacji „Wokó∏ pogromu kieleckiego” (IPN 2006 i 2008), pojawia si´ wàtek

prowokacji w∏adz komunistycznych polskich i sowieckich. Trzeba bowiem

wziàç pod uwag´ obecnoÊç w Kielcach doradców sowieckich, b´dàcych

∏àcznikami mi´dzy NKWD a Urz´dem Bezpieczeƒstwa, którego szefem by∏

wtedy Sobczyƒski vel Âwitaj, wczeÊniej znany z represji wobec ˚ydów w cza-

sie wojny jako partyzant Armii Ludowej, póêniej szef UB w Rzeszowie. Drugi

pogrom, a raczej jego próba, mia∏ miejsce w Krakowie w sierpniu 1945 roku;

wiadomo, ˝e uczestniczy∏y w nim wojsko i milicja. O poczàtku wydarzeƒ kie-

leckich wiemy w∏aÊnie z raportu doradcy sowieckiego Szpilewoja dla jego

prze∏o˝onych. Nie musi to byç raport niewiarygodny. Donosi∏ on w lipcu 1945

roku m.in.: „Pracownik 1. Komisariatu Milicji S´dek wed∏ug decyzji naczelni-

ka Zagórskiego wyznaczy∏ do przeprowadzenia rewizji 12 milicjantów. Polece-

nie przeprowadzenia rewizji w Komitecie ˚ydowskim wyda∏ zast´pca naczel-

nika Wydzia∏u Politycznego wojewódzkiej milicji – major Gwiazdowicz.

prowokacyjnej ksià˝ki Jana Tomasza Grossa pt. „Strach”.

JeÊli nie ma pe∏nej odpowiedzi na te pytania, pozostajà wàtpliwoÊci co do te-

go, jak by∏o naprawd´, jakie by∏y przyczyny tych zdarzeƒ, ich t∏o i rozwój: przy-

padkowy i ˝ywio∏owy, wynik chaosu, zam´tu lub nieudolnoÊci w∏adz miasta,

czy te˝ w jakiÊ sposób kontrolowany, majàcy ich przyzwolenie. Z samego prze-

biegu zdarzeƒ wynika jednak, ˝e by∏a to sytuacja skomplikowana, zawik∏ana i

niemajàca jednej przyczyny, z∏o˝y∏o si´ na nià wiele sprzecznych, konflikto-

wych okolicznoÊci, które doprowadzi∏y do tragicznego koƒca. W ka˝dym razie

zajÊç kieleckich nie da si´ wyjaÊniç antysemityzmem, tak jak to robi wielu ba-

daczy i publicystów, przyjmujàcych tylko ˝ydowski punkt widzenia i powielajà-

cych schemat o odwiecznym polskim antysemityzmie, majàcych w istocie an-

typolskie uprzedzenia i takie˝ nastawienie. Jest te˝ wiele innych okolicznoÊci

tych wydarzeƒ, które trzeba wziàç pod uwag´, by jak najpe∏niej wyjaÊniç owe

tragiczne chwile.

SYLWETKI NIEZ¸OMNYCH

Edward Bednarski

30 lipca 1946 r. Bednarski zosta∏ zatrzymany w Jaros∏awiu przez funkcjonariuszy

UB i w dniu nast´pnym osadzony w areszcie WUBP w Rzeszowie. Podczas

kilkunastodniowego Êledztwa prowadzonego przez Sekcj´ III Wydzia∏u III WUBP

zatai∏ swojà przynale˝noÊç do NZW oraz SN i z braku dowodów zosta∏ zwolniony.

Wkrótce po powrocie do Jaros∏awia spotka∏ si´ z Anielà Gliniak ps. „Nela”, „8042”,

proszàc jà o kontakt z ZG SN. Zamierza∏ poinformowaç w∏adze Stronnictwa o nie

najlepszej – jego zdaniem – sytuacji w Okr´gu Rzeszowskim NZW. „Nela” umówi∏a

go na spotkanie w Krakowie z Krystynà Madurowicz ps. „Basia”, „8008”, ∏àczniczkà

Tadeusza Maciƒskiego ps. „Prus”, kierownika wydzia∏u organizacyjnego ZG SN. 6

paêdziernika 1946 r. Bednarski spotka∏ si´ w Krakowie z „Basià” oraz Janem

Wróblem ps. „Jerzy”, szefem ∏àcznoÊci w wydziale organizacyjnym ZG SN, z którym

w dniu nast´pnym pojecha∏ do Katowic na rozmow´ z „Prusem”. Podczas spotkania

z Maciƒskim Bednarski poinformowa∏ go o zabójstwie „S´pa”, o rozluênieniu

dyscypliny w szeregach NZW w Okr´gu Rzeszowskim oraz o tym, i˝ „Wir” nie potrafi

zapanowaç nad tà sytuacjà. „Prus” obieca∏ przyjechaç na teren Okr´gu

Rzeszowskiego, aby osobiÊcie zbadaç i wyjaÊniç te zarzuty (nie zdà˝y∏, gdy˝ w

grudniu 1946 r. zosta∏ aresztowany) oraz przys∏aç Bednarskiemu paczk´ z kilkoma

broszurami SN (za poÊrednictwem „Basi” i „Neli” otrzyma∏ jà w listopadzie).

9 maja 1947 r. Bednarski zosta∏ ponownie aresztowany, przewieziony do Rzeszowa

i osadzony w areszcie WUBP. Âledztwo prowadzone przez funkcjonariuszy Sekcji III

Wydzia∏u III WUBP zakoƒczono 21 sierpnia. Akt oskar˝enia zarzuca∏ mu pope∏nienie

przest´pstw z art. 86 § 1 i 2 kkWP. Nazajutrz Bednarski wraz ze wspó∏oskar˝onà Anielà

Gliniak zosta∏ przewieziony do wi´zienia na rzeszowskim zamku. 29 sierpnia akt

oskar˝enia zatwierdzi∏ prokurator WPR w Rzeszowie pp∏k Cezary Matkowski.

7 paêdziernika 1947 r. przed Wojskowym Sàdem Rejonowym w Rzeszowie

rozpoczà∏ si´ proces Bednarskiego oraz Gliniak. Przewodniczàcym sk∏adu

s´dziowskiego by∏ mjr dr Jan Lubaczewski, oskar˝ycielem – prokurator por. Marian

Stok∏osa. 15 listopada Bednarski zosta∏ skazany na kar´ 8 lat wi´zienia oraz utrat´

praw publicznych i obywatelskich praw honorowych przez 4 lata. Na mocy ustawy o

amnestii z 22 lutego 1947 r. orzeczona kara pozbawienia wolnoÊci zosta∏a

z∏agodzona do 4 lat. 8 stycznia 1948 r. na posiedzeniu niejawnym Najwy˝szy Sàd

Wojskowy pod przewodnictwem p∏k. Kazimierza Drohomireckiego utrzyma∏ w mocy

ten wyrok, pozostawiajàc bez rozstrzygni´cia skarg´ rewizyjnà wniesionà przez

adwokata. Trzy tygodnie póêniej Bednarski ju˝ nie ˝y∏. Zmar∏ w wi´zieniu na

rzeszowskim zamku 29 stycznia 1948 roku. Oficjalnà przyczynà jego Êmierci,

podanà przez lekarza wi´ziennego, by∏a „dekompensacyjna wada serca”.

oprac. Krzysztof Kaczmarski, IPN Rzeszów

„Podziemski”, „B∏awatek”

(1899-1948),

˝o∏nierz AK, NOW i NZW,

dzia∏acz SN

Urodzi∏ si´ w Jaros∏awiu, s. Franciszka i Józefy z d. Marek. Ukoƒczy∏ 4 klasy szko∏y

powszechnej i 3 klasy gimnazjum w Jaros∏awiu. W latach 1917-1918 odbywa∏ s∏u˝b´

wojskowà w armii austro-w´gierskiej, a nast´pnie do jesieni 1920 r. w 39. pp.

Strzelców Lwowskich, w którego szeregach bra∏ udzia∏ w walkach z Ukraiƒcami w

Ma∏opolsce Wschodniej i w wojnie polsko-bolszewickiej. Po demobilizacji w stopniu

plutonowego wróci∏ do Jaros∏awia, gdzie pracowa∏ jako ogrodnik. Od poczàtku lat

30. by∏ cz∏onkiem miejscowego ko∏a Stronnictwa Narodowego.

W czasie okupacji niemieckiej Bednarski aktywnie zaanga˝owa∏ si´ w dzia∏alnoÊç

w wojskowych i cywilnych strukturach podziemia narodowego. Wiosnà 1942 r.

Bronis∏aw D∏uszyƒski ps. „S´p”, szef wydzia∏u organizacyjnego komendy

powiatowej Narodowej Organizacji Wojskowej w Jaros∏awiu, zwerbowa∏ go do NOW.

JednoczeÊnie Bednarski wchodzi∏ w sk∏ad zarzàdu Okr´gu Rzeszowskiego SN. W

jego mieszkaniu przy ul. Blichowej 8 mieÊci∏ si´ punkt legalizacji dokumentów i

kolporta˝u prasy podziemnej. Tutaj przechowywano równie˝ archiwum i pieniàdze

organizacyjne oraz magazynowano broƒ.

Po zaj´ciu Podkarpacia przez wojska sowieckie Bednarski kontynuowa∏

dzia∏alnoÊç konspiracyjnà w podziemiu narodowym. Do lata 1945 r. by∏

kwatermistrzem w komendzie Okr´gu Rzeszowskiego Narodowego Zjednoczenia

Wojskowego i jednoczeÊnie szefem wydzia∏u finansowo-gospodarczego w zarzàdzie

Okr´gu Rzeszowskiego SN. Na prze∏omie 1945/1946 objà∏ najprawdopodobniej

kierownictwo wydzia∏u propagandy w komendzie okr´gowej NZW. Nie najlepiej

uk∏ada∏y si´ stosunki Bednarskiego z ówczesnym komendantem Okr´gu

Rzeszowskiego NZW Piotrem Woêniakiem ps. „Wir”. Przyczynà by∏ przede wszystkim

fakt, i˝ z rozkazu „Wira” w koƒcu kwietnia 1946 r. zosta∏ zastrzelony D∏uszyƒski „S´p”,

szef okr´gowego Pogotowia Akcji Specjalnej. Wykonanie wyroku na „S´pie”

spowodowa∏o, i˝ Bednarski odsunà∏ si´ od czynnej dzia∏alnoÊci konspiracyjnej.

DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN.

www.ipn.gov.pl

Redaktorzy:

dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)

Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)

ADRES DO KORESPONDENCJI:

DODATEK IPN DO „Naszego Dziennika”

UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA

Kamienica przy ul. Planty, gdzie 4 lipca 1946 r. mia∏a miejsce tragedia

SPRZEDA˚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72

VI Nasz Dziennik Piàtek, 25 lipca 2008

DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2008 (14)

Piàtek, 25 lipca 2008 Nasz Dziennik III

Dokoƒczenie ze s. V

rantem by∏o niepodleg∏e paƒstwo polskie i jego prawo, zosta∏ w sposób nieodwra-

calny zniszczony wraz z upadkiem II RP. Niemcy, krok po kroku i za pomocà coraz

to surowszych rozporzàdzeƒ najpierw zniszczyli dotychczasowe ˝ycie mieszkaƒ-

ców Kielc, a nast´pnie fizycznie unicestwili trzecià cz´Êç obywateli miasta. Nielicz-

ni ocalali ˚ydzi, którzy – wbrew potocznym sàdom – bez wi´kszych trudów odzy-

skiwali po wojnie przed sàdami grodzkimi swoje nieruchomoÊci, jeÊli nie zosta∏y

przej´te przez paƒstwo.

Grzegorz Miernik – cz´Êciowo polemizujàc z Urbaƒskim – przedstawia kondycj´

materialnà mieszkaƒców Kielc po wojnie, podkreÊlajàc pauperyzacj´ spo∏eczeƒ-

stwa, poczucie niesprawiedliwoÊci wobec wzgl´dnego bogactwa przedstawicieli

w∏adzy i mniejszoÊci ˝ydowskiej, wspomaganej przez mi´dzynarodowe organiza-

cje charytatywne. RównoczeÊnie polscy mieszkaƒcy Kielc byli wspierani przez die-

cezjalnà Caritas, reaktywowanà ju˝ na poczàtku 1945 r. przez ks. bp. Czes∏awa

Kaczmarka. ˚ydzi, jak si´ wydaje, nie mogli stanowiç zagro˝enia, skoro w przed-

dzieƒ pogromu by∏o ich nie wi´cej ni˝ 250, skupionych wokó∏ kilku dos∏ownie bu-

dynków w rozleg∏ym mieÊcie. W sumie zaÊ blisko 50 tys. mieszkaƒców Kielc ˝y∏o

problemami przyziemnymi – z dnia na dzieƒ, obok ˚ydów i obok w∏adzy. Grzegorz

Miernik przedstawi∏ ró˝ne aspekty ˝ycia codziennego miasta i jego mieszkaƒców

przed pogromem oraz po nim, pokazujàc, i˝ wówczas wydarzenie z 4 lipca 1946 r.

nie odcisn´∏o si´ takim pi´tnem. Dlaczego? Byç mo˝e dlatego, ˝e ca∏a ówczesna

propaganda (o czym z kolei pisze Robert KuÊnierz), w tym opisujàca pogrzeb ofiar

i g∏ówny proces, by∏a sterowana przez czynniki zewn´trzne – przez central´, w∏a-

dz´ w Warszawie. Skromna mniejszoÊç ˝ydowska, jeszcze bardziej uszczuplo-

na w wyniku zbrodni z 4 lipca 1946 r., stanowi∏a de facto margines, nierzutujàcy

na program dnia wi´kszoÊci mieszkaƒców Kielc. Zbrodnia, choç dokona∏a si´

w pobli˝u – po sàsiedzku, by∏a równie obca jak jej ofiary; zosta∏a przeniesio-

na przez w∏adze na poziom ogólnopolskiej gry politycznej, przerastajàcej swym

rozmiarem dzieƒ powszedni miasta. W tym wirtualnym Êwiecie propagandy zbrod-

nia mia∏a byç „ohydnym przejawem antysemityzmu”, prowokacjà „niedobitków fa-

szystowskich” szkodzàcych „interesom nowej demokratycznej Polski”. Wydaje si´,

˝e wi´ksze wra˝enie wÊród kielczan wywo∏a∏a wiadomoÊç o zastrzeleniu 23 wrze-

Ênia 1946 r. przez miejscowego milicjanta proboszcza ks. Stanis∏awa Zió∏kowskie-

go; w jego pogrzebie uczestniczy∏o blisko 20 tys. osób.

W drodze do Komitetu ˚ydowskiego B∏aszczyk, Dygnarowicz i szereg milicjan-

tów zwraca∏o si´ do przechodniów: „Chodêmy, zrobimy rewizj´ u ˚ydów, bo

oni zabijajà polskie dzieci”. W ten sposób do Komitetu ˚ydowskiego milicjanci

przyszli z t∏umem liczàcym oko∏o 300 osób”. O obecnoÊci sowieckich czynni-

ków w Kielcach zaÊwiadcza s´dzia Andrzej Jankowski, który w 1992 roku

wszczà∏ Êledztwo w sprawie pogromu kieleckiego (póêniej zosta∏ od niego od-

suni´ty), a w 1946 roku by∏ poÊrednio Êwiadkiem wydarzeƒ. S∏ysza∏ mianowi-

cie rozmow´ ˝o∏nierzy KBW: „Z rozmowy ich wynika∏o, ˝e byli na miejscu po-

gromu, wdarli si´ do domu zamieszkanego przez ˚ydów, bili i zabijali ˚ydów

przy zach´cie i aprobacie jakiegoÊ sowieckiego („ruskiego”) majora. O ile pa-

mi´tam, mówili te˝ coÊ o jakichÊ strza∏ach ze strony ˚ydów”. W tym czasie by∏

tak˝e w Kielcach wysoki funkcjonariusz MBP, dyrektor Adam Humer, majàcy

tam kontrolowaç przebieg referendum.

Równie˝ J.T. Gross w swej ksià˝ce nie móg∏ ca∏kowicie pominàç wàtków

prowokacji, przytaczajàc relacje ˝ydowskich Êwiadków, chocia˝ nie wzià∏ ich

pod uwag´ w ogólnej ocenie wydarzeƒ, kierowa∏ si´ bowiem tylko jednym

kluczem, a raczej wytrychem – polskiego antysemityzmu. Mimowolnie opisu-

je jednak ca∏à skomplikowanà sytuacj´: „Z budynku Komitetu ˚ydowskiego

doktor Kahane telefonowa∏ do Sobczyƒskiego, domagajàc si´ wycofania mi-

licji; zast´pca Sobczyƒskiego kapitan Mucha, który te˝ by∏ w budynku, przez

telefon nagli∏ o przys∏anie posi∏ków; wiceprzewodniczàcy Komitetu ˚ydow-

skiego Chil Alpert telefonowa∏ o pomoc do NKWD, »ale odpowiedzieli, ˝e nie

majà jednostek w polskich mundurach, a nie chcà wysy∏aç w rosyjskich, ˝e-

by Polacy nie mówili, ˝e Rosjanie ich mordujà«“. Dalej, po opisie zam´tu, któ-

ry powsta∏ w t∏umie pod kamienicà ˝ydowskà, Gross przytacza ustalenia hi-

storyka Bo˝eny Szaynok: „mi´dzy godzinà 10 a 10.30 na Plantach pojawi∏o

si´ wojsko. »Przyby∏e wojsko nie mia∏o wyt∏umaczone, ˝e chodzi o prowoka-

cj´, ani te˝ nie mia∏o specjalnych rozkazów od dowództwa. Jednostki woj-

skowe pomiesza∏y si´, obstawi∏y budynek komitetu ˝ydowskiego, pozosta-

wiajàc rozwydrzony t∏um w zgromadzeniu«. Cz´Êç ˝o∏nierzy wesz∏a do bu-

dynku (...). WejÊcie milicjantów i ˝o∏nierzy do domu ˝ydowskiego by∏o po-

czàtkiem pogromu”. Wtedy pad∏y strza∏y oddane przez ˝o∏nierzy czy milicjan-

tów. Âwiadek Alpert, na którego powo∏uje si´ Gross, relacjonowa∏: „˚o∏nierze

zacz´li strzelaç w nasze okna. (...) W samym domu Planty 7 w Kielcach ˚y-

dów mordowa∏o wojsko. Do kibucu ˝o∏nierze najpierw strzelali przez drzwi, a

potem wdarli si´, strzelali do ludzi i rzucali ofiary w t∏um, który je dobija∏”. Na

pytanie, jacy to ˝o∏nierze, jakie oddzia∏y strzela∏y do ˚ydów, odpowiada sam

Gross: „PoÊród przesz∏o stu osób aresztowanych jeszcze tego samego dnia

za udzia∏ w pogromie znalaz∏o si´ 34 ˝o∏nierzy i oficerów Wojska Polskiego

oraz 6 ˝o∏nierzy i oficerów KBW, zbrojnego ramienia Ministerstwa Bezpie-

czeƒstwa Publicznego”. A wi´c strzelali ˝o∏nierze i oficerowie WP i UB, orga-

nów nowej, komunistycznej w∏adzy w Polsce. Od tego zaczà∏ si´ pogrom, w

którym uczestniczy∏ póêniej rozhisteryzowany i zapewne nastawiony antyse-

micko t∏um, ale to nie on, jak z tego wynika, by∏ jedynym sprawcà krwawych

zajÊç. Do tego do∏àczy∏y si´ równie˝ konflikty w dowództwach UB i milicji,

chaos w zarzàdzie miasta, zaskoczenie, bodaj jakaÊ prowokacja, którà Gross

wyklucza, bo patrzàc na wszystko z jednego, ˝ydowskiego punktu widzenia,

nie chce widzieç tego, co sam opisa∏: ca∏ej z∏o˝onoÊci i tragizmu sytuacji, ˝y-

wio∏u podburzonego, a jednoczeÊnie zastraszonego strza∏ami t∏umu, którego

nie mo˝na ju˝ by∏o powstrzymaç. Byç mo˝e decydujàcego argumentu o me-

chanizmie prowokacji, wypróbowanej przecie˝ od dawna zarówno w Rosji,

jak i w Zwiàzku Sowieckim, dostarczy∏ ostatnio, podczas sporów i dyskusji o

ksià˝ce Grossa, wspomniany s´dzia Andrzej Jankowski. Znalaz∏ on relacj´

˝ydowskiej mieszkanki kamienicy, Hanki Alpert, wed∏ug której jedna z grup

˝o∏nierzy, którzy wdarli si´ do jej mieszkania, zdj´∏a mundury, po czym funk-

cjonariusze ci otworzyli okna i oddali strza∏y do t∏umu. W ten sposób zamkn´-

∏oby si´ ogniwo prowokacji, wywo∏ujàc nieuchronnà reakcj´ t∏umu: wÊcie-

k∏oÊç i zarazem panik´, zap∏on wybuchu i tumultu, nieunikniony w ka˝dej

zbiorowoÊci. Ró˝ne, rozbie˝ne relacje sk∏ada∏yby si´ w ca∏oÊç: t∏um zosta∏

wzi´ty w dwa ognie, stworzono równie˝ pozory, ˝e to ˚ydzi atakujà, a ludzie

z t∏umu si´ bronià. Potwierdza∏yby to tak˝e ogl´dziny zw∏ok ofiar. Wed∏ug s´-

dziego Jankowskiego, 11 spoÊród 42 zabitych mia∏o rany postrza∏owe, dal-

szych 11 rany k∏ute bagnetem karabinu rosyjskiego typu Mosin, obra˝enia

g∏owy u innych zadane ci´˝kim przedmiotem wskazywa∏y raczej na egzeku-

cj´ ni˝ pobicie w ulicznym starciu.

Mo˝na postawiç pytanie, czemu w ogóle mia∏aby s∏u˝yç taka prowokacja,

po co by jà wywo∏ywano? Otó˝ mog∏aby mieç wyraêne cele polityczne w

skomplikowanej sytuacji Polski po wojnie, w czasie wprowadzania sowiec-

kiego systemu komunistycznego w ca∏ej Europie Wschodniej. Mog∏aby

kompromitowaç Polsk´ w oczach Zachodu jako kraj antysemicki, który spra-

wia k∏opoty i wymaga silnej w∏adzy, mog∏aby usprawiedliwiaç takà w∏adz´ w

dzia∏aniach represyjnych, a zarazem os∏aniaç metody dzia∏ania systemu ko-

munistycznego, jego fa∏szerstwa (w tym czasie odbywa∏o si´ referendum) i

zbrodnie – sprawa mordu w Katyniu stan´∏a w∏aÊnie na wokandzie Trybuna-

∏u Norymberskiego. Odwraca∏a uwag´ od kampanii komunistycznej w ca∏ej

Europie.

JeÊli ocena moralna krwawych zajÊç w Kielcach musi byç jednoznaczna:

tych 42 ludzi nie powinno zginàç, to ju˝ opis i interpretacja wydarzeƒ muszà

byç bardziej z∏o˝one, na pewno nie mogà ograniczaç si´ do jednego motywu,

jednej ich przyczyny: nieuleczalnego polskiego antysemityzmu, antysemity-

zmu zwyk∏ych mieszkaƒców, ale te˝ – milicjantów, ˝o∏nierzy, ksi´˝y, cz∏onków

partii komunistycznej. Gdyby antysemityzm w Polsce, która mia∏a wtedy inne

problemy, by∏ tak powszechny, pogromy takie jak kielecki powtarza∏yby si´. By∏

tylko jeden.

Polacy – jak choçby piszàcy te s∏owa – wyje˝d˝ajàcy do Stanów Zjednoczonych

i zwiedzajàcy Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie muszà zderzyç si´ z trudnym

do przyj´cia przekazem historycznym. Codziennie t∏umy turystów wychodzà stam-

tàd z dwiema informacjami na temat Polaków: 1. By∏o nas najwi´cej spoÊród „Spra-

wiedliwych wÊród narodów Êwiata”; 2. Ostatnim etapem holocaustu i potencjalnym

zwiastunem powtórki z tragedii drugiej wojny Êwiatowej by∏ pogrom w Kielcach z 4

lipca 1946 roku.

Wydarzenie to wpisuje si´ w podstawowe przes∏anie ekspozycji: Êwiat ju˝ raz

zlekcewa˝y∏ pierwsze sygna∏y z lat trzydziestych XX w. Êwiadczàce o zbli˝ajàcej

si´ fali nienawiÊci wobec ˚ydów, czego skutkiem by∏ holocaust. Obowiàzkiem

Êwiata jest zachowanie czujnoÊci, by nie dopuÊciç powtórnie do zbrodni i w za-

rodku (vide Kielce) niszczyç pojawiajàce si´ pierwsze sygna∏y. Autorzy ekspozy-

cji zdajà si´ mówiç, ˝e ˚ydzi b´dà stale przypominaç o zagro˝eniu i jego pod∏o-

˝u – tradycji chrzeÊcijaƒskiej. A zatem, niezale˝nie od naszej woli, istnieje ko-

niecznoÊç konfrontowania si´ z przekazem o relacjach polsko-˝ydowskich

w czasie drugiej wojny Êwiatowej i po jej zakoƒczeniu; przekazem pisanym z po-

zycji nie zawsze zgodnych z wra˝liwoÊcià, pami´cià polskà bàdê – po prostu

– z prawdà historycznà.

Stosunki polsko-˝ydowskie w XX w. rzeczywiÊcie obfitowa∏y w wydarzenia i na-

pi´cia. Wielka w tym „zas∏uga” tych trzecich: Niemców i Sowietów, którzy swojà po-

litykà wobec Polski i Polaków prowadzonà od 1939 r. potrafili dodatkowo sk∏óciç

z nami naród ˝ydowski. Intuicja podpowiada zatem, a i nià powinien kierowaç si´

dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN, ˝e nale˝y polskiemu czytelnikowi sukcesyw-

nie dostarczaç kolejne prace pomagajàce poznaç i zrozumieç wzajemne relacje

polsko-˝ydowskie.

Czy drugi tom „Wokó∏ pogromu kieleckiego” spe∏nia pok∏adane w nim nadzie-

je? Tytu∏ pozycji pozwoli∏ redaktorowi, s´dziemu Andrzejowi Jankowskiemu,

na doÊç swobodne poruszanie si´ po obrze˝ach g∏ównego wydarzenia z 4 lip-

ca 1946 roku. W otwierajàcym ksià˝k´ artykule Krzysztof Urbaƒski prezentuje kon-

dycj´ gospodarczà i spo∏eczno-kulturalnà mniejszoÊci ˝ydowskiej samorzàdnie

rozwijajàcej si´ w Kielcach, liczàcej w 1939 r. ponad 20 tys. mieszkaƒców (jed-

na trzecia ca∏ej spo∏ecznoÊci miejskiej). Ten w miar´ idylliczny stan, którego gwa-

IV Nasz Dziennik Piàtek, 25 lipca 2008

DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2008 (14)

Piàtek, 25 lipca 2008 Nasz Dziennik V

Dr Jacek ˚urek

Ofiary „pogromu kieleckiego”

Dr hab. Jan ˚aryn

Wokó∏ pogromu kieleckiego

Opracowane w oddziale kieleckim Instytutu Pami´ci Narodowej dokumenty dotyczà-

ce zgonów i zranieƒ ofiar „pogromu kieleckiego” ujawniajà w zasadzie informacje po-

twierdzajàce wczeÊniejsze ustalenia Êledztwa zakoƒczonego przez prokuratora IPN

w 2004 roku. WiadomoÊci o osobach zabitych sà podane w analizowanych w Êledz-

twie protoko∏ach ogl´dzin zw∏ok z 1946 r. oraz aktach stanu cywilnego i procesów sà-

dowych cywilnych (cz´Êç uzyskana przez pracowników oddzia∏u kieleckiego IPN

w 2006 r.). Dane na temat osób rannych przynoszà protoko∏y obdukcji lekarskich

z 1946 roku.

4 lipca 1946 r. ∏àcznie zabito na miejscu lub Êmiertelnie raniono co najmniej 44 oso-

by (wÊród których znalaz∏o si´ dwoje dzieci nienarodzonych oraz kobieta zmar∏a póê-

niej z ran). Wi´kszoÊç z nich zgin´∏a natychmiast, od gwa∏townych uderzeƒ, na ogó∏

w g∏ow´, ci´˝kimi i t´pymi przedmiotami. Od postrza∏ów zgin´∏o dziewi´ç osób

(w tym dwie osoby, Rywka Fisz i jej syn Abram, w trakcie napadu kryminalnego

w podkieleckiej Cedzynie), czterech zabitych mia∏o tak˝e rany postrza∏owe. Co naj-

mniej dwie osoby zgin´∏y od ciosów prawdopodobnie zadanych bagnetem, a u jed-

nej osoby zabitej stwierdzono dodatkowo takà˝ ran´ (w Êledztwie IPN wykazano

szeÊç osób zabitych z ranami k∏utymi, „których wyglàd wskazywa∏, i˝ zadane one zo-

sta∏y bagnetami wojskowymi”). PoÊród zbadanych 35 rannych rany postrza∏owe

stwierdzono u pi´ciu z nich. ¸àcznie wi´c wÊród 79 rannych i zabitych (w tym dwoje

zabitych w napadzie kryminalnym i dwoje dzieci nienarodzonych), znalaz∏y si´ nie

wi´cej ni˝ 24 ofiary – czyli prawie trzecia cz´Êç – które zosta∏y ranne bàdê zgin´∏y

z ràk oprawców pos∏ugujàcych si´ bronià palnà (karabiny z bagnetami, pistolety).

Ca∏kowità identyfikacj´ zamordowanych (z czym najwyraêniej nie umieli poradziç

sobie prowadzàcy Êledztwo zarówno w 1946 r., jak i po roku 1991) utrudni∏ brak usta-

lenia to˝samoÊci w protoko∏ach ogl´dzin zw∏ok 17 osób zabitych (w tym 12 m´˝-

czyzn) oraz jednego rannego. Na podstawie posiadanej ulotki-klepsydry w Êledztwie

IPN podano co najmniej 21 imion i/lub nazwisk osób, które mia∏y ponieÊç Êmierç 4

lipca, a nie zosta∏y zidentyfikowane. WÊród nich byç mo˝e znajduje si´ jedna osoba

zabita, której to˝samoÊç ustalono w protoko∏ach ogl´dzin zw∏ok.

Wed∏ug danych Êledztwa IPN 4 lipca 1946 r. zabito 39 ˚ydów (w tym dwoje w na-

padzie kryminalnym w podkieleckiej Cedzynie) i trzech Polaków (wed∏ug informacji

s´dziego Andrzeja Jankowskiego jedna z tych ofiar by∏a narodowoÊci ˝ydowskiej).

Protoko∏y ogl´dzin zw∏ok podajà dane na temat tych osób: 27 m´˝czyzn obrzeza-

nych, 5 kobiet o nieustalonej to˝samoÊci (jedna w cià˝y), 7 kobiet, sàdzàc z imion

bàdê nazwisk, pochodzenia ˝ydowskiego (jedna kobieta w cià˝y, która zmar∏a w szpi-

talu z powodu odniesionych ran), 3 m´˝czyzn bez adnotacji o obrzezaniu.

Jako jeden z inicjatorów pierwszego tomu pracy zbiorowej „Wokó∏ pogromu kielec-

kiego”, która ukaza∏a si´ w 2006 r. i wywo∏a∏a sporo komentarzy, czuj´ szczególnà

satysfakcj´, mogàc zaprezentowaç jej dalszy ciàg. Tom drugi, który uka˝e si´ za kil-

ka tygodni, podobnie jak i poprzedni sk∏ada si´ z dwóch cz´Êci: artyku∏ów autor-

skich, tematycznie zwiàzanych ze sobà i uzupe∏niajàcych si´ wzajemnie, oraz z bo-

gatej cz´Êci dokumentacyjnej poprzedzonej krótkimi wst´pami merytorycznymi.

Dodatkowym segmentem obecnej edycji jest aneks, w którym prezentujemy wybra-

ne g∏osy i recenzje nawiàzujàce do pierwszego tomu „Wokó∏ pogromu kieleckiego”

(opracowany przez Monik´ Bielak). Recenzji tych by∏o stosunkowo ma∏o, mimo ˝e

artyku∏y zamieszczone w pierwszym tomie zosta∏y osobno wydane w j´zyku angiel-

skim i skierowane bezpoÊrednio do badaczy zachodnich zajmujàcych si´ najnow-

szà historià Polski i regionu (w tym do badaczy z USA i z Izraela).

Tragedia kielecka jest nadal wspomnieniem ˝ywym, tak dla Polaków (nie tylko dla

kielczan), jak i dla ˚ydów. Sta∏a si´ ona – dodajmy: niezas∏u˝enie – symbolem sto-

sunków polsko-˝ydowskich w pierwszych latach po wojnie. Dowodem na aktualnoÊç

tego tematu jest zarówno treÊç, jak i spo∏eczny odbiór wydanych ostatnio w j´zyku

polskim prac dwóch naukowców mieszkajàcych na sta∏e w Stanach Zjednoczonych:

Jana Tomasza Grossa („Strach”, Kraków 2007) oraz Marka Chodakiewicza („Po Za-

g∏adzie”, Warszawa 2007). W 2008 r. wydano co najmniej dwie ksià˝ki, w których ze-

brano plon dyskusji na temat cytowanych tytu∏ów: „Wokó∏ »Strachu«. Dyskusja

o ksià˝ce Jana T. Grossa”, wybór M. Gàdek, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, oraz

„Cena »Strachu«. Gross w oczach historyków. Wybór publicystyki”, red. R. Jankow-

ski, Fronda, Warszawa 2008. O ˝ywym odbiorze przez spo∏eczeƒstwo informacji do-

tyczàcych stosunków polsko-˝ydowskich Êwiadczy tak˝e nies∏abnàce zainteresowa-

nie wyk∏adami prof. Jerzego Roberta Nowaka i histeryczna reakcja na jego wystàpie-

nia publiczne – w tym organizowane w Êwiàtyniach – cz´Êci mediów (równie˝ i ja, jak

zapewne wielu innych historyków, by∏em w ostatnim czasie wielokrotnie proszony

o wyg∏oszenie prelekcji na temat stosunków polsko-˝ydowskich po wojnie).

W okresie Polski Ludowej nie by∏o warunków do spokojnej dyskusji historycznej

dotyczàcej relacji polsko-˝ydowskich w czasie drugiej wojny Êwiatowej i po jej za-

koƒczeniu. Polityka bie˝àca rzutowa∏a w konsekwencji na obraz Polaka – rzekome-

go antysemity i ksenofoba. KomuniÊci, legitymizujàc swà w∏adz´ w oczach Zacho-

du, byli zainteresowani podtrzymywaniem niesprawiedliwych ocen, stereotypów.

Efektem tego sà do dziÊ obecne schematyczne kalki poj´ciowe, powielane przez

kolejne pokolenia badaczy zachodnich.

Historycy ci oddalajà kolejnà generacj´ czytelników od poznania stanu faktycznego.

W Polsce bowiem, szczególnie w ostatnich latach, dosz∏o do kilku co najmniej wa˝-

nych debat publicznych, m.in. dotyczàcych tragicznych wydarzeƒ w Jedwabnem

i w Kielcach, ale tak˝e Polaków ratujàcych ˚ydów w czasie wojny (choçby przy oka-

zji wydobywania ze zbiorowej niepami´ci postaci Ireny Sendlerowej) czy te˝ obec-

noÊci komunistów pochodzenia ˝ydowskiego w powojennym aparacie represji (np.

w zwiàzku z serià wystaw IPN pod wspólnych tytu∏em „Twarze bezpieki”).

W ramach dobrze poj´tej polityki historycznej uprawianej przez IPN w kierownictwie

Instytutu podj´liÊmy decyzj´, by w sposób szczególny w∏àczyç si´ w dzie∏o upami´t-

nienia Polaków ratujàcych ˚ydów w czasie wojny, cz´sto oddajàcych ˝ycie swoje

i swoich najbli˝szych, ginàcych wraz z ratowanymi. Efektem tych zabiegów jest m.in.

powstanie projektu INDEX, wsparcie Komitetu dla Upami´tniania Polaków Ratujàcych

˚ydów, inicjatorów budowy pomnika przy pl. Grzybowskim w stolicy, a tak˝e rozpo-

cz´cie wraz z Narodowym Centrum Kultury oraz twórcami filmu „˚ycie za ˝ycie” (ini-

cjator re˝. Maciej Pawlicki) projektu naukowo-edukacyjnego skierowanego do wszyst-

kich Polaków. Jego celem generalnym jest nie tylko upami´tnienie bohaterstwa na-

szych przodków, ale tak˝e przekazanie szerokiej publicznoÊci prawdy historycznej

o szczególnie dramatycznym – w tym kontekÊcie – okresie okupacji niemieckiej.

Nazwisko i imiona

Przyczyna zgonu

nieznany m´˝czyzna

przestrzelenie czaszki

nieznany m´˝czyzna

uszkodzenie czaszki twardym i ostrym przedmiotem

nieznany m´˝czyzna

z∏amanie podstawy czaszki i postrza∏ serca

nieznany m´˝czyzna

zmia˝d˝enie koÊci czaszki

nieznany m´˝czyzna

zmia˝d˝enie koÊci skroniowej i ciemieniowej przedmiotem twardym, kraw´dzistym

nieznany m´˝czyzna

zmia˝d˝enie substancji mózgowej

nieznany m´˝czyzna

uszkodzenie koÊci czaszki i zmia˝d˝enie substancji mózgowej

nieznany m´˝czyzna

zmia˝d˝enie koÊci czaszki i mózgu narz´dziem twardym i t´pym

Dokoƒczenie na s. VI

nieznany m´˝czyzna

uszkodzenia czaszki i mózgu przedmiotem twardym (nie wyklucza si´, ˝e Êmierç nastàpi∏a na skutek rany postrza-

∏owej brzucha)

10. nieznany m´˝czyzna

uszkodzenie czaszki i mózgu (niewykluczone, ˝e pozosta∏e rany zosta∏y zadane bagnetem)

11.

nieznany m´˝czyzna

zmia˝d˝enie czaszki i uszkodzenie mózgu przedmiotem twardym i t´pym

12. nieznany m´˝czyzna

uszkodzenie czaszki i mózgu przedmiotem twardym, mo˝liwie ostrym i kanciastym (na przyk∏ad bagnetem)

13.

nieznana kobieta

zmia˝d˝enie czaszki t´pym i twardym narz´dziem

14.

nieznana kobieta

z∏amanie podstawy czaszki i wgniecenie koÊci skroniowej narz´dziem twardym, kraw´dzistym

15. nieznana kobieta

uszkodzenie koÊci czaszki i mózgu przedmiotem twardym i t´pym

16. nieznana kobieta

uszkodzenia czaszki i mózgu przedmiotem twardym i ostrym (mo˝liwe, ˝e bagnetem)

17. nieznana kobieta

uszkodzenia czaszki i mózgu przedmiotem twardym i t´pym

18. AJZENBERG Moszek Judka

strzaskanie czaszki i uszkodzenia mózgu narz´dziem t´pym i twardym

19. ALBIRT (ALBERT)

postrza∏ od ty∏u klatki piersiowej

20. BRUK Izer

wylew krwawy Êródczaszkowy od narz´dzia twardego i t´pego

21. DAJCZ Boruch

zmia˝d˝enie koÊci potylicznej i uszkodzenie substancji mózgowej narz´dziem twardym, kraw´dzistym

22. FISZ Hersz (Helani, Abram)

postrza∏ g∏owy z broni palnej z nieznacznej odleg∏oÊci

23. FISZ Regina (Rywka)

postrza∏ g∏owy z broni palnej z odleg∏oÊci poni˝ej 1 metra

24. GERTNER Bajla

zmia˝d˝enie czaszki twardym i t´pokraw´dzistym narz´dziem

25.

HARENDORF Lejzor

zmia˝d˝enie czaszki narz´dziem t´pokraw´dzistym

26. JAWORSKI Jan

postrza∏ czaszki

27. KAHANE Seweryn

rana postrza∏owa z broni palnej krótkiej od strony tylnej klatki piersiowej w okolicy serca

28. KARP Szmul

strzaskanie czaszki i uszkodzenie mózgu

29. KIERSZ (KERSZ) Hersz (Herszel)

uszkodzenie czaszki i mózgu

30. KIERSZ (KERSZ)

uszkodzenia czaszki ci´˝kim i t´pym narz´dziem

31. MIKO¸OWSKI (MIKU¸OWSKI) Mendel

zmia˝d˝enia koÊci potylicy z wgnieceniem koÊci do mózgu narz´dziem twardym, t´pokraw´dzistym

32. MOROWIEC (MORAWIEC) Moszek (Moj˝esz)

uszkodzenia czaszki i mózgu przedmiotem twardym, mo˝liwie ostrym, dwie rany postrza∏owe barku i jedna klatki

piersiowej

33. NIEWIARSKI

rana postrza∏owa brzucha

34.

P¸OSZOWSKA (PROSZOWSKA) Estera (Hinda)

roztrzaskanie potylicy czaszki narz´dziem kraw´dzistym, twardym

35.

PREIS (PREISS) Izaak (Icchaak)

wgniecenia i p´kni´cia koÊci czaszki od narz´dzia twardego, t´pokraw´dzistego

36. RAJZMAN Ró˝a

wylew krwawy Êródczaszkowy od narz´dzia twardego i t´pego

37.

SAMBORSKA Genia (Gena)

rany ci´˝kie od uderzeƒ ostrym narz´dziem w brzuch

38. SOKO¸OWSKI Chile (Jechiele)

zmia˝d˝enie czaszki twardym, ci´˝kim i t´pokraw´dzistym narz´dziem

39. SZUCHMACHER (SIUCHMACHER, SZUMACHER)

wgniecenie koÊci czaszki narz´dziem twardym, t´pokraw´dzistym

40. TAJTELBAUM (TEITELBAUM) Naftali

wylew krwawy Êródczaszkowy od narz´dzia twardego i t´pego

41.

WAJNRIB (WEINTRAUB) Abram

uszkodzenia podstawy czaszki i mózgu, rany postrza∏owe

42.

ZOBERMAN Fajwel

rany ci´to-t∏uczone czaszki narz´dziem kraw´dzistym

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: